Ανέκαθεν τα φίδια αποτελούσαν μυστηριώδη όντα για την ύπαρξη και την ιστορία των οποίων γνωρίζαμε ελάχιστα. Τα τελευταία χρόνια έχουν εντοπιστεί πολλά απολιθώματα πανάρχαιων ειδών, ενώ πραγματοποιούνται διάφορες μελέτες για την καταγωγή και την εξέλιξη των φιδιών. Ωστόσο κάθε νέο εύρημα, κάθε νέα μελέτη ανατρέπει εκ βάθρων τις προηγούμενες, ξαναγράφοντας ουσιαστικά συνέχεια την ιστορία των φιδιών και προκαλώντας έτσι πονοκεφάλους στους επιστήμονες.
Το πότε ακριβώς εμφανίστηκαν τα πρώτα φίδια παραμένει μυστήριο. Επίσης οι ειδικοί δεν έχουν συμφωνήσει ακόμη στο αν τα φίδια έκαναν πρώτα την εμφάνισή τους στο νερό και αργότερα μετακόμισαν στη στεριά ή αν εμφανίστηκαν κατευθείαν στην ξηρά.
Πολλοί ειδικοί τοποθετούν την εμφάνιση των πρώτων φιδιών πριν από 190 ως 240 εκατ. χρόνια (ίσως και νωρίτερα), όμως ως πριν από λίγο καιρό το αρχαιότερο απολίθωμα φιδιού που είχε εντοπιστεί ήταν ηλικίας 102 εκατ. ετών. Πρόσφατη μελέτη απολιθωμάτων φιδιών που εντοπίστηκαν σε Βρετανία, Πορτογαλία και ΗΠΑ «έσπρωξε» την ηλικία των φιδιών σχεδόν 70 εκατ. έτη πιο πίσω.
Ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Παλαιοντολογίας Μάικλ Κάλντγουελ του καναδικού Πανεπιστημίου της Αλμπέρτα, διαπίστωσαν ότι τα απολιθώματα αυτά έχουν ηλικία 140 ως 167 εκατ. έτη. Το αρχαιότερο απολίθωμα βρέθηκε σε ένα ορυχείο κοντά στην Οξφόρδη της Αγγλίας και προέρχεται από ένα φιδάκι (Eophis underwoodi) μήκους 25 εκατοστών. Ζούσε σε βάλτους και πιθανότατα έτρωγε έντομα, βατραχάκια κ.ά.
Ενα απολίθωμα βρέθηκε σε ορυχείο λιγνίτη στην Πορτογαλία. Είχε μήκος 1,2 μέτρων, χρονολογείται προ 155 εκατ. ετών και εκτιμάται ότι έτρωγε μικρά θηλαστικά, σαύρες, πουλιά και βατράχους. Τα ευρήματα αυτής της μελέτης δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «Nature Communications».
Πριν από λίγες ημέρες δημοσιεύθηκε μια νέα μελέτη η οποία, με βάση τα ευρήματά της, απαντά στο ερώτημα του τόπου όπου πρωτοεμφανίστηκαν τα φίδια. Τη νέα μελέτη υπογράφει ομάδα ερευνητών με επικεφαλής την Αλισον Ξιάνγκ του Πανεπιστημίου Γέιλ. Οπως εκτιμούν οι επιστήμονες που διεξήγαγαν τη μελέτη, τα φίδια είναι «προϊόντα» της ξηράς και βρήκαν φιλόξενο περιβάλλον στα θερμά δασώδη οικοσυστήματα του Νοτίου Ημισφαιρίου. Υπολογίζουν ότι η εξέλιξη των φιδιών ξεκίνησε πριν από περίπου 128 εκατ. έτη.
Αν αυτό ισχύει, τότε ανατρέπεται η θεωρία ότι τα πρώτα φίδια έκαναν την εμφάνισή τους πριν από 200-250 εκατ. έτη, αφού δεν μπορεί να ζούσαν για τουλάχιστον 100 εκατ. έτη χωρίς να εξελίσσονται ζώντας σε ένα περιβάλλον στο οποίο μεταβάλλονταν δραματικά όλες οι παράμετροι. Μεταβάλλονταν δηλαδή οι ατμοσφαιρικές και κλιματικές συνθήκες, ενώ ταυτόχρονα έκαναν συνεχώς την εμφάνισή τους νέα είδη χλωρίδας και πανίδας, με πρώτους και καλύτερους φυσικά τους δεινοσαύρους, η παρουσία των οποίων στον πλανήτη έπαιξε κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη πολλών ειδών ζώων που για λόγους επιβίωσης έπρεπε να αλλάξουν γρήγορα τα ανατομικά τους χαρακτηριστικά καθώς και τη συμπεριφορά ή τις συνήθειες τους.
Είχαν αστραγάλους και δάχτυλα!
Μία ακόμη σημαντική διαπίστωση της τελευταίας μελέτης που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «BMC Evolutionary Biology» είναι ότι τα πρώτα είδη φιδιών διέθεταν μικρά πίσω άκρα τα οποία είχαν αστραγάλους και δάχτυλα. Στο παρελθόν υπήρξαν ευρήματα που υποδείκνυαν την παρουσία άκρων σε αρχαία είδη φιδιών, αλλά είναι η πρώτη φορά που έχουμε και ανατομική περιγραφή τους.
Ειδικοί εκτιμούν πάντως ότι τα άκρα χρησίμευαν στα φίδια όχι τόσο για να κινηθούν αλλά για να γραπώνονται καλύτερα όταν κινούνταν πάνω στα δέντρα, σε βράχους ή σε άλλα απόκρημνα σημεία και επιφάνειες.
Μία ακόμη περίεργη εκ πρώτης όψεως διαπίστωση των ειδικών αφορά την εμφάνιση των πρώτων δηλητηριωδών ειδών φιδιών. Με βάση τα ως σήμερα ευρήματα οι ειδικοί έχουν οριοθετήσει την εμφάνιση των πρώτων δηλητηριωδών φιδιών πριν από περίπου 20 εκατ. έτη. Αυτό σημαίνει ότι τα φίδια απέκτησαν δηλητήριο το λιγότερο 80 εκατ. έτη μετά την εμφάνισή τους στον πλανήτη, χρονικό διάστημα που είναι πολύ μεγάλο για ένα τόσο κρίσιμο για την επιβίωσή τους στοιχείο.
HeliosPlus
