Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο – κατά τον Αριστοτέλη – ζώον πολιτικό. Είναι, όπως κατά καιρούς χαρακτηρίσθηκε, και ζώον κοινωνικό, εμπορικό, μηχανοκατασκευαστικό, χαμογελαστό και πάει λέγοντας.
Σε αυτούς τους χαρακτηρισμούς προστίθεται και ο homo publicus, ο δημόσιος άνθρωπος. Δημόσιος σημαίνει εδώ κοινωνικός με την έννοια του επικοινωνιακού. Αυτό προκύπτει από το μέσο επικοινωνίας: Η γλώσσα δεν είναι ποτέ ιδιωτική, αλλά κοινό αγαθό, η γλωσσική επικοινωνία είναι κοινωνική συμπεριφορά. Αυτό διαμορφώνει ατομικές συνειδήσεις, που έχουν πάντα συλλογική διάσταση. Η τελευταία παίρνει διάφορες μορφές – εθνική, θρησκευτική, μιλιταριστική, κ.ο.κ. – που διαμορφώνουν εκάστοτε δικό τους χώρο δράσης.
Η δημοσιότητα, λέει ο γερμανός φιλόσοφος Φόλκερ Γκέρχαρτ, είναι η πολιτική μορφή της συλλογικής συνείδησης. Είναι ο χώρος συνάντησης των πιο αντιφατικών απόψεων, ο οποίος, σύμφωνα με τον ίδιο, προσφέρει στους «δρώντες τη δυνατότητα, να μην ξεχάσουν τις πραγματιστικές λύσεις στον αγώνα για την επιβολή του ίδιου συμφέροντος». Κι αυτό αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα οχυρά της κοινωνίας των πολιτών ενάντια σε μια καπιταλιστική κοινωνία, που στην τρέχουσα κρίση της αναγάγει και θεσμικά (βλέπε μνημόνια!) την ανταγωνιστικότητα σε ανθρωποφαγία.
Γι αυτό και ένας φορέας που εκπροσωπεί τη δημοσιότητα θα πρέπει να είναι ανεξάρτητος από κάθε κρατικό, κομματικό ή ιδιωτικό κέντρο εξουσίας. Τυχόν εξάρτηση θα ακύρωνε και την τελευταία δυνατότητα εξεύρεσης «πραγματιστικών λύσεων» και συμβιβασμών σε ένα αθεράπευτα διχαστικό κοινωνικό πεδίο.
Αυτό ακριβώς κάνει, από πρώτη ματιά, το νομοσχέδιο για την επανασύσταση της ΕΡΤ, που πρόκειται να ψηφιστεί σήμερα στη Βουλή. Το άρθρο 4 καθορίζει ρητά: «Η ΕΡΤ Α.Ε. είναι ανεξάρτητη από το κράτος, όλους τους φορείς δημόσιας ή ιδιωτικής εξουσίας, και τα πολιτικά κόμματα». Σε αυτό προστίθεται, ως επιπλέον ασφαλιστική δικλείδα, η «συμφωνία αρχών» ανάμεσα στον υπουργό επικρατείας και την ΕΡΤ «για την εδραίωση της ανεξαρτησίας της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης», που προβλέπει μεταξύ άλλων τον πλουραλισμό και την πολυφωνία στην ενημέρωση.
Η τραγική ειρωνεία σε αυτό: Με τα επόμενα άρθρα αναιρείται ντε φάκτο η ανεξαρτησία. Το άρθρο 7 καθορίζει, ότι τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου εκλέγονται, ύστερα από πρόταση του υπουργού επικρατείας, από την Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής. Στην πράξη λοιπόν θα πρόκειται για «ανθρώπους του υπουργού». Αυτοί θα φροντίζουν κατόπιν να περνούν συστηματικά τη γραμμή του στην ΕΡΤ – ο Νίκος Παππάς, ή ο οποιοσδήποτε τον διαδεχθεί, δεν θα χρειάζεται καν να μπει στον κόπο να τους την υπαγορεύσει.
Το δράμα αποκορυφώνεται στο άρθρο 6. Αυτό καθορίζει ότι η προεδρία της Γενικής Συνέλευσης της εταιρίας ανατίθεται στον ένα και μοναδικό μέτοχό της, το κράτος, που εκπροσωπείται από τον υπουργό επικρατείας. Αυτό αντιβαίνει όμως πλήρως τόσο στο δίκαιο περί μετοχικών εταιριών, όσο και στη διακηρυγμένη από την κυβέρνηση αρχή της μη ανάμιξης στη λειτουργία της ΕΡΤ.
Ο νόμος είναι το μήνυμα. Κι αυτός καθορίζει ότι ο υπουργός επικρατείας θα έχει άμεσα τον έλεγχο της ΕΡΤ ως μετοχικής εταιρίας και έμμεσα, μέσω του διορισμένου διοικητικού συμβουλίου, και εκείνον της ραδιοτηλεοπτικής δραστηριότητάς της.
Το βασικότερο ελάττωμα του νομοσχεδίου είναι βέβαια ότι δεν παίρνει υπόψη του τις διεθνείς και εγχώριες εμπειρίες για το στήσιμο μιας δημόσιας ραδιοτηλεόρασης.
Σε διεθνές επίπεδο επειδή αγνοεί τις τεράστιες προόδους που έχουν γίνει, αξιακά και θεσμικά, στα δημόσια ιδρύματα κυρίως της Δυτικής Ευρώπης. Αξιακά με την κατοχύρωση της έννοιας «δημόσιες αξίες» (public values) ως το κύριο μέσο για την προάσπιση, μεταξύ άλλων, της ισότητας, της δημοκρατίας, καθώς και της ποιοτικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας πάντα με χρηστή οικονομική διαχείριση, αλλά χωρίς γνώμονα το κέρδος – σε αντίθεση με εκείνο που κάνουν συνήθως οι ιδιωτικές ραδιοτηλεοράσεις. Και θεσμικά με το άνοιγμα στην κοινωνία: Στα εποπτικά συμβούλια εκπροσωπούνται δια νόμου (και όχι ελέω υπουργού) οι σημαντικότερες πολιτικές, συνδικαλιστικές, θρησκευτικές, αθλητικές, κλπ. οργανώσεις, στη γερμανική ARD μάλιστα και οι φεμινιστικές. Αυτό δεν έχει καμιά σχέση με το άοσμο και άνοστο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, που δεν είχε, και ούτε θα έχει ποτέ πραγματική ανεξαρτησία. Το ίδιο ισχύει και για τα «συμβούλια κοινωνικού ελέγχου» (άρθρο 10) που χάνουν εκ των προτέρων κάθε αξιοπιστία, αφού θα συγκροτούνται κατευθείαν από το διοικητικό συμβούλιο της ΕΡΤ.
Οι εγχώριες εμπειρίες είναι εκείνες της αυτοδιαχείρισης που συγκεντρώθηκαν τους πρώτους πέντε μήνες της λειτουργίας της ΕΡΤ πανελλαδικά μετά το επίσημο κλείσιμό της στις 11 Ιουνίου 2013 και στην ΕΤ3 καθώς και στους επαρχιακούς σταθμούς στη συνέχεια. Από αυτό το εγχείρημα, που αποτελεί πρότυπο στην παγκόσμια ραδιοτηλεόραση, δεν υπάρχει ίχνος στο νομοσχέδιο.
Ο νόμος είναι το μήνυμα. Κι αυτός δημιουργεί δύσκαμπτες δομές, που δεν μπορούν να τις αλλάξουν ουσιαστικά τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου – όσο ικανά και να είναι και όσο μεταρρυθμιστικές να είναι οι προθέσεις τους.
Οι βουλευτές της συμπολίτευσης καλούνται έτσι να ψηφίσουν σήμερα ένα νομοσχέδιο, που είναι εντελώς αντιφατικό: Από τη μια ανασυσταίνει την ΕΡΤ, κάτι που από μόνο του αποτελεί ιστορικό γεγονός, αφού βάζει οριστικό τέρμα στο «μαύρο» που της επιβλήθηκε πραξικοπηματικά, καθώς και στις ραδιοτηλεοπτικές καρικατούρες τύπου ΔΤ και ΝΕΡΙΤ. Και από την άλλη γυρίζει την εταιρία πίσω κατά δεκαετίες αναφορικά με τις δομές και τους στόχους της.
Η ΕΡΤ που ψηφίζεται σήμερα δεν είναι σε καμιά περίπτωση εκείνο το διεθνώς πρωτοπόρο εγχείρημα, που θα μπορούσε εύκολα και ανέξοδα να γίνει. Και δεν ανταποκρίνεται επίσης με τίποτα στις προσδοκίες μεγάλου μέρους των εργαζομένων και του ελληνικού πληθυσμού, αλλά και στις υποσχέσεις που είχε δώσει προεκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ.
Από μια άποψη λοιπόν, οι βουλευτές του κόμματος αυτού οδηγούνται σήμερα στην ψηφοφορία, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο συνειδητά, σαν αρνιά προς σφαγή από τον κ.Παππά. Για μια ριζική αλλαγή του νομοσχεδίου είναι φυσικά αργά. Οι όποιες τροποποιήσεις της τελευταίας στιγμής, όσο σημαντικές του και να είναι, δεν θα αλλάξουν τη βασική φιλοσοφία του, που είναι η παντοδυναμία του υπουργού επικρατείας και η απάρνηση της αυτοδιαχείρισης.
Το μόνο που θα μπορούσαν να κάνουν απόψε είναι έτσι να επιβάλουν μια ακροτελεύτια παράγραφο στο νομοσχέδιο: Ότι αυτό είναι προσωρινό, και ότι ύστερα από 10-12 μήνες το πολύ θα αναθεωρηθεί πλήρως στη βάση των ανεξάρτητων δομών, των δημόσιων αξιών και της αυτοδιαχείρισης.
Με αυτό θα υπερασπιστούν έτσι όχι μόνο την απειλούμενη από την ψήφιση του νομοσχεδίου τιμή τους, αλλά και κάτι άλλο επίσης σημαντικό: Τη δημοσιότητα, τον χώρο στον οποίο «η κοινωνία περιχύνεται με τον Λόγο» (Γκέρχαρτ). Το μόνο χώρο στον οποίο μπορεί να γίνει λογική συζήτηση για τα τρέχοντα καυτά προβλήματα.
