Ο Σωτήρης Χατζάκης ανοίγει τα εφετινά Επιδαύρια με τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη, στη μία από τις δύο παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου, στις αρχές Ιουλίου. Εχουν περάσει δύο μήνες από τότε που, με υπουργική απόφαση, βρέθηκε εκτός της πρώτης σκηνής της χώρας. Εν αναμονή της δικαστικής απόφασης –μιας και προσέφυγε στη Δικαιοσύνη –συνεχίζει την καλλιτεχνική του δραστηριότητα με τις πρόβες της ευριπίδειας τραγωδίας. Τον χειμώνα θα είναι και πάλι στο Εθνικό όπου θα παρουσιάσει μια διασκευή του μυθιστορήματος του Ντοστογέφσκι «Εγκλημα και τιμωρία» σε μετάφραση Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
Κύριε Χατζάκη, γιατί επιλέξατε τις «Τρωάδες»;
«Οι καιροί είναι τόσο δύσκολοι. Καλό είναι να καταφεύγει κανείς στα μεγάλα κείμενα γιατί η διέλευση προς αυτά είναι παρηγορητική. Ηθελα λοιπόν ένα κείμενο που να πηγαίνει μέσα στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής. Και αυτό έπρεπε να εμπεριέχει μεγάλη εμπειρία πόνου και θρήνου. Οι «Τρωάδες» είναι μια θεατρική «Γκουέρνικα». Ο Ευριπίδης μας οδηγεί στον αγνισμό της ύπαρξης που συμβαίνει όταν υπάρχει απόλυτος πόνος και θρήνος».
Είναι και ζήτημα επικαιρότητας;
«Πράγματι. Πρόκειται για μια αντιπολεμική κραυγή, δραματικά επίκαιρη –με όλες τις γεωπολιτικές διενέξεις της εποχής μας. Μην ξεχνάμε ότι το έργο αρχίζει με έναν θρήνο και τελειώνει με μια προσφυγιά. Είναι το ιδανικότερο έργο για να έρθει ο θεατής και μέσα από μια ομοιοπαθητική λειτουργία να μπορέσει να εξαγνιστεί».
Τι καινούργιο κομίζει η δική σας παράσταση;
«Δεν αποσύρω τη δυνατότητα του σκηνοθέτη να έχει όραμα. Προσωπικά επιτίθεμαι σε κάθε κίνηση που πάει να καταργήσει το κείμενο από το να ακουστεί. Στενοχωριέμαι με τους εγωισμούς των σκηνοθετών. Δεν μπορείς να πεις κάτι παραπάνω από τους τραγικούς. Μόνο μια προσωπική σου εμβίωση. Να μπορέσει, δηλαδή, ένα σημείο από το σώμα σου να έρθει σε αντιστοιχία με το έργο. Ετσι ώστε το έργο να εισδύσει μέσα σου.
Αν δεν είσαι σε μια ηλικία λειτουργική, μια επαγγελματική ωριμότητα, δεν σε επιλέγει το έργο –το επιλέγεις εσύ και το διαλύεις. Για εμένα το ζήτημα είναι να αφήσεις το έργο να ακουστεί. Το δεύτερο είναι να οδηγήσεις σωστά τους ηθοποιούς ώστε η αλήθεια τους από προσωπική, άρα ψυχολογική και μεταχριστιανική, να πάει στις πρωτεϊκές εκείνες πηγές και να γίνει αλήθεια του έργου. Και εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα».
Τι εννοείτε;
«Ο μεταχριστιανικός κόσμος δεν βοηθάει καθόλου στη μελέτη του τραγικού της αρχαιότητας. Ο ένας πιστεύει ότι ο θεός είναι σωτήρας και ο άλλος είναι οδυνηρά τραγικός. Οι «Τρωάδες» ξεκινούν με τους θεούς. Είναι δύσκολο να το πας μέσα από τον δραματισμό του χριστιανισμού, γιατί περιέχει το σωτηρολογικό. Το αρχαίο είναι εσχατολογικό. Ο μόνος σύγχρονος ίσως που μπορεί να σε οδηγήσει πίσω είναι ο Μπέκετ».
Εχουμε χάσει τη σχέση μας με το αρχαίο δράμα;
«Οσο περνάει ο καιρός, χάνεται το στοιχείο του αρχαίου δράματος από τον νέο κόσμο. Δεν υπάρχει σωστή δυνατότητα προσέγγισης, γιατί έχει διακοπεί ο κύκλος με τη γη. Οταν ζεις μέσα στο τετράγωνο ή το παραλληλόγραμμο σχήμα, όπως είναι ένα σπίτι, είναι δύσκολο να καταλάβεις τι θα πει ύπαιθρος».
Και πώς θα την ξαναβρούμε;
«Κατ’ αρχάς, πρέπει να οργανωθεί μια Ακαδημία Αρχαίου Δράματος στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει ένα σταθερό υλικό που να ασχολείται με το είδος και έτσι κάθε χρόνο εκπαιδεύεται από τους σκηνοθέτες. Οταν είχα πάει στο Πεκίνο με είχαν ρωτήσει τι προσφέρει στο κατά κεφαλήν εισόδημα της Ελλάδας το αρχαίο δράμα. Η δομή λοιπόν βρίσκεται σε μια ακαδημία αρχαίου δράματος και μάλιστα διεθνοποιημένη, που να λειτουργεί ακτινωτά προς τα μέσα και προς τα έξω».
Πρώτα επιλέγει ο σκηνοθέτης την Εκάβη και ύστερα τις «Τρωάδες»;
«Είναι απαραίτητο να έχεις της Εκάβη, όπως στον «Αμλετ» τον Αμλετ. Είναι μέγας ρόλος. Η Εκάβη λειτουργεί ακτινωτά, προς τα έξω. Χάνει συνέχεια παιδιά –σύμφωνα με τον μύθο είχε πενήντα και τα έχασε όλα. Βρίσκεται στη ρίζα της καταστροφής με έναν πυρήνα γυναικών γύρω της. Εκεί αναπτύσσεται αυτό που έχει δημιουργήσει και κόντρες –η αθεΐα της Εκάβης. Επιλέγεται για να τα χάσει όλα. Αραιώνει και καταλήγει σε ένα τίποτε που εμπεριέχει την απώλεια των πάντων. Είμαι πολύ τυχερός που συναντήθηκα με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, μια από τις κορυφαίες της εποχής μας. Ο τρόπος που έχει οργανώσει τη σκηνική της παρουσία είναι παγκόσμιος».
Ποιο είναι το σκηνογραφικό στίγμα της παράστασής σας;
«Μια καμένη πύλη παλατιού, σε έναν άχρονο κόσμο, με τελετουργικά κοστούμια και γυναίκες κουρεμένες, βιασμένες, κακοποιημένες, που όμως είναι από υψηλή γενιά. Κακοποιήθηκαν από τον ρου της ιστορίας. Είναι ένα λιτό σκηνικό, χωρίς εφέ, που στηρίζεται στους ηθοποιούς».
Αν και είναι η όγδοη φορά που κατεβαίνετε στην Επίδαυρο, έχετε τρακ;
«Είναι ένα ον η Επίδαυρος, ένας ζωντανός οργανισμός. Και όλοι εκείνοι που έχουν παίξει εκεί… Είναι χώρος πρωταθλητισμού, εκγύμνασης για όλους μας. Πάντα έχω τρακ».
«Είμαι πολύ καλά. Δουλεύω σε έναν εθνικό θεσμό, έναν κορυφαίο θεσμό του Πολιτισμού. Δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτε άλλο. Ο θεσμός είναι που προστατεύει, που δίνει τη διαχρονία. Και αυτό ξεπερνά τις επικαιρότητες. Είναι σύμβολο».
Δύσκολη η προσαρμογή σας;
«Κοιτάξτε. Η βασική μου σχέση με το θέατρο είναι η καλλιτεχνική. Εχω ξαναβρεί αυτό το στοιχείο, έχω ξαναβρεί χρόνο για τη ζωή μου και αναμένω την οριστική κρίση της Δικαιοσύνης».
Εχετε προβλήματα με τη νέα διεύθυνση;
«Δεν είμαι εγώ εκείνος που θα διχάσει τη θεατρική κοινότητα. Είμαστε όλοι καλλιτέχνες. Αλίμονο. Οι θεσμοί πρέπει πάντα να επικοινωνούν με ευγένεια και πολιτισμό. Σε χώρο πολιτισμού είμαστε. Δεν έχουμε την πολυτέλεια της σύγκρουσης, της πικρίας ή της μη καλής επαφής. Η επαφή οφείλει να είναι θεσμική. Και ο θεσμός δεν είναι υποκείμενος των προσώπων, είναι υπερκείμενος».
Πώς κρίνετε τον Στάθη Λιβαθινό;
«Ας του δώσουμε λίγο χρόνο. Ας δούμε τα γεγονότα και θα τα σχολιάσουμε μετά».
Μέσα σας έχετε ξεπεράσει ό,τι συνέβη;
«Επειδή αναμένεται η οριστική κρίση της Δικαιοσύνης δεν θα ήθελα να μιλήσω. Τώρα δεν έχω να πω τίποτα. Επειτα έχω να πω πολλά».
Τελικά αφήσατε ή όχι τρύπα στο ταμείο του Εθνικού;
«Κοιτάξτε. Με ημερομηνία 21 Απριλίου 2015 στο ταμείο του θεάτρου υπήρχαν, ως υλική οντότητα, 2,3 εκατ. ευρώ. Είχαμε και μια επιστροφή ΦΠΑ της τάξεως του 1,1 εκατ. ευρώ τα οποία και χρησιμοποιήθηκαν για να έχουμε το Σχολείον, το Μικρό Ρεξ, το Χώρα, το χειμερινό κλιμάκιο, το θέατρο κατ’ οίκον, το επισκεπτήριο και όλα όσα αφορούν τις δραστηριότητες του Εθνικού –και μαζί 240 επιπλέον θέσεις εργασίας ή αλλιώς αύξηση 98%.
Θα δεχόμουν την κριτική αν είχα χρησιμοποιήσει την επιστροφή, χωρίς απόθεμα στα ταμεία. Κι όμως, κοντεύουν δύο μήνες από τότε που έφυγα, έχουν ενδιαμέσως δοθεί τέσσερις (15ήμερες) μισθοδοσίες, χωρίς να έχει πάρει το θέατρο επιχορήγηση. Αναρωτιέμαι πώς πληρώνονται οι εργαζόμενοι. Μα, από τα ταμειακά διαθέσιμα που άφησα και από τις εισπράξεις ως την ολοκλήρωση των παραστάσεων. Κι έτσι απορρέει ότι το περίφημο έλλειμμα ήταν μια φούσκα. Δεν υπήρξε ποτέ, απλώς δημιουργήθηκε για εντυπώσεις…».
Μέσα σας έχετε δώσει απάντηση γιατί συνέβησαν όλα αυτά;
«Θα τα πούμε μετά την απόφαση της Δικαιοσύνης. Και πολύ αναλυτικά».
Γιατί έφυγε η Αλκηστις Πρωτοψάλτη
Tι αλλάζει στην παράσταση μετά την αποχώρηση της Αλκηστης Πρωτοψάλτη;
«Είχαμε κάνει μια σύνδεση του αρχαίου δράματος με τη δημοτική παράδοση. Μαζί με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου είχαμε επιλέξει έξι-επτά μοιρολόγια, από τα πιο ακριβά της δημοτικής παράδοσης, τα οποία έλεγε η Αλκηστις ως ψυχοπομπός. Ηταν μια αυτόνομη παρουσία σε ένα ενδιάμεσο, μεταξύ ζωντανών και πεθαμένων, κάπου πάνω στα τείχη, στις παρόδους, περιφερειακά. Χωρίς την παρουσία της επιστρέψαμε στο ατόφιο κείμενο. Κρατήσαμε ένα μόνο μοιρολόι, το Ξυλάλογο, που ερμηνεύει ο Χορός».
Γιατί έφυγε τελικά;
«Αυστηρά για προσωπικούς λόγους, μιας απώλειας, τους οποίους πίστεψα και σεβάστηκα».
Μετά από αυτό, νιώσατε μια πικρία απέναντι στο Εθνικό;
«Καμία. Ηταν προσωπικοί οι λόγοι της. Δεν ήταν τίποτε άλλο».
Συμπτωματική η αποχώρησή της μετά τη μείωση της αμοιβής της;
«Δεν ήμουν παρών σε αυτές τις συνομιλίες. Η Αλκηστις δεν έδωσε ποτέ σημασία στο οικονομικό θέμα. Με τρεις συναυλίες θα έπαιρνε τα ίδια χρήματα. Δεν έχω καμία πικρία».
Δεν θεωρήσατε ασυνεπή τη στάση της;
«Οχι, όχι, δεν υπάρχει πιο συνεπής άνθρωπος. Από εκεί και πέρα ό,τι ειπώθηκε έγινε μέσα σε ένα κλίμα σεβασμού και ευγένειας. Κάπου θα ανταμωθούμε… Οταν ήρθε να μας αποχαιρετήσει, σχεδόν κλαίγαμε. Θα ήταν καλό για το κοινό να τη δει στην Επίδαυρο. Γιατί πιστεύω ότι θραύσματα του τραγικού επιβιώνουν στη λαΐκή μας παράδοση».
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ Μετάφραση: Κ. Χ. Μύρης.
Σκηνοθεσία: Σωτήρης Χατζάκης.
Σκηνικά: Ερση Δρίνη.
Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ.
Φωτισμοί: Αντώνης Παναγιωτόπουλος.
Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου.
Στίχοι: Μιχάλης Γκανάς.
Κίνηση: Κική Μπάκα.
Μουσική διδασκαλία: Mελίνα Παιονίδου.
Παίζουν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Νίκος Ψαρράς, Μαρία Κίτσου, Κόρα Καρβούνη, Θέμης Πάνου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Κρατερός Κατσούλης, Ελένη Ρουσσινού, 17μελής χορός γυναικών. Στα ελληνικά με αγγλικούς υπέρτιτλους.
Σκηνοθεσία: Σωτήρης Χατζάκης.
Σκηνικά: Ερση Δρίνη.
Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ.
Φωτισμοί: Αντώνης Παναγιωτόπουλος.
Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου.
Στίχοι: Μιχάλης Γκανάς.
Κίνηση: Κική Μπάκα.
Μουσική διδασκαλία: Mελίνα Παιονίδου.
Παίζουν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Νίκος Ψαρράς, Μαρία Κίτσου, Κόρα Καρβούνη, Θέμης Πάνου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Κρατερός Κατσούλης, Ελένη Ρουσσινού, 17μελής χορός γυναικών. Στα ελληνικά με αγγλικούς υπέρτιτλους.
πότε & πού:
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. 3 & 4 Ιουλίου 2015 (21.00)
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
