Ο Αγγελος Ελεφάντης, επιστήθιος φίλος και συνοδοιπόρος σε πολλά, πέθανε στις 29 Μαΐου 2008. Εναν χρόνο μετά (26 Μαΐου 2009) πεθαίνει ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, εμβληματικός πολιτικός και διανοούμενος της προ ΣΥΡΙΖΑ ελληνικής Ανανεωτικής Αριστεράς. Εξ όσων γνωρίζω η τελευταία αναφορά της «Αυγής» στον Ελεφάντη, ο οποίος τη λάμπρυνε χρόνια με τα κείμενά του, ήταν πριν από δύο χρόνια, το 2013. Εκτοτε ο Αγγελος μοιάζει να μην υπάρχει για τους παλιούς και νεωτερίζοντες συντρόφους του. Ευτυχώς, για τον Παπαγιαννάκη δημοσιεύθηκε πριν από λίγο καιρό, με την επέτειο του θανάτου του, ένα κείμενο στην ίδια εφημερίδα! Επισημαίνω αυτή την αδιαφορία όχι για να υπερασπιστώ τη μνήμη δύο λαμπρών εκπροσώπων της ελληνικής Αριστεράς αλλά για να δείξω πόσο πολύ αλλοιώθηκαν και ξέφτισαν τα πράγματα. Πώς η ουμανιστική, έλλογη, ανανεωτική, λαϊκή Αριστερά με τις βαθιές ρίζες στην Αντίσταση και στον σύγχρονο δημιουργικό και πρωτοπόρο Ελληνισμό και με τους ευρωπαϊκούς προσανατολισμούς της ξέπεσε σε ένα άκρως λαϊκίστικο, αλλοπρόσαλλο, αριστεριστικό κόμμα, «λερωμένο» τόσο από την ξιπασιά και την αμορφωσιά πασοκογενών νεο-συριζαίων όσο και από τη χυδαιότητα των ακροδεξιών συγκυβερνητών.
Δεν γνωρίζουμε ποιες θα ήταν σήμερα οι θέσεις του Αγγελου όσον αφορά την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Γνωρίζουμε όμως ποια υπήρξε η αντίδρασή του όταν ο «σύντροφος» Αλαβάνος, πρόεδρος του τότε ΣΥΝ, άλλαξε ξάφνου απόφαση, παραγνωρίζοντας μάλιστα το σχετικό καταστατικό, για να υποστηρίξει την υποψηφιότητα Τσίπρα στη Δημαρχία της Αθήνας. Αναφερόμενος λοιπόν ο Αγγελος σε αυτή «την καταχνιά και την αντάρα» γράφει: «Ο τρόπος με τον οποίο ο πρόεδρος του ΣΥΝ προέβαλε –και μάλιστα επί οκτώ μήνες –την υποψηφιότητα Παπαγιαννάκη, στη συνέχεια την πήρε πίσω και, παραγνωρίζοντας την πλειοψηφία της καταστατικώς αρμόδιας Νομαρχιακής Επιτροπής Αθηνών, υπέβαλε στην ΚΕ του ΣΥΝ την υποψηφιότητα Τσίπρα σίγουρα δεν λαμπρύνει τις δημοκρατικές παραδόσεις της ανανεωτικής Αριστεράς». Αλλά ο Αγγελος ούτε εκδικητικός ούτε διασπαστικός ούτε και υστερόβουλος υπήρξε. Τουναντίον. Παρά τη σφοδρή κριτική του και τη γενναιότητα και παρρησία του, ο βασικός στόχος του ήταν να πείσει (ή να πειστεί και ο ίδιος, αν χρειαζόταν) για το καλό της υπόθεσης. Ουδέποτε εντάχθηκε σε κομματικές διαδικασίες και αν δέχθηκε κάποιες φορές να «εκτεθεί» (όπως έλεγε) ως υποψήφιος του ΣΥΝ ήταν για να διευκολύνει καταστάσεις, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η εκλογή του ήταν αδύνατη. Ομως τα κείμενά του ήταν τόσο εύστροφα, τόσο λογικά τεκμηριωμένα και τόσο οργανωμένα ώστε να σπάει πάνω τους κάθε στρεβλή κομματική γραμμή. Κι ας έκαναν οι υπεύθυνοι πως δεν καταλάβαιναν…
Κάποιοι από τους συνομιλητές, συνεργάτες ή ομοτράπεζους του Αγγελου (στα μυθικά γραφεία του Πολίτη, στην Κέκροπος ή στη Ζωναρά, ή στον «Τζάρο») είναι σήμερα πρωτοκλασάτοι συριζαίοι. Ενας από αυτούς είναι και ο κ. Α. Μπαλτάς. Ιδού πώς ο σημερινός υπουργός περιγράφει τον Αγγελο πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του. «Ο Ελεφάντης –του το είχα πει κάποτε και του άρεσε –ήταν αριστοκράτης. Δεν θα ασχολούνταν με το διάφορο, τη μιζέρια της θέσης, της καρεκλίτσας, τα ευτελή μικροπράγματα κ.τ.λ. Τυπικά, κοινωνιολογικά, όπως όλοι μας, ήταν βέβαια μικροαστός. Ωστόσο, για λόγους ιστορικούς, καταγωγικούς, διαπαιδαγώγησης, είναι αριστοκράτης με την έννοια ότι δεν έχει ανάγκη να διεκδικήσει: γνωρίζει την υπεροχή του, πνευματική και πολιτική. Αυτό δύσκολα το βρίσκεις». Και για να δείξει ο κ. υπουργός τη δραστικότητα και επικαιρότητα των κειμένων του Αγγελου λέει: «Προτείνω να κάνουμε ένα νοητικό πείραμα, όπως λένε οι φυσικοί. Παίρνουμε το τεύχος 5, λ.χ., του Πολίτη, αφαιρούμε κάποια κείμενα και αναφορές στενά συνδεδεμένες με την επικαιρότητα, πιθανόν και μερικά ονόματα πολύ αναγνωρίσιμα. Και το κυκλοφορούμε σαν τεύχος με κείμενα που γράφτηκαν σήμερα. Αν τα ξαναδιαβάσουμε χωρίς ημερομηνία και υπογραφές, θα δούμε πόσο δραστικά είναι σήμερα, θα ανακαλύψουμε στοιχεία διαχρονικότητας που τα έχει καλύψει η τύρβη».
Οντως έχει δίκιο ο κ. Μπαλτάς και για τον αριστοκρατικό και συνάμα λαϊκό Ελεφάντη και για την αμείλικτη δραστικότητα των κειμένων του. Για τούτο και προτείνω να κάνουμε και το αντίστροφο «νοητικό πείραμα» στοχαζόμενοι –με βάση τα γραπτά του –τι άραγε θα έλεγε σήμερα ο Αγγελος για τους πρωτοκλασάτους κυβερνητικούς φίλους του και «τη μιζέρια της θέσης, της καρεκλίτσας, τα ευτελή μικροπράγματα». Τι, άραγε, θα έλεγε για τον αφόρητο λαϊκισμό (αυτός ο αντιλαϊκιστής πλην λαϊκός) και για τα κουτοπόνηρα παιχνίδια των δογματικών και των φαιδρών «προσωπικοτήτων» του ΣΥΡΙΖΑ; Τι θα έλεγε για τις «δημιουργικές» ασυναρτησίες και τους ακκισμούς του κ. υπουργού των Οικονομικών; Τι θα έλεγε για τις εκπαιδευτικές «μεταρρυθμίσεις» του φίλου του; Τι θα έλεγε ο αριστοκρατικός για την αριστεία ή για τις κουράκειες «τομές» στην Παιδεία που μας οδηγούν πίσω στο βαθύ, σκοτεινό λαϊκίστικο ΠαΣοΚ που ο άτεγκτος Αγγελος απεχθανόταν; Τι θα έλεγε για τη λαφαζάνεια αντιευρωπαϊκή ιδεοληπτική πλατφόρμα αυτός ο αναγεννησιακός ευρωπαίος Ελληνας; Τι θα έλεγε και για εκείνον που ορίστηκε τότε στη θέση του Παπαγιαννάκη; Και για άλλα πολλά.
Ο Αγγελος και ο Μιχάλης είχαν έναν πρώιμο και αδόκητο πλην (τελικά) μακαρισμένο θάνατο. Δεν έζησαν τη λέπρα των ημερών μας. Δεν είδαν (μολονότι ήξεραν πως πλησιάζει) την έσχατη, θανάσιμη κρίση του Ελληνισμού. Δεν άκουσαν (ευτυχώς) τις υβριστικές ιαχές των Αξεστων ούτε και εκείνους «που μιλούν τη γλώσσα των χοιρογρυλλίων» να φωνάζουν μέσα στη Βουλή των Ελλήνων «Στα τέσσερα εσείς! Στα τέσσερα εσείς!».
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
