Τον Μάρτιο του 2014 η ταμπέλα ενός κλειστού μαγαζιού στην παλιά περιοχή του Βόλου τής τράβηξε την προσοχή. Εγραφε «ΔΕΡΜΑΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΑΓΡΙΜΙΚΑ» και δεν ήταν σίγουρο ότι χαρακτήριζε επιχείρηση εν λειτουργία. Η Μαρία Παπαδημητρίου βάλθηκε να διασαφηνίσει την ακριβή σημασία αυτής της τρίτης, οικείας αλλά όχι απόλυτα ξεκάθαρης ως προς την ερμηνεία της λέξης. Απευθύνθηκε λοιπόν στον γραμματολόγο και κριτικό λογοτεχνίας Αλέξη Ζήρα, ο οποίος της παρέθεσε όλο το ιστορικό της ετυμολογίας της. Από την αρχική προέλευσή της από την αρχαία λέξη «άγρα» (κυνήγι ή και ψάρεμα) και το «αγρίμαιον» (το άγριο ζώο) στη νεότερη λαϊκή «αγρίμι» και εν τέλει στα «αγριμικά» τα οποία «αναφέρονται συνήθως στα ζώα που θηρεύονται και αποτελούν στόχο του κυνηγιού». Στο μεταξύ αποδείχθηκε ότι το κατάστημα όχι μόνο λειτουργούσε, έστω ως απομεινάρι του παρελθόντος που εμπορεύεται τομάρια και δέρματα ζώων, αλλά και ότι ο ιδιοκτήτης του, ο 80χρονος τεχνικός ακατέργαστων δερμάτων Δημήτρης Ζιώγος, ήταν μια προσωπικότητα εξίσου δυσεύρετη με τη λέξη που είχε πυροδοτήσει το ενδιαφέρον για την επιχείρησή του.
Η Μαρία Παπαδημητρίου, γνωστή για τα ανορθόδοξα αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα που στήνει προκειμένου να αρθρώσει κοινωνικοπολιτικά σχόλια, είχε μόλις συλλάβει την ιδέα για τη δημιουργία ενός έργου. Θα μεσολαβούσαν αρκετοί μήνες ώσπου να αποφασιστεί ότι η υλοποίησή του θα γινόταν στη Βενετία. Στη διάρκειά τους μοιράστηκε την «ανακάλυψή» της με τον συνάδελφό της στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων – Μηχανικών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Γιώργο Τζιρτζιλάκη και μαζί αποφάσισαν να εντάξουν την προβληματική των «Αγριμικών» και τις αισθητικές αναζητήσεις που προέκυπταν από αυτό στη διδασκαλία τους στο Πανεπιστήμιο. Προτεραιότητα ήταν εξάλλου η ερευνητική και παιδαγωγική σχέση με τους φοιτητές τους, στους οποίους «οφείλονται, εκτός από ευχαριστίες, και εύσημα για τη συμβολή τους» θέλει να διευκρινίσει η Παπαδημητρίου. Στο μεταξύ οι επιμελητές Γκάμπι Σκάρντι και Αλέξιος Παπαζαχαρίας κατέθεσαν τα «Αγριμικά» στην αρμόδια γνωμοδοτική επιτροπή του ΥΠΠΟΑ και η πρότασή τους επιλέχθηκε ανάμεσα από τις συνολικά 11 που κατατέθηκαν (περιελάμβαναν έργα των Αμαλίας Παπαφιλίππου, Μαρκ Χατζηπατέρα και Χρήστου Μποκόρου μεταξύ άλλων) για να εκπροσωπήσει τη χώρα στην 56η Μπιενάλε της Βενετίας.
Σήμερα λοιπόν το μικρό κατάστημα του Βόλου αποτελεί πλέον ένα «espace trouvé» το οποίο έχει επανατοποθετηθεί μέσα στο ελληνικό περίπτερο στα Giardini και φέρει τον τίτλο «Why Look at Animals? AGRIMIKΑ».
Περιέχει το ίδιο εμπόρευμα, ενώ οι τοίχοι του, τα παράθυρα και οι πόρτες του, ακόμη και η κληματαριά του, έχουν δομηθεί εκ νέου αλλά επακριβώς. Ακόμη και ο συνταξιούχος τεχνικός δερμάτων Δημήτρης Ζιώγος είναι παρών μέσα από ένα βίντεο στο οποίο εξιστορεί εμπειρίες από τον πολυτάραχο βίο του. Το εθνικό περίπτερο έμοιαζε από πάντα έτοιμο να υποδεχθεί τα «Αγριμικά» του. «Το ελληνικό περίπτερο στη Βενετία αποτελείται από δύο παραλληλόγραμμα. Το δεύτερο χωρίζεται σε τρία ίσα μέρη από δύο κεντρικές κολόνες και αυτός ήταν ο λόγος που ποτέ δεν μου άρεσε αυτός ο χώρος. Από το 1992 που τον επισκέφτηκα πρώτη φορά σκεφτόμουν με τρόμο πώς θα μπορούσα να τον χειριστώ σε περίπτωση που κάποτε ίσως είχα την ευκαιρία να κάνω ένα έργο εκεί. Κατέληγα πως ο μόνος τρόπος θα ήταν να το νοίκιαζα και να έκανα το έργο κάπου αλλού. Στην προκειμένη περίπτωση όμως το πλάτος του καταστήματος που μεταφέρω στη Βενετία έχει ακριβώς την ίδια διάσταση με το πλάτος που αφήνουν οι κολόνες. Τώρα τις αγαπώ…» διηγείται η Μαρία Παπαδημητρίου από τη Βενετία, όπου το περίπτερο είναι πλέον έτοιμο και αναμένει τους επισκέπτες του από την ερχόμενη εβδομάδα. Μέσα από το έργο «εκφράζεται και καταγράφεται η σπάνια προσωπικότητα αυτού του ανθρώπου ο οποίος έχει ζήσει ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και έχει κρατήσει κριτική στάση απέναντί της. Στο «ερειπιώδες» τοπίο του περιπτέρου το αγριμικό γίνεται όχημα μιας σύγχρονης αφήγησης σε ένα έργο που δρα ως μια αλληγορία της αντίστασης του κτήνους που αρνείται να γίνει κτήμα και επιχειρεί να ενεργοποιήσει την ενστικτώδη αντίσταση στην παρακμή (πολιτική, οικονομική, ηθική, αισθητική) που μας περιβάλλει».
Σε σύμπνοια λοιπόν το έργο με τη θεματική της Μπιενάλε «All the world’s futures» («Ολου του κόσμου τα μελλούμενα»), δεδομένου ότι ο καλλιτεχνικός διευθυντής Οκουι Ενγουίζορ εμπνεύστηκε τον τίτλο από το κείμενο «Θέσεις για τη φιλοσοφία της Ιστορίας» του στοχαστή Βάλτερ Μπένγιαμιν στο οποίο περιγράφει το έργο «Angelus Novus» του Πάουλ Κλέε. Ενας άγγελος, έντρομος, βλέπει την Ιστορία να ξετυλίγεται μπρος στα μάτια του σε μια Ευρώπη που τη μαστίζει η κρίση. «Το βλέμμα του αγγέλου επιτάσσει να δούμε τα πράγματα από την αρχή και στην ουσία τους. Κατ’ αυτή την έννοια τα «Αγριμικά» είναι σε διάλογο με το κεντρικό θέμα της Μπιενάλε» λέει η Παπαδημητρίου.
«Η πιο επεισοδιακή στην ιστορία των ελληνικών συμμετοχών»
Ο δρόμος για τη Βενετία επιφύλασσε πολλές αναταράξεις στην εφετινή εκπροσώπηση. «Ισως αυτή η αποστολή να είναι η πιο επεισοδιακή στην ιστορία των ελληνικών συμμετοχών» λέει χαρακτηριστικά η Παπαδημητρίου (φωτογραφία). «Ετυχε η Αμφίπολη με όλα της τα παρατράγουδα, ένα μνημείο εξαιρετικής αρχαιολογικής αξίας το οποίο έπεσε θύμα πολιτικής εκμετάλλευσης με αποτέλεσμα τη γελοιοποίηση. Αυτή η υπόθεση καθυστέρησε την έναρξη των δικών μας εργασιών τρεις μήνες διότι οι υπεύθυνοι του υπουργείου έψαχναν τον Μέγα Αλέξανδρο και δεν είχαν χρόνο να υπογράψουν την απόφαση της γνωμοδοτικής επιτροπής για την ανάθεση του έργου της Μπιενάλε. Η προεκλογική περίοδος, η αλλαγή της κυβέρνησης, τα απανωτά Eurogroup και ο κίνδυνος της τελειωτικής χρεοκοπίας είχαν ως αποτέλεσμα την αδυναμία λήψης αποφάσεων και τη σημαντικότατη μείωση του προϋπολογισμού! Ολοι όμως δουλέψαμε σκληρά με απίστευτη πίεση χρόνου και τόση ένταση που ακόμη και τα περισσότερα κομπιούτερ της ομάδας μας διαλύθηκαν το ένα μετά το άλλο. Ομως ουδέν κακό αμιγές καλού… Την ύστατη στιγμή απευθυνθήκαμε σε ιδιώτες και ιδρύματα και όλοι ανταποκρίθηκαν θετικότατα κατανοώντας τη σημασία της εθνικής συμμετοχής αυτή ακριβώς τη δύσκολη περίοδο για τη χώρα μας. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή του προξένου στη Βενετία Συμεών Λιναρδάκη στην άμεση επίλυση όλων των προβλημάτων, καθώς και η φιλοξενία του Γεωργίου Πλουμίδη, διευθυντή του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μελετών της Βενετίας. Και θέλω να επισημάνω ότι, παρ’ όλες τις δυσκολίες, η νέα ηγεσία του υπουργείου έκανε ό,τι μπορούσε για να διευκολύνει την εργασία μας. Συνέβαλε στην επίσπευση των διαδικασιών για να μη χαθούν οι προθεσμίες και κάλυψε την, έστω μειωμένη στο ένα τρίτο σε σχέση με άλλες χρονιές, χρηματοδότηση».
Ο δρόμος για τη Βενετία επιφύλασσε πολλές αναταράξεις στην εφετινή εκπροσώπηση. «Ισως αυτή η αποστολή να είναι η πιο επεισοδιακή στην ιστορία των ελληνικών συμμετοχών» λέει χαρακτηριστικά η Παπαδημητρίου (φωτογραφία). «Ετυχε η Αμφίπολη με όλα της τα παρατράγουδα, ένα μνημείο εξαιρετικής αρχαιολογικής αξίας το οποίο έπεσε θύμα πολιτικής εκμετάλλευσης με αποτέλεσμα τη γελοιοποίηση. Αυτή η υπόθεση καθυστέρησε την έναρξη των δικών μας εργασιών τρεις μήνες διότι οι υπεύθυνοι του υπουργείου έψαχναν τον Μέγα Αλέξανδρο και δεν είχαν χρόνο να υπογράψουν την απόφαση της γνωμοδοτικής επιτροπής για την ανάθεση του έργου της Μπιενάλε. Η προεκλογική περίοδος, η αλλαγή της κυβέρνησης, τα απανωτά Eurogroup και ο κίνδυνος της τελειωτικής χρεοκοπίας είχαν ως αποτέλεσμα την αδυναμία λήψης αποφάσεων και τη σημαντικότατη μείωση του προϋπολογισμού! Ολοι όμως δουλέψαμε σκληρά με απίστευτη πίεση χρόνου και τόση ένταση που ακόμη και τα περισσότερα κομπιούτερ της ομάδας μας διαλύθηκαν το ένα μετά το άλλο. Ομως ουδέν κακό αμιγές καλού… Την ύστατη στιγμή απευθυνθήκαμε σε ιδιώτες και ιδρύματα και όλοι ανταποκρίθηκαν θετικότατα κατανοώντας τη σημασία της εθνικής συμμετοχής αυτή ακριβώς τη δύσκολη περίοδο για τη χώρα μας. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή του προξένου στη Βενετία Συμεών Λιναρδάκη στην άμεση επίλυση όλων των προβλημάτων, καθώς και η φιλοξενία του Γεωργίου Πλουμίδη, διευθυντή του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μελετών της Βενετίας. Και θέλω να επισημάνω ότι, παρ’ όλες τις δυσκολίες, η νέα ηγεσία του υπουργείου έκανε ό,τι μπορούσε για να διευκολύνει την εργασία μας. Συνέβαλε στην επίσπευση των διαδικασιών για να μη χαθούν οι προθεσμίες και κάλυψε την, έστω μειωμένη στο ένα τρίτο σε σχέση με άλλες χρονιές, χρηματοδότηση».
πότε & πού:
56η Διεθνής Εκθεση Τέχνης της Μπιενάλε Βενετίας, από τις 9 Μαΐου ως τις 22 Νοεμβρίου 2015
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
