Εθνική Βιβλιοθήκη Γαλλίας: Ενας υπεύθυνος θεσμός

Μια βιβλιοθήκη μεσαιωνικής καταγωγής. Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλικής Δημοκρατίας, η Bibliothèque nationale de France (BnF), όπως μετονομάστηκε το 1994, βασίστηκε στις συλλογές βιβλίων των γάλλων βασιλέων. Αναπτύχθηκε μεθοδικά από τα πρώτα χρόνια της τυπογραφίας όταν ο βασιλιάς Φραγκίσκος ο Α΄ θέσπισε το 1537 την κατά νόμον κατάθεση, υποχρεώνοντας τους τυπογράφους να καταθέτουν στη βιβλιοθήκη αντίτυπα των εκδόσεών τους. Στη δεκαετία του 1980 ο πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν οραματίστηκε με μεγάλη βιβλιοθήκη και μερίμνησε γι’ αυτό. Στις 30 Μαρτίου του 1995 εγκαινίασε το συγκρότημα των νέων κτιρίων της BnF. Από το ιστορικό κτίριο της βιβλιοθήκης στην οδό Ρισελιέ στο κέντρο του Παρισιού οι συλλογές μεταφέρθηκαν στους τέσσερις αντικριστούς, σαν ανοιχτά βιβλία, ουρανοξύστες του 13^ου Διαμερίσματος. Τον περασμένο Μάρτιο η BnF συμπλήρωσε 20 χρόνια λειτουργίας στις νέες εγκαταστάσεις της και ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσει το παρελθόν της, όπως προκύπτει από όσα μας είπε η διευθύντριά της Σιλβιάν Ταρσό-Ζιλρί, είναι να προνοήσει για το μέλλον της.

«Ο αριθμός δίνει μια τάξη μεγέθους. Υπολογίζουμε ότι η BnF έχει 15 εκατ. βιβλία και περιοδικά, περίπου 20 εκατ. ειδικά τεκμήρια, μεταξύ των οποίων 15 εκατ. εικόνες, 1 εκατ. οπτικοακουστικά τεκμήρια, περίπου 300.000 χειρόγραφα, 500.000 νομίσματα και αντίκες κ.τ.λ. Εχετε αμέσως μια εικόνα του εύρους και της ποικιλίας των συλλογών μας, που περιλαμβάνουν από χειρόγραφα ως θεατρικά κοστούμια, μουσικές παρτιτούρες και βιντεοπαιχνίδια!».

«Ειδικά ρομπότ αποθηκεύουν υλικό από τον παγκόσμιο ιστό βάσει κριτηρίων που ορίζονται σε σχετικό νομοθετικό διάταγμα του 2011. Το παλαιότερο τεκμήριο που έχουμε από το Διαδίκτυο χρονολογείται στο 1995. Το 2014 ο συνολικός αριθμός των αποθησαυρισμένων αρχείων του παγκόσμιου ιστού ανήλθε σε 23,6 δισ. αρχεία. Η BnF θησαυρίζει υλικό από ιστοσελίδες με το επίθημα .fr, από ιστοσελίδες φυσικών προσώπων που κατοικούν στη Γαλλία και από ιστοσελίδες που αφορούν προϊόντα που διακινούνται σε γαλλικό έδαφος, καθώς και δημοσιεύματα από τον ηλεκτρονικό Τύπο κατά παραγγελία. Τα τελευταία συλλέγονται συστηματικά τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο, ενώ άλλες ιστοσελίδες αποθηκεύονται επί τη βάσει θεματικών ερευνών, όπως π.χ. τι έχει γραφεί για τις προεδρικές εκλογές».

«Δύσκολο να σας πω με ακρίβεια, πιθανώς τη στιγμή που μιλάμε είναι ψηφιοποιημένο το 10% των συλλογών. Προτεραιότητα έχουν οι εφημερίδες και τα περιοδικά, των οποίων το χαρτί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στη φθορά, και τεκμήρια πολιτιστικής κληρονομιάς μεγάλης ιστορικής και αισθητικής αξίας ή εξαιρετικής σπανιότητας: μεσαιωνικά χειρόγραφα, π.χ., τα χειρόγραφα του Βικτόρ Ουγκό, χαρακτικά του Ζακ Καλό ή του Ντελακρουά, παρτιτούρες του Μπερλιόζ κ.τ.λ. Ψηφιοποιείται επίσης υλικό που έχει μεγάλη ζήτηση στα αναγνωστήρια ή υλικό που είναι δύσχρηστο λόγω μεγέθους ή φορμά (π.χ., μεγάλου σχήματος βιβλία ή 3D). Ιδιαίτερα μεριμνούμε για την ψηφιοποίηση του οπτικοακουστικού υλικού καθώς τα μαγνητικά μέσα αποθήκευσής του αλλοιώνονται πολύ γρήγορα».

«Ο,τι αποτελεί κοινό κτήμα, ναι. Τα έργα για τα οποία υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα σε ισχύ οι ερευνητές μπορούν να τα μελετήσουν στην ψηφιοθήκη «Gallica intra muros» που είναι προσβάσιμη μόνο από τα αναγνωστήρια της BnF».

«Εργάζονται εδώ 2.417 άτομα, σε όλες τις θέσεις και ειδικότητες. Εδώ και αρκετά χρόνια έχει μειωθεί το προσωπικό».

«Συνολικά 62 υπάλληλοι, εκ των οποίων 47 ειδικευμένοι καταλογογράφοι».

«Η απογραφή των βιβλίων που λαμβάνουμε βάσει του κανονισμού της κατά νόμον κατάθεσης ολοκληρώνεται με μέγιστη καθυστέρηση τέσσερις εβδομάδες. Η Εθνική Βιβλιογραφία δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο και ενημερώνεται τακτικά με τις νέες εγγραφές, ανά δεκαπενθήμερο, ανά μήνα, ανά τρίμηνο, ανάλογα με το είδος του τεκμηρίου. Από εφέτος τίθεται σε εφαρμογή και η κατά νόμον κατάθεση για τα ηλεκτρονικά βιβλία».

«Ο εφετινός προϋπολογισμός της BnF, η οποία είναι το μεγαλύτερο ίδρυμα του υπουργείου Πολιτισμού, ανέρχεται στα 260 εκατ. ευρώ –συμπεριλαμβάνονται τα κονδύλια για τη συντήρηση ή ανακαίνιση κτιρίων που είναι σημαντικά για μια βιβλιοθήκη που στεγάζεται σε επτά διαφορετικούς χώρους. Από αυτά τα 198 εκατ. ευρώ προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Οκτώ εκατομμύρια είναι τα έσοδα από δράσεις της βιβλιοθήκης (εισιτήριο αναγνώστη, εισιτήρια εκθέσεων, αναπαραγωγές έργων που διατίθενται στα πωλητήρια, ενοικιάσεις χώρων για εκδηλώσεις, ξεναγήσεις κ.ά.). Από δωρεές και χορηγίες εξασφαλίζουμε επιπλέον περίπου 4 εκατ. ευρώ. Τα ποσά αυτά καλύπτουν τον εμπλουτισμό των συλλογών της BnF, τις εργασίες συντήρησης των κτιρίων της, τη διοργάνωση των εκθέσεων, τις εκδόσεις και τη χορηγία υποτροφιών σε ερευνητές που μελετούν την ιστορία της BnF. Λαμβάνουμε επίσης επιχορήγηση 8 εκατ. ευρώ, από τα οποία τα έξι για την ψηφιοποίηση, 300.000 ευρώ για ευρωπαϊκά προγράμματα και 300.000 για ερευνητικά προγράμματα».

«Υπάρχει αντίτιμο για την πρόσβαση στην BNF, είναι πολλοί όμως εκείνοι που δικαιούνται μειωμένο εισιτήριο ή ελεύθερη είσοδο. Πραγματοποιούνται επίσης πολλές δωρεάν εκθέσεις, εκδηλώσεις ή συνέδρια. Οι ξεναγήσεις όμως στο κτίριο, η χρήση των αναγνωστηρίων και του εξοπλισμού τους και τα εκπαιδευτικά εργαστήρια γίνονται επί πληρωμή».

Μας προβληματίζει στην Ελλάδα η ανέγερση του νέου κτιρίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης μας σε σημείο μακριά από το κέντρο της πόλης. Είχατε αντίστοιχες ανησυχίες όταν κατασκευαζόταν το συγκρότημα «Φρανσουά Μιτεράν» της BnF;

«Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 το 13ο Διαμέρισμα βρισκόταν μακριά και απόμερα, συγκριτικά μάλιστα με την ιστορική έδρα «Ρισελιέ» της βιβλιοθήκης, στην καρδιά του Παρισιού. Η βιβλιοθήκη ανεγέρθηκε σε μια εγκαταλελειμμένη πρώην βιομηχανική ζώνη. Οι σχεδιαστές του εγχειρήματος σκέφθηκαν μακροπρόθεσμα υπολογίζοντας στη βελτίωση των μεταφορών και στην επέκταση του αστικού ιστού. Είχαν δίκιο, σήμερα η BnF εντάσσεται πλήρως στα όρια του άστεως και οι τέσσερις πύργοι της αποτελούν αναγνωρίσιμο τοπόσημο».

«Η μετεγκατάσταση βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών και οπτικοακουστικού υλικού διήρκεσε συνολικά έναν χρόνο, είχε όμως προετοιμαστεί αρκετά χρόνια νωρίτερα (ταξινόμηση, μηχανοργάνωση, σήμανση των τεκμηρίων κ.τ.λ.)».

«Η βιβλιοθήκη έκλεισε μόνο για έξι εβδομάδες προκειμένου να γίνει η μετακόμιση. Αρχή μας ήταν να μην αποκλείεται η πρόσβαση σε κανένα τεκμήριο για περισσότερο από δύο ή τρεις εβδομάδες».

«Το 2014 είχαμε περίπου 900.000 χρήστες στα αναγνωστήρια και ικανοποιήσαμε 942.664 αιτήματα. Η ψηφιοθήκη Gallica είχε 15,3 εκατ. μοναδικούς επισκέπτες που επισκέφθηκαν 274 εκατ. σελίδες. Αυτό σημαίνει ότι καθημερινά 3.500 άτομα επισκέπτονται την BnF και περισσότεροι από 50.000 αναγνώστες την Gallica. Από το 2005 και εξής η ψαλίδα ανοίγει διαρκώς, με τους φυσικούς χρήστες να ελαττώνονται και τους ψηφιακούς να αυξάνονται».

«Οι πολιτιστικές δράσεις της BnF απευθύνονται σε πολύ διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων. Περιηγούμενος τους χώρους της βιβλιοθήκης ο απλός επισκέπτης μυείται στην κουλτούρα του γραπτού λόγου, ενώ για όσους αισθάνονται αποκλεισμένοι από τη λόγια ή τη θεσμική κουλτούρα υλοποιούμε ειδικά προγράμματα. Περίπου 100.000 άτομα ετησίως παρακολουθούν το ποικίλο πρόγραμμα της BNF και περίπου 30.000 εκπαιδευτικοί και οι μαθητές συμμετέχουν στα εκπαιδευτικά μας προγράμματα. Η βιβλιοθήκη προσπαθεί να προσελκύει ολοένα και ευρύτερο κοινό διοργανώνοντας μία ή δύο εκθέσεις που ικανοποιούν την κοινή περιέργεια, όπως η έκθεση για τον «Aστερίξ», η οποία είχε εξαιρετική επιτυχία και έδωσε αφορμή να συζητήσουμε όχι μόνο για την ιστορία του κόμικ αλλά και για το πολιτικό του περιεχόμενο, όπως και την έννοια του «έργου» καθαυτή. Δομικό στοιχείο της φιλοσοφίας μας είναι να χειριζόμαστε τα έργα της ποπ κουλτούρας με τον ίδιο σεβασμό όπως τα έργα της λόγιας ή της κλασικής παράδοσης. Σημειώστε και την πολύ μεγάλη επιτυχία που έχουν οι εικονικές εκθέσεις μας».

«Βεβαίως, διότι με τη διαμεσολάβηση των σύγχρονων καλλιτεχνών η BnF χτίζει γέφυρες με την τρέχουσα πραγματικότητα. Θέλουμε το κοινό να καταλάβει ότι η BNF είναι εξίσου ο εκπληκτικός τόπος από τον οποίο πηγάζει η πολιτιστική μας κληρονομιά αλλά επίσης ένας τόπος συναφής με τον ρυθμό του κόσμου και τις σύγχρονες ευαισθησίες».

«Η ΒnF δεν είναι μακριά από την κοινωνία. Είναι ένας τόπος περισυλλογής για τα ζητήματα της επικαιρότητας που μας απασχολούν. Αφορμή για πολλές από τις εκθέσεις μας στάθηκαν μεγάλες συζητήσεις που διεξάγονται στη δημόσια σφαίρα. Λ.χ., η έκθεση «Βίβλος, Τορά, Κοράνι» διερευνούσε τα σημεία συνάντησης μεταξύ αυτών των τριών κειμενικών παραδόσεων. Πάντοτε όμως η ΒnF κάνει μια παράκαμψη προς τα πίσω, προς την κληρονομιά του παρελθόντος, για να φωτίσει τον σύγχρονο διάλογο με τη γνώση που φέρει το παρελθόν. Το δράμα του Ιανουαρίου στο Παρίσι μάς οδήγησε χωρίς καθυστέρηση στη διοργάνωση μιας έκθεσης αφιερωμένης στη μνήμη των εκλιπόντων. Πραγματοποιήθηκε ταχύτατα χάρη στην προϋπάρχουσα εμπειρία που είχαμε από την Μπιενάλε Γελοιογραφίας που διοργανώνουμε και βέβαια δεν θα ήταν εφικτή αν δεν είχαμε αποκτήσει πρόσφατα σημαντικές συλλογές, όπως μια μεγάλη συλλογή σκίτσων του Βολινσκί, δωρεά του καλλιτέχνη».

«Πολλές από τις λειτουργίες των εθνικών βιβλιοθηκών παραμένουν σε ισχύ: η κατά νόμον κατάθεση της εθνικής βιβλιοπαραγωγής, η εκπόνηση της Εθνικής Βιβλιογραφίας, ο συντονιστικός ρόλος τους στον χώρο των βιβλιοθηκών, η υποστήριξη της έρευνας. Οι εθνικές βιβλιοθήκες δεν είναι όμως κάτι στατικό και μονοδιάστατο. Αποτελούν επίσης σύμβολο και συστατικό εθνικής ταυτότητας και κοινωνικής συνοχής σε μια εποχή που πολλές κοινωνίες δοκιμάζονται από δυσκολίες και αμφιβολίες. Είναι εντυπωσιακό ότι μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης οι χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, μόλις απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, έσπευσαν να δημιουργήσουν ή να ξαναοργανώσουν εθνικές βιβλιοθήκες. Για τους σκοπούς της συναφούς συζήτησης «Ποιος ο ρόλος της BNF το 2025;» που αρχίζουμε εφέτος μελετήσαμε 30 κείμενα επιλεγμένα από ένα σύνολο 164 κειμένων της διεθνούς βιβλιογραφίας για το μέλλον των βιβλιοθηκών και διαπιστώσαμε, σε όλα, τη δυσκολία να σκεφθεί κανείς γι’ αυτό που δεν υπάρχει ακόμη. Η αλλαγή της χρήσης των βιβλιοθηκών βρίσκεται στο επίκεντρο του σχετικού προβληματισμού και πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η δαπάνη του κράτους για μια εθνική βιβλιοθήκη θα αξίζει τον κόπο. Για την ώρα η συζήτηση γίνεται εσωτερικά, αλλά θα διευρυνθεί με τη συμμετοχή εξωτερικών συνομιλητών από χώρους διαφορετικούς, γιατί είμαστε πεπεισμένοι ότι στην κοινωνία τού αύριο οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ειδικοτήτων και τομέων δράσης θα θολώσουν ακόμη περισσότερο. Εκτιμώ ότι το στοίχημα για το μέλλον είναι να φανούμε φορείς φερέγγυοι ως προς τη διατήρηση, την αξιοπιστία και την ιχνηλασιμότητα εγγράφων και στοιχείων στο ψηφιακό σύμπαν».

«Με απασχολεί το κτιριακό ζήτημα. Ξεκίνησε η ανακαίνιση του ιστορικού κτιρίου «Ρισελιέ», η οποία θα ολοκληρωθεί εν μέρει την άνοιξη του 2016. Πρέπει να μεριμνήσουμε για την κατασκευή ενός νέου αποθηκευτικού χώρου στις εγκαταστάσεις του συγκροτήματος «Φρανσουά Μιτεράν» διότι σε πέντε χρόνια θα έχουμε πλησιάσει στο αποθηκευτικό τους όριο. Πρέπει να γίνουν εργασίες συντήρησης σε τούτο το συγκρότημα του οποίου τα 20 χρόνια γιορτάζουμε εφέτος και όλα αυτά να γίνουν χωρίς να διαταράσσεται η ομαλή λειτουργία της βιβλιοθήκης.

Με απασχολούν πολύ ζητήματα τρόπον τινά εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Πώς η ευαισθησία της BnF σε ζητήματα κοινωνικά και περιβαλλοντικά θα εκφραστεί με τρόπο χειροπιαστό. Με ενδιαφέρει πώς χειρίζεται η BnF κοινωνικά ζητήματα όπως η αναπηρία ή το δικαίωμα των γυναικών στην εργασία τόσο σε εσωτερικό επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού όσο και στις εξωτερικές συνεργασίες της. Με μια φράση, προσπαθώ να εισαγάγω μια κουλτούρα καινοτομίας και μια λαχτάρα για το μέλλον».