Επισήμως κάθε αναφορά σε «γενοκτονία» των Αρμενίων αποτελεί ταμπού στην Τουρκία, και ας έχουν περάσει 100 χρόνια. Η απόκρυψη όμως του ζητήματος γίνεται όλο και δυσκολότερα και πολλοί Τούρκοι ανακαλύπτουν ξανά τη χαμένη προ πολλού αρμενική ταυτότητά τους.
Οπως ο Αρμέν Ντεμιριάν, τον οποίο συνάντησε το «Spiegel» στο Ντιγιάρμπακιρ της Νοτιοανατολικής Τουρκίας. Αρχικά έμαθε την τέχνη του φούρναρη, ύστερα έγινε οδηγός φορτηγού, στη συνέχεια μοίραζε εφημερίδες και σήμερα είναι παπάς στην αρμενική εκκλησία της πόλης. Η εκκλησία ανακαινίστηκε πρόσφατα παρά τις προσπάθειες να εμποδιστεί η ανακαίνισή της από όσους τη θεώρησαν πρόκληση. Κατ’ άλλους η ανακαίνιση αποτελεί σύμβολο της μείζονος στροφής που παρατηρείται στην τουρκική κοινωνία, η οποία δείχνει πλέον πιο πρόθυμη να αντιμετωπίσει την ιστορία της.
Ο Ντεμιριάν γεννήθηκε με άλλο όνομα: Αμπντουλραχίμ Ζαρασάλν. Μια μέρα όμως ανακάλυψε ότι στην πραγματικότητα είναι Αρμένιος και ότι τα λίγα μέλη της οικογένειάς του που επέζησαν από τη γενοκτονία εξαναγκάστηκαν να ασπαστούν το ισλάμ. Τότε ξεκίνησε μια νέα ζωή.
Την Παρασκευή είναι η 100ή επέτειος της απόφασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να απελάσει τους Αρμενίους. Επισήμως την αποκαλούσαν απέλαση, αλλά στην πραγματικότητα οι Αρμένιοι στάλθηκαν σε πορείες θανάτου στην έρημο κατά τις οποίες έχασαν τη ζωή τους από πείνα, κακουχίες, επιθέσεις και δολοφονίες. Από το 1915 ως το 1918 πέθαναν 800.000-1,5 εκατομμύριο άτομα.
Το Ευρωκοινοβούλιο πέρασε ψήφισμα την περασμένη εβδομάδα στο οποίο καλεί την Τουρκία να αναγνωρίσει τη γενοκτονία. Ηδη την έχουν αναγνωρίσει 22 χώρες.
Μόνο κατά προσέγγιση μπορεί να υπολογιστεί ο αριθμός των Αρμενίων, Εβραίων, Ελλήνων και Γιαζίντι που ασπάστηκαν το ισλάμ για να γλιτώσουν από τον θάνατο την εποχή εκείνη. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η ιστορία του Ντεμιριάν δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση. Ο ίδιος λέει ότι θυμάται πως είχε ακούσει για αυτά τα πράγματα αλλά ποτέ δεν πίστευε ότι θα τον αφορούσαν και προσωπικά.
Ο Αρμέν μεγάλωσε σε μια κωμόπολη κοντά στο Ντιγιάρμπακιρ όπου παντρεύτηκε τη Λέιλα, κουρδικής καταγωγής, με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά. Οταν όμως πέθανε ο πατέρας του, ένας θείος του τού αποκάλυψε το μεγάλο οικογενειακό μυστικό: ότι είχαν αρμενική καταγωγή.
Ο Αμπντουλραχίμ άλλαξε το όνομά του σε Αρμέν και άρχισε να ερευνά την οικογενειακή του ιστορία. Ενας φίλος του που εργαζόταν στο δημαρχείο τού έδωσε μυστικά έγγραφα και ο Αρμέν πέρασε ολόκληρες νύχτες διαβάζοντάς τα. Ο αδελφός του και η Λεϊλά ανησυχούσαν. Γιατί επιθυμούσε να ξυπνήσει τα φαντάσματα του παρελθόντος και να ανοίξει παλαιές πληγές; «Εγώ όμως πίστευα στο δικαίωμά μου να ζω ως αυτός που πραγματικά είμαι» είπε στο γερμανικό περιοδικό. Εμαθε ότι ο παππούς του και τρεις από τους γιους του δολοφονήθηκαν και ότι τον πατέρα του τον έσωσε μια οικογένεια Κούρδων. Για να αντεπεξέλθει, ο Αρμέν στράφηκε στη θρησκεία ασπαζόμενος τον χριστιανισμό.
Η ανακαίνιση της αρμενικής εκκλησίας στο Ντιγιάρμπακιρ χρηματοδοτήθηκε από αρμένιους επιχειρηματίες της Κωνσταντινούπολης και ντόπιους. Βοήθησε και ο μέχρι πρότινος δήμαρχος του Ντιγιάρμπακιρ, ο 49χρονος Αμπντουλάχ Ντεμίρμπας, παρότι δεν είναι Αρμένιος.
«Είμαι Κούρδος» λέει ο Ντεμίρμπας. Γι’ αυτό ακριβώς βοήθησε. Στα εγκαίνια της ανακαινισμένης εκκλησίας εκφώνησε ομιλία και ζήτησε προσωπικά συγγνώμη για τη γενοκτονία. «Εκείνη την εποχή οι Κούρδοι ακολούθησαν πρόθυμα την εντολή να απελάσουν και να δολοφονήσουν Αρμενίους. Ο παππούς μου συμμετείχε. Ηταν ανάμεσα στους δράστες. Η μητέρα μου μού μίλησε γι’ αυτό –οι ιστορίες ήταν τρομερές. Αλλά αποτελούν και μια ιστορική πραγματικότητα. Αργότερα εμείς οι Κούρδοι βρεθήκαμε στη θέση να μας κυνηγάνε και να μας δολοφονούν, και μας ανακήρυξαν παράνομους. Η μητέρα μου είπε ότι ήταν η τιμωρία μας, η θεία δίκη για όσα είχαμε κάνει στους Αρμενίους. Αυτό με έβαλε σε σκέψεις».
Σύμφωνα με τον Ντεμίρμπας, η τουρκική κυβέρνηση δυσκολεύεται να παραδεχθεί το πολυπολιτισμικό παρελθόν της χώρας. Αλλωστε το ιδρυτικό δόγμα του τουρκικού έθνους αναφέρει ότι πρόκειται για ένα έθνος με μία γλώσσα. Ο Ντεμίρμπας προσθέτει ότι ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αναφέρεται συχνά σε αυτό –τελευταίως ακόμη συχνότερα επειδή δεν κατάφερε να δημιουργήσει τον σουνιτικό άξονα ισχύος που θα εκτεινόταν από τη Λιβύη ως τη Συρία, με την Τουρκία να παίζει ηγετικό ρόλο. Αλλά, όπως τονίζει ο πρώην δήμαρχος του Ντιγιάρμπακιρ, η ανείπωτη γνώση της ενοχής είναι πάντα παρούσα και δηλητηριάζει την κοινωνία εκ των έσω.
HeliosPlus
