Τι θέλουν οι μπολσεβίκοι στο Τατόι;

Δεν είναι αναγκαίο κάποιος να πιστεύει στα φαντάσματα προκειμένου να αντιληφθεί τη φόρτιση ενός χώρου όπως τα 42.000 στρέμματα του Κτήματος Τατοΐου. Τόσο το ίδιο το κτήμα όσο και οι κατά καιρούς «ένοικοι» των 49 κτιρίων του έχουν συνδεθεί με σημαντικές –συχνά μελανές ή αμφιλεγόμενες – στιγμές της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Μόνο το γεγονός ότι τα περισσότερα κτίρια του κτήματος παραμένουν σφαλιστά από τον Δεκέμβριο 1967, οπότε, μετά το αποτυχημένο αντιπραξικόπημα κατά των Απριλιανών, η τέως βασιλική οικογένεια αποχώρησε από την Ελλάδα, φανερώνει το ακανθώδες του ζητήματος.

Ενα σχέδιο Κοινής Υπουργικής Απόφασης, το οποίο τέθηκε προς δημόσια διαβούλευση στις 28 Μαΐου και υπογράφεται από τον αναπληρωτή υπουργό Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιάννη Τσιρώνη, στάθηκε αρκετό προκειμένου να αναστατώσει εκ νέου φορείς και ενδιαφερόμενους στην ήδη περίπλοκη υπόθεση του κτήματος.

Το σχέδιο της απόφασης, το οποίο θα κληθούν να υπογράψουν οι τρεις συναρμόδιοι υπουργοί, αναπληρωτές υπουργοί και υφυπουργοί, θεωρήθηκε από πολλούς ότι «ανοίγει τον δρόμο» προκειμένου να λειτουργήσουν στον χώρο του κτήματος και μέρος του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας ως και επτά (!) εστιατόρια και καφέ, καθώς και ένα συνεδριακό κέντρο. Ο προβληματισμός που εκφράζεται από την πλευρά του σωματείου Φίλοι Κτήματος Τατοΐου είναι έντονος. Πολλοί, μεταξύ αστείου και σοβαρού, μιλούν για «επέλαση των μπολσεβίκων στο Τατόι».

Το σχέδιο της επίμαχης ΚΥΑ χωρίζει τα 49 κτίρια του κτήματος, τα οποία κάποτε στέγαζαν τους βασιλείς, τους προσκεκλημένους τους και το προσωπικό τους και έχουν πλέον χαρακτηριστεί ως Μνημεία Νεότερης Ιστορίας από το υπουργείο Πολιτισμού, σε οκτώ ομάδες. Επιπλέον, ορίζει τις χρήσεις για τις οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν τα κτίρια της κάθε ομάδας, προβλέποντας ωστόσο συγκεκριμένα ποια κτίρια μπορούν να αξιοποιηθούν ως χώροι εστίασης.

Πέραν αυτών, το σχέδιο προβλέπει το κεντρικό κτίριο των Ανακτόρων να λειτουργήσει ως μουσείο ενώ προβλέπεται και η λειτουργία ερευνητικών κέντρων και εργαστηρίων στα κτίρια γύρω από το παλιό Διευθυντήριο του κτήματος, εγκαταστάσεων επεξεργασίας και πώλησης αγροτικών προϊόντων γύρω από το παλιό Οινοποιείο, εκκλησίας στον Ναό της Αναστάσεως εντός του κτήματος, καθώς και υπηρεσία ενοικίασης ποδηλάτων στα κτίρια της εισόδου.

Πέρα από την ιστορία που «στοιχειώνει» το κτήμα, υπάρχουν και οι πτυχές της καθημερινότητας ολόκληρων εποχών που αποτυπώνονται από τις χρήσεις των κτιρίων σε κάθε εποχή: Βουτυροκομείο, Οινοποιείο, Σταθμός Χωροφυλακής…

Υπό αυτό το πρίσμα, έχει νόημα να σταθεί κάποιος στην ιστορία των κτιρίων τα οποία ρητά προβλέπεται ότι μπορούν να αξιοποιηθούν ως χώροι εστίασης. Πέρα από το ενδεχόμενο καφέ και εστιατόριο στον χώρο του μουσείου στα Ανάκτορα και στα μαγειρεία, προβλέπεται χρήση εστιατορίου για την οικία του αρχικηπουρού, ένα διώροφο κτίσμα της δεκαετίας του 1880 με κοραλλί και λουλακί εσωτερικούς τοίχους, το οποίο εκτός του εκάστοτε αρχικηπουρού του κτήματος, κατά την αβασίλευτη δημοκρατία από το 1924 ως το 1935 το χρησιμοποιούσαν μέλη της διοίκησης του κτήματος ως τόπο παραθερισμού ενώ είχε χρησιμοποιηθεί και ως σχολείο.

Χρήση χώρου εστίασης προβλέπεται και για το κτίριο του Σταθμού της Χωροφυλακής, το οποίο κτίστηκε επίσης επί αβασίλευτης δημοκρατίας ενώ για μικρό διάστημα, από τον Δεκέμβριο του 1944 ως τον Ιανουάριο του 1945, υπήρξε η έδρα του ΕΑΜ Τατοΐου.

Πολλές ενστάσεις υπάρχουν επίσης και για τη λειτουργία ως χώρου εστίασης του πρώην ξενοδοχείου «Το Τατόιον», ενός από τα πιο κομψά κτίρια του χώρου, το οποίο λειτούργησε από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το 1936 ως αυτόνομο ξενοδοχείο και στα χρόνια της αβασίλευτης δημοκρατίας ως παράρτημα του ξενοδοχείου «Cecil» της Κηφισιάς. Από το κλείσιμό του και έπειτα η χρήση του ήταν περιστασιακή.

Σύμφωνα με το σχέδιο της επίμαχης Κοινής Υπουργικής Απόφασης, χρήσεις χώρων εστίασης προβλέπονται επίσης για την οικία των αξιωματικών, το δεύτερο κτίριο εργατοκατοικιών, καθώς και για το κτίριο των εποχικών εργατών. Για το νέο βουστάσιο, άλλοτε χωρητικότητας 90 ζώων, το οποίο κτίστηκε μεταπολεμικά σε σχήμα «Π» από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Γκίνη, προβλέπεται χρήση συνεδριακού κέντρου.

Οσοι γνωρίζουν τα ζητήματα του Κτήματος Τατοΐου, τόσο το σωματείο Φίλοι Κτήματος Τατοΐου όσο και άνθρωποι από τους εμπλεκόμενους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης συγκλίνουν στο ότι το συγκεκριμένο σχέδιο Υπουργικής Απόφασης αποτελεί το πρώτο βήμα για την εφαρμογή της μελέτης 700 σελίδων την οποία ύστερα από διαγωνισμό είχε αναθέσει ο (καταργηθείς πλέον) Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας σε αρχιτεκτονικό γραφείο το 2012. Πρόκειται για εκτενέστατη μελέτη έκτασης 700 σελίδων, η οποία πλην των αμφιλεγόμενων προβλέψεών της για πολλά εστιατόρια και συνεδριακό κέντρο στον πυρήνα του κτήματος θεωρείται από όλες τις πλευρές ως μια λογική και συζητήσιμη πρόταση.

Βεβαίως, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος μέχρι η απόφαση να τεθεί σε εφαρμογή. Πρέπει τόσο να υπογραφεί από τους συναρμόδιους υπουργούς, αναπληρωτές υπουργούς και υφυπουργούς Περιβάλλοντος, Οικονομικών και Πολιτισμού όσο και ειδικότερα η λειτουργία των εστιατορίων να εγκριθεί ομόφωνα από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού. Ακόμη και αν ξεπεραστεί αυτό το στάδιο, ήδη ακούγονται φωνές που ζητούν την προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας «κατά της βαριάς εμπορικής χρήσης του χώρου».

Πέρα από τη συζήτηση περί αξιοποίησης, το Κτήμα Τατοΐου βρέθηκε για ακόμη έναν λόγο στην επικαιρότητα το τελευταίο διάστημα. Στα μέσα Μαΐου είχε διασπαρθεί η φήμη ότι επιτήδειοι σκόπευαν να παραβιάσουν το βουστάσιο και να πουλήσουν κάποια από τα βασιλικά οχήματα που φυλάσσονταν εκεί. Τότε, οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού κινήθηκαν γρήγορα μετά τις σχετικές καταγγελίες και έφεραν στο φως δέκα από τα οχήματα της βασιλικής οικογένειας, μάρκας Rolls-Royce, MG και Fiat, που φυλάσσονταν στο κτίριο. Εκτοτε τα οχήματα χαρακτηρίστηκαν ως κινητά μνημεία, πράγμα που εξασφαλίζει την απόλυτη προστασία τους, τη συντήρηση και τη μελλοντική ανάδειξή τους.

Το ίδιο είχε συμβεί νωρίτερα και με περισσότερα από 3.000 έργα τέχνης, αντικείμενα, καθώς και φορεσιές. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι συνολικά στο κτήμα ενδέχεται να βρίσκονται περί τις 10.000 αντίστοιχα αντικείμενα, κυρίως στον χώρο του ιπποστασίου, όπου φυλάχτηκαν τα περισσότερα. Ωστόσο, τα αντικείμενα αυτά, όσα και αν είναι, παραμένουν κλειστά χωρίς οποιουδήποτε είδους συντήρηση ή προστασία από τις καιρικές συνθήκες, από το 1967.

Χωρίς αμφιβολία, κάθε ημέρα που περνάει, η υπόθεση της αξιοποίησης του Κτήματος Τατοΐου μοιάζει να περιπλέκεται ακόμη περισσότερο. Πρόκειται για έναν φορτισμένο χώρο. Πίσω από τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία, από τις κινήσεις και τις αποφάσεις, όλοι γνωρίζουν ότι είναι δύσκολο ένας χώρος σαν κι αυτόν να αξιοποιηθεί με ελαφριά καρδιά και να υποδεχτεί ανέμελους θαμώνες εστιατορίων.

* Το χρονικό του Τατοΐου, Κώστας Μ. Σταματόπουλος, εκδόσεις Καπόν, βασιλική βιβλιοθήκη της Κοπεγχάγης, βασιλικό φωτογραφικό αρχείο, The royal archives, winsdor castle, αρχείο εθνικού ιστορικού μουσείου.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 21 Ιουνίου 2015