Γιάννης Βόγλης: Ξεκούραση σημαίνει θάνατος

Τι είναι αυτό που εξακολουθεί να συγκινεί τον Γιάννη Βόγλη στο αρχαίο δράμα έπειτα από παραπάνω από μισό αιώνα στο θέατρο; Πώς αντιμετωπίζει σήμερα την «Ηλέκτρα»; Ενιωσε ποτέ ο ίδιος την ανάγκη της εκδίκησης; Βρίσκει ότι το έργο του Ευριπίδη αντανακλά την Ελλάδα τού σήμερα; Και ποια είναι η Ελλάδα τού σήμερα; Με αφορμή τη συμμετοχή του στον ρόλο του Πρεσβευτή στο ανέβασμα της «Ηλέκτρας» από τον Σπύρο Ευαγγελάτο (η πρώτη συνεργασία τους έπειτα από 53 χρόνια γνωριμίας!) ο πολύπειρος ηθοποιός μίλησε στο «Βήμα» για το τότε και το τώρα.

Aρχαία τραγωδία

«Είναι η πεμπτουσία του θεάτρου όλων των εποχών και έγινε οδηγός όλης της μετέπειτα θεατρικής γραφής. Απόλυτα νομοτελειακό. Στιλπνό και φωτεινό, σαν το φως του Αιγαίου. Πυκνά, ολοκληρωμένα, διαλεκτικά νοήματα. Τίποτα περιττό. Ολα στο φως. Καμία σκιερή γωνιά ή μαύρο σύννεφο του Βορρά. Κανένα ενοχικό στοιχείο θρησκοληψίας ή φροϋδικής πολυπλοκότητας. Ακόμη το διέπουν βασικοί άξονες που σκοπό έχουν τη διδαχή μέσω της ψυχαγωγίας (αγωγή ψυχής) και την άσκηση πολιτικής κριτικής της εξουσίας. Ολοι οι ήρωες στο αρχαίο δράμα είναι πάνω και πέρα από το κοινό ανθρώπινο μέτρο. Εχουν μέγεθος. Και οι συγκρούσεις μεταξύ τους υπέρμετρες. Οι θεοί καθορίζουν την ειμαρμένη (μοίρα). Η ανάγκη είναι αδιαπραγμάτευτη. Η ύβρις απέναντι στον ανθρώπινο και στον θείο νόμο τιμωρείται. Αν δεν υπάρξει η ανύψωση, δεν θα επέλθει το δέος από την πτώση του ήρωα και κατά συνέπεια η κάθαρση, που είναι και η ολοκλήρωση του δράματος. Αρα οι θνητοί πρέπει να σέβονται και όχι να φοβούνται το θείον. Η λέξη και η έννοια της ενοχικής αμαρτίας δεν υπάρχει. Το μέτρο πρέπει να κυριαρχεί στη σκέψη και στις πράξεις του ανθρώπου».

«Ο Ευριπίδης, ανατρεπτικός δραματουργός της εποχής του, ιδιαίτερα μετά τους Πελοποννησιακούς πολέμους, τολμάει να σπάσει τους προκαθορισμένους κανόνες γραφής του αρχαίου δράματος. Η «Ηλέκτρα» του είναι ένα δείγμα αυτής της ανατροπής. Οι ήρωές του, η Ηλέκτρα και ιδιαίτερα ο Ορέστης, είναι πιο ανθρώπινοι, πιο γήινοι, θα έλεγα, με πολλές αναστολές. Κυριαρχεί βέβαια η δύναμη της εκδίκησης για τον άδικο χαμό του πατέρα τους Αγαμέμνονα, αλλά όταν έρχονται αντιμέτωποι με την πράξη της μητροκτονίας, ξυπνούν μέσα τους όλες οι ενοχές. Αυτό ακριβώς είναι που τους δίνει μια πιο ανθρώπινη διάσταση. Και το δράμα κλείνει σαν να μην υπάρχει η απόλυτη, η ολοκληρωμένη κάθαρση».

«Με τον Σπύρο είμαστε ίδια γενιά. Τελειώσαμε τις θεατρικές μας σπουδές την ίδια χρονιά. Εκείνος μαθητής του Δημήτρη Ροντήρη και εγώ του Πέλου Κατσέλη, που και οι δύο είχαν σπουδάσει θέατρο στη σχολή του Ράιχαρτ στη Γερμανία. Αρα υπήρχε κάποια ταύτιση απόψεων. Εγώ συνεργάστηκα με τον Ροντήρη για έναν χρόνο. Ασχοληθήκαμε και οι δύο με το αρχαίο δράμα. Εκείνος βέβαια περισσότερο ως σκηνοθέτης. Εγιναν αρκετές φορές απόπειρες συνεργασίας μας στο παρελθόν αλλά δεν ευοδώθηκαν. Επιτέλους έπειτα από 53 χρόνια τα καταφέραμε. Η συνεργασία μας είναι τόσο εύκολη και δημιουργική που έχω την αίσθηση ότι διαβάζει ο ένας τη σκέψη του άλλου. Μια ευτυχισμένη στιγμή».

«Νομίζω πως δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην ένιωσε έντονη την ανάγκη της εκδίκησης. Πιστεύω ότι στη φαντασίωση όλων έχει υπάρξει ακόμη και η σκέψη του φόνου. Το ζήτημα όμως είναι πόσοι τολμούν να ξεπεράσουν το χαοτικό κενό και να φτάσουν από τη φαντασίωση στην πράξη. Εχεις το δικαίωμα να αφαιρέσεις από κάποιον αυτό που εσύ δεν μπορείς να προσφέρεις: το θείο δώρο της ζωής;».

«Αν έχω χρόνο βλέπω κάποιες ταινίες και κυρίως αυτές που μου ξυπνούν ευχάριστες αναμνήσεις, όπως τη συνεργασία μου με τον πολύ αγαπημένο μου φίλο Βασίλη Γεωργιάδη. Αλλωστε οι ταινίες που έκανα μαζί του έγραψαν ιστορία στον ελληνικό κινηματογράφο, χωρίς να υποτιμώ βέβαια και τις άλλες 45 περίπου που έκανα με σημαντικούς σκηνοθέτες. Ξεχωρίζω «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο», που ήταν υποψήφια για το Οσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, καθώς και τα «Κορίτσια στον ήλιο». Κάθε φορά που τη βλέπω έχω την αίσθηση ότι πίνω ένα ποτήρι σαμπάνια. Και αυτό το «Στάσου, μύγδαλα…» με κυνηγάει και σήμερα ακόμη, όπως το είχε προβλέψει τότε ο Βασίλης».

«Η κρίση με πεισμώνει, όπως πιστεύω και πολλούς ακόμη. Οι σημαντικές πράξεις στην ανθρωπότητα έγιναν σε περιόδους κρίσης. Η πλασματική ευμάρεια που ζήσαμε τα τελευταία χρόνια μας απομόνωσε από τους διπλανούς μας. Σήμερα νομίζω ότι έχουμε αρχίσει να αναζητάμε ξανά ο ένας το χέρι του άλλου. Συνειδητοποιούμε λίγο-λίγο ότι μόνο όλοι μαζί μπορούμε να φέρουμε ξανά τον κόσμο σε σωστή πορεία».

«Θεωρώ ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό αλλά παγκόσμιο. Η ολιγαρχία έχει επικρατήσει και πάλι γιατί ανατράπηκαν οι ισορροπίες. Το παράδοξο είναι ότι ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος στο σύνολό του έχει αναπτυχθεί ως κάποιον βαθμό κοινωνικά, επιστημονικά και πνευματικά, οι εξουσίες έχουν εξελιχθεί ελάχιστα ως καθόλου επί της ουσίας. Παραμένουν συγκεντρωτικές, σχεδόν αδιάλλακτες, κυριαρχικές και απειλητικές για τους πιο αδύναμους. Ακόμη γνωρίζουμε ότι η Ιστορία ανελίσσεται σπειροειδώς. Αρα υπάρχουν άπειρα αξονικά σημεία όπου ιστορικά γεγονότα επαναλαμβάνονται σχεδόν πανομοιότυπα, με πιο εξελιγμένες μεθόδους βέβαια. Οπως για παράδειγμα η θέση του Ισοκράτη όπου θα έλεγες ότι εκφράστηκε για το σήμερα: «Η δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι καταχράστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία». Επομένως, αν εξετάσουμε προσεκτικά την εποχή μας, με τη σύγχρονη εμπλουτισμένη εμπειρία, αναμφισβήτητα θα ανακαλύψουμε άπειρα κοινά σημεία που ταυτίζονται με ανάλογες πολιτικές καταστάσεις του τότε με το σήμερα. Ακριβώς αυτή είναι η διαχρονική δύναμη και η συμπαντική αξία του αρχαίου δράματος. Είναι ουσιαστικά σύγχρονο και μελλοντικό».

«Τι είναι αυτό; Η λέξη ξεκούραση για εμένα ταυτίζεται μόνο με την έννοια του θανάτου. Εκτός από το θέατρο, είμαι ενεργός πολίτης και ανακατεμένος σε πολλές άλλες δραστηριότητες όπως «Οι φίλοι της Δήλου και της Ρήνειας», η ένωση «Φίλοι του Μίνωα Βολανάκη», που 35 χρόνια πριν μετατρέψαμε τα λατομεία της Αθήνας σε θέατρα, τον φιλειρηνικό σύλλογο «Λόρδος Βύρων» και όπου αλλού χρειάζομαι είμαι παρών».

«Ασφαλώς και υπάρχει η ελπίδα στην «Ηλέκτρα». Αφήνει πίσω της τη ματωμένη πατρίδα της και ξεκινάει για άλλη χώρα και για μια καινούργια ζωή. Οπου δεν υπάρχει η αχτίδα της ελπίδας, η γη και η ζωή ξεραίνονται. Τι άλλο μένει εκτός από την πίστη να ελπίζουμε για να αλλάξουμε τον κόσμο;».

«Εχω ήδη ξεκινήσει να γράφω. Μη με ρωτήσετε πότε θα τελειώσει. Οταν…».