Ενα δάσος από νυφικά και χειμάρρους υφασμάτων. Στη μέση ένας αιωνόβιος αργαλειός –οικογενειακό κειμήλιο –υφαίνει ένα καινούργιο ύφασμα από παλιά νυφικά που κόβονται επί τόπου. Γυναίκες αφηγούνται. Για την ισότητα. Για τη μητρότητα. Για τη συντροφικότητα.
Πού συμβαίνουν όλα αυτά; Στον αχανή βιομηχανικό Χώρο Α’ της Πειραιώς 260 όπου από την 1η ως τις 31 Ιουλίου θα «τρέχει» η πρωτότυπη βιντεοεγκατάσταση του Αντώνη Βολανάκη με τίτλο «Τhe Holy Bachelorette in the Wedding Cave». O 39χρονος δημιουργός «παντρεύει» τα εικαστικά με το ντοκιμαντέρ και τα δύο μαζί με την «Πηνελοπιάδα» της βραβευμένης καναδής συγγραφέως Μάργκαρετ Ατγουντ.
«Το project αυτό είναι μια σύνδεση δύο πρακτικών τις οποίες έχω στις «αποσκευές» μου εδώ και πολλά χρόνια» λέει ο ίδιος. «Η μία είναι η ενασχόληση με τη γυναίκα: με το φετίχ του νυφικού, το οποίο είναι ένα κοινωνικό εργαλείο για τη μετάβαση από το στάδιο της κόρης σε αυτό της μητέρας. Επί της ουσίας αυτό που προσπαθώ είναι να καταλάβω περισσότερο τις γυναίκες και να ακούσω τη δική τους αφήγηση η οποία προκύπτει από τη μεταξύ τους κουβέντα. Αυτό είναι κάτι που με χαρακτηρίζει. Προσπαθώ να δημιουργήσω χώρους για διάλογο» προσθέτει στη συνέχεια.
Ο Αντώνης Βολανάκης ασχολείται με τα νυφικά από την εποχή που ήταν ακόμη φοιτητής στο Λονδίνο, όταν, στο πλαίσιο μιας παράστασης στη Β’ Σκηνή του Κόβεντ Γκάρντεν, είχε την ευκαιρία να δουλέψει αυτοβιογραφικά τις τέσσερις γυναίκες της οικογένειάς του. Αργότερα τα νυφικά πήραν κι άλλες μορφές: γλυπτά, βίντεο περφόρμανς, μια εγκατάσταση στους Δελφούς κ.τ.λ.
Ερωτήματα από γυναίκες σε γυναίκες
Στο πλαίσιο της δουλειάς του για το project που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών ο καλλιτέχνης συλλέγει ταυτοχρόνως ερωτήσεις για θέματα που απασχολούν έντονα τις γυναίκες και θα ήθελαν να τα θέσουν σε άλλες γυναίκες. Επειτα κινηματογραφεί πολλές και διαφορετικές απαντήσεις σε Ελλάδα και Νέα Υόρκη οι οποίες προβάλλονται στον χώρο ανάμεσα στα νυφικά. Η ιδέα αυτή της συνομιλίας μεταξύ γυναικών –αναγνωρίσιμων και μη –αγνώστων μεταξύ τους οι οποίες καλούνται να απαντήσουν η μία στις ερωτήσεις της άλλης προϋπάρχει στη δουλειά του Αντώνη Βολανάκη. «Η δεύτερη πρακτική η οποία συνδυάζεται στη συγκεκριμένη εγκατάσταση είναι τα λεγόμενα blind dates τα οποία έχω οργανώσει στο παρελθόν και στην Ελλάδα και αυτά είναι που με πήγαν στην Αμερική» εξηγεί αναφερόμενος στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο Τμήμα «Τέχνη και Πολιτική» του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU), στο οποίο ξεκίνησε το 2012 ως επισκέπτης καλλιτέχνης με υποτροφία Φουλμπράιτ. Αναφέρεται σε ανάλογα projects που έφεραν σε συνέργεια εικαστικούς, ερευνητές και ερευνητές φιλοσοφίας, με πιο πρόσφατο αυτό της Ιθάκης, όπου ποιητές από την Αμερική και την Ελλάδα δημιούργησαν ποιητικά εργαστήρια με τους κατοίκους του νησιού. «Την τελευταία ημέρα» θυμάται χαρακτηριστικά «καλέσαμε όλον τον κόσμο και οι μεν ποιητές διάβασαν τα ποιήματά τους, οι δε κάτοικοι ενεργοποιήθηκαν στον δημόσιο χώρο και μοιράστηκαν την εμπειρία. Προσωπικά είμαι πολύ κοντά σ’ αυτό που λέει ο Γιόζεφ Μπόις, ότι είμαστε όλοι καλλιτέχνες. Είναι πολύ σημαντικό το κομμάτι της χειραφέτησης από τον καλλιτέχνη προς τον θεατή ώστε να του δώσει το πεδίο να γίνει συνδημιουργός. Εξ ου και η βασική μου σχέση με αυτή την εγκατάσταση που κάνω τώρα είναι του οικοδιακόνου: του οικοδεσπότη και ταυτόχρονα του διακόνου, του υπηρέτη».
Από τον Ομηρο στην «Πηνελοπιάδα»
Μέσα σε όλα αυτά πού «κρύβεται» ή καλύτερα πού εμφανίζεται η Μάργκαρετ Ατγουντ; «Ο αργαλειός έφερε την Πηνελόπη» λέει ο Αντώνης Βολανάκης. «Αρχισα να διαβάζω τα πάντα πέρα από τον Ομηρο. Διάβασα Βάρναλη, έβαλα γνωστούς και φίλους να ψάχνουν βιβλία και επιστημονικά συγγράμματα, έφτιαξα μια μεγάλη λίστα. Κάποια στιγμή σ’ αυτήν μπαίνει και η «Πηνελοπιάδα» της Ατγουντ. Κάπου λέει τη φράση: «Τώρα που είμαι νεκρή τα ξέρω όλα». Τη διαβάζω και κοκαλώνω. Καταλαβαίνω πως κάτι άλλο θέλει να πει. Σκέφτηκα λοιπόν ότι θα ήταν ωραίο στο πλαίσιο του project να είχαμε μια ανάγνωση του έργου».
Αρχισε να αναζητεί τη συγγραφέα αλλά ομολογεί πως ήταν δύσκολο να φτάσει στα χέρια της ο φάκελος της εγκατάστασης με φωτογραφίες και τις σκέψεις του. Μεσολαβούσαν ατζέντηδες. Κάποια στιγμή, ύστερα από πολλή πίεση, τα κατάφερε. Την επομένη κιόλας η Ατγουντ του έστειλε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα λέγοντάς του πόσο την ενδιέφερε και έκτοτε συνεχίστηκε η επικοινωνία εξ αποστάσεως. Κάποτε όμως η συγγραφέας ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη για μιάμιση ημέρα και κανόνισαν να συναντηθούν. Το ραντεβού κλείστηκε στις επτά η ώρα ενός χιονισμένου πρωινού στο ξενοδοχείο της στο Σέντραλ Παρκ. «Συζητούσαμε επί δυόμισι ώρες, της έδειξα τη δουλειά μου και μου πρόσφερε φοβερή ανατροφοδότηση. Ηταν μια συναρπαστική συνάντηση με έναν άνθρωπο από αυτούς που σου ανοίγουν κεφάλαια στη ζωή» λέει ο καλλιτέχνης.
Ο Αντώνης Βολανάκης αυτοπροσδιορίζεται ως κινούμενος παρατηρητής. Το καλοκαίρι το περνά στην Ελλάδα, ένα τμήμα του φθινοπώρου στην Ευρώπη όπου έχει φίλους και συνεργασίες, ενώ ένα εξάμηνο ή οκτάμηνο τον χρόνο βρίσκεται στη Νέα Υόρκη. Δηλώνει αισιόδοξος για τις εξελίξεις στη χώρα μας. «Αυτό που συζητούν αυτόν τον καιρό για μας στο εξωτερικό είναι ότι η Ελλάδα αρθρώνει λόγο. Προσωπικά βρίσκω πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι Ελληνες έχουν αρχίσει και πάλι να μιλούν για την πολιτική. Αυτό για μένα είναι αισιόδοξο: ότι μιλάμε με πολιτικούς όρους, ότι έχουμε αρχίσει να αγχωνόμαστε λιγάκι για το μέλλον μας. Το θεωρώ φοβερό ταρακούνημα σε εθνικό επίπεδο».
Δηλώνει φανατικός της συλλογικής και συνεργατικής ηγεσίας. Θεωρεί πως η εποχή μας θα αναδείξει ομάδες ηγετών. Ισως δεν έχουμε φύγει ακόμη από τη φάση ή την ανάγκη της λαμπερής προσωπικότητας, λέει, αλλά ως στόχος θα ήταν πολύ σημαντικός. «Ο,τι φαντασιωνόμαστε για τη χώρα μας θα συμβεί» λέει στη συνέχεια. «Το θέμα είναι κατά πόσο θα μπορούμε να κοιμόμαστε πιο ήσυχα και πιο αρμονικά ο ένας δίπλα στον άλλον σε σχέση με τη συνεργατική ηγεσία».
Από την «κρίση» στην «εκκίνηση»
Αναφορικά με την κρίση λέει πως ο όρος και μόνο είναι κάτι που τον απωθεί. «Ειδικά στα εικαστικά που έχουν γίνει και τόσες σχετικές εκθέσεις. Θεωρώ πως πρέπει επιτέλους να σταματήσει η μόδα της λέξης κρίση. Μπορεί να αντικατασταθεί με όρους όπως «στάση» ή «εκκίνηση». Αν μπαίναμε σε μια διαδικασία της κρίσης με την έννοια του κρίνουμε τι συμβαίνει, τότε θα μπορούσα να την ακούσω. Για μένα το μεγαλύτερο κομμάτι της κρίσης βρισκόταν και παραμένει στη μνήμη. Αυτή προϋπήρχε της οικονομικής. Για όλα αυτά που μας συμβαίνουν σήμερα υπήρχαν τόσα κοινωνικά παραδείγματα τα οποία απλώς δεν βλέπαμε. Για παράδειγμα, η διάρρηξη της μεσαίας τάξης την οποία παρατηρούμε τώρα στην Ελλάδα συνέβαινε για χρόνια στην Αγγλία και στη Γαλλία. Απλώς εμείς δεν το παίρναμε είδηση. Πριν από την οικονομική κρίση περνούσαμε κρίση τυφλότητας και κώφωσης. Τώρα έχουμε αρχίσει να ακούμε. Εγινε πιο ανθρώπινη η Ελλάδα. Μπορείς να μιλήσεις πολύ πιο γρήγορα για ανθρώπινα πράγματα. Το θεωρώ μεγάλο βήμα μπροστά».
Πέρα από το δίπολο «γυναίκα – άνδρας»
O Aντώνης Βολανάκης λέει πως το project απευθύνεται σε όλους –και σ’ αυτούς οι οποίοι, όπως λέει, δεν τοποθετούν τον εαυτό τους στο δίπολο «γυναίκα – άνδρας». Θεωρεί πως όλοι έχουμε μέσα μας και το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο. «Εκτός από το σώμα, υπάρχει και το κοινωνικό φύλο και πολλά άλλα» λέει και συνεχίζει: «Νομίζω πως οι απαντήσεις που δίνουν οι γυναίκες στις περισσότερες από 250 ερωτήσεις οι οποίες κατατίθενται –και έχει σημασία ότι καμία δεν είναι ίδια ή έστω πανομοιότυπη με κάποια άλλη –είναι και μεταφορικές και κοινωνικές». Θα έλεγε πως η εγκατάσταση έχει κάποια συγκεκριμένη επιδίωξη; «Αυτό το κατέρριψε ο Καντ» απαντά αμέσως. «Η Τέχνη δεν χρειάζεται να έχει ούτε κάποιον συγκεκριμένο στόχο ούτε απαραίτητα κάποιο μήνυμα. Φαντασίωση για μένα είναι να δω αυτόν τον χώρο να δημιουργείται. Ολα μου τα έργα έρχονται σε όνειρα. Εν προκειμένω, θέλω να μοιραστώ την ανάγκη μου να ακούσω τη γυναικεία αφήγηση: άλλοτε τη φωνή της, άλλοτε την κραυγή της. Στην Ελλάδα έχουμε δεδομένα κάποια πράγματα και δεν αντιλαμβανόμαστε ότι οι γυναίκες ανήκουν στους μη προνομιούχους. Θεωρώ πως έχει σημασία στη χώρα μας να αφουγκραστούμε, να καταλάβουμε και να ενδυναμώσουμε τη γυναικεία αφήγηση. Εν προκειμένω δεν υπάρχει κάποιος επιμελητής της εγκατάστασης. Ολες οι γυναίκες που έχουν λάβει μέρος στη διαδικασία των ερωτήσεων – απαντήσεων έχουν επιμεληθεί το έργο συλλογικά» λέει παρακάτω. Προσθέτει πως και στο πλαίσιο της εγκατάστασης θα υπάρχει ένα μεγάλο τραπέζι έξω από τον χώρο όπου θα συνεχίζεται η καταγραφή ερωτήσεων. Ως τώρα, αλήθεια, υπήρξαν κάποιες που τον εξέπληξαν ιδιαίτερα; «Πάρα πολλές» απαντά χωρίς να το σκεφθεί. Πολύ έντονες, συνεχίζει, ήταν οι ερωτήσεις για τη μητρότητα. Θέματα του τύπου «αν δεν είσαι ακόμη μητέρα, πόσο σοβαρό είναι αυτό για τη ζωή σου;». Λέει πως αυτές ήταν οι πιο «καυτές» συζητήσεις. «Η γνώση της δημιουργίας επίσης είναι άλλο ένα μαγικό κεφάλαιο».
O Aντώνης Βολανάκης λέει πως το project απευθύνεται σε όλους –και σ’ αυτούς οι οποίοι, όπως λέει, δεν τοποθετούν τον εαυτό τους στο δίπολο «γυναίκα – άνδρας». Θεωρεί πως όλοι έχουμε μέσα μας και το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο. «Εκτός από το σώμα, υπάρχει και το κοινωνικό φύλο και πολλά άλλα» λέει και συνεχίζει: «Νομίζω πως οι απαντήσεις που δίνουν οι γυναίκες στις περισσότερες από 250 ερωτήσεις οι οποίες κατατίθενται –και έχει σημασία ότι καμία δεν είναι ίδια ή έστω πανομοιότυπη με κάποια άλλη –είναι και μεταφορικές και κοινωνικές». Θα έλεγε πως η εγκατάσταση έχει κάποια συγκεκριμένη επιδίωξη; «Αυτό το κατέρριψε ο Καντ» απαντά αμέσως. «Η Τέχνη δεν χρειάζεται να έχει ούτε κάποιον συγκεκριμένο στόχο ούτε απαραίτητα κάποιο μήνυμα. Φαντασίωση για μένα είναι να δω αυτόν τον χώρο να δημιουργείται. Ολα μου τα έργα έρχονται σε όνειρα. Εν προκειμένω, θέλω να μοιραστώ την ανάγκη μου να ακούσω τη γυναικεία αφήγηση: άλλοτε τη φωνή της, άλλοτε την κραυγή της. Στην Ελλάδα έχουμε δεδομένα κάποια πράγματα και δεν αντιλαμβανόμαστε ότι οι γυναίκες ανήκουν στους μη προνομιούχους. Θεωρώ πως έχει σημασία στη χώρα μας να αφουγκραστούμε, να καταλάβουμε και να ενδυναμώσουμε τη γυναικεία αφήγηση. Εν προκειμένω δεν υπάρχει κάποιος επιμελητής της εγκατάστασης. Ολες οι γυναίκες που έχουν λάβει μέρος στη διαδικασία των ερωτήσεων – απαντήσεων έχουν επιμεληθεί το έργο συλλογικά» λέει παρακάτω. Προσθέτει πως και στο πλαίσιο της εγκατάστασης θα υπάρχει ένα μεγάλο τραπέζι έξω από τον χώρο όπου θα συνεχίζεται η καταγραφή ερωτήσεων. Ως τώρα, αλήθεια, υπήρξαν κάποιες που τον εξέπληξαν ιδιαίτερα; «Πάρα πολλές» απαντά χωρίς να το σκεφθεί. Πολύ έντονες, συνεχίζει, ήταν οι ερωτήσεις για τη μητρότητα. Θέματα του τύπου «αν δεν είσαι ακόμη μητέρα, πόσο σοβαρό είναι αυτό για τη ζωή σου;». Λέει πως αυτές ήταν οι πιο «καυτές» συζητήσεις. «Η γνώση της δημιουργίας επίσης είναι άλλο ένα μαγικό κεφάλαιο».
πότε & πού:
Η εγκατάσταση του Αντώνη Βολανάκη «The Holy Bachelorette in the Wedding Cave» θα παρουσιαστεί μεταξύ 1 και 31 Ιουλίου στην Πειραιώς 260 (Χώρος Α’), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Στις 21/7 θα γίνει ανάγνωση αποσπάσματος της «Πηνελοπιάδας» της Μάργκαρετ Ατγουντ. Συμμετέχουν οι: Ξανθή Γεωργίου, Τζωρτζίνα Κακουδάκη, Ευτυχία Κιουρτίδου, Ελένη Μποζά, Αννα Παγκάλου, Καλλιόπη Παναγιωτίδου και Δανάη Σιώζιου. Θα ακολουθήσει συζήτηση
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
