Με φόντο τον Εμφύλιο

Δημήτρης Νόλλας
Το ταξίδι στην Ελλάδα
Εκδόσεις Ικαρος, 2013,
σελ. 184, τιμή 14 ευρώ

Η είδηση, στα μέσα της περασμένης εβδομάδας, ότι του απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2014 για «Το ταξίδι στην Ελλάδα» (Ικαρος, 2013) βρήκε τον Δημήτρη Νόλλα στις διορθώσεις, στην τελική ευθεία για την έκδοση του νέου του μυθιστορήματος υπό τον τίτλο «Μάρμαρα στη μέση» εντός του 2015 (από τον ίδιο εκδοτικό οίκο). Η Κριτική Επιτροπή ενέταξε το βιβλίο στην παράδοση της «ελληνογνωσίας» η οποία «αποτέλεσε σταθερό πόθο του ελληνικού μυθιστορήματος ήδη από τον 19ο αιώνα» και στο σκεπτικό της, κάνοντας λόγο ακριβώς για «μια πυκνή μυθιστορηματική αφήγηση με μεγάλο ανθρωπολογικό βάθος», σημείωσε ότι ο συγγραφέας, «απλούστερος αφηγηματολογικά απ’ ό,τι στα προηγούμενα βιβλία του, επιχειρεί μια αναδίφηση στον βορειοελλαδικό χώρο και στη σημαίνουσα δεκαετία του ’60», με φόντο τον εμφύλιο πόλεμο και τις συνέπειές του.

Η απώλεια είναι, πράγματι, το κεντρικό μοτίβο του μυθιστορήματος και ο αναγνώστης προετοιμάζεται γι’ αυτή την καταβύθιση στις ιστορικές και πολιτισμικές αντινομίες της «ελληνικής ιδιοπροσωπίας» ήδη από το εξώφυλλο: ένα ζευγάρι παπούτσια γεμάτα χώμα, το χώμα που δεν συμβολίζει παρά την πατρίδα, τούτο τον «όμορφο και σκληρό τόπο». Οπως έγραψε «Το Βήμα της Κυριακής» (28.4.2013), «Το ταξίδι στην Ελλάδα» είναι «το εκτενέστερο και ταυτοχρόνως το εντελέστερο μυθιστόρημα» του Δημήτρη Νόλλα στη μακρά και διακριτή παρουσία του στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία.

Ο Αρίστος Καραμπίνης, ο νεαρός πρωταγωνιστής που φιλοδοξεί να γίνει ποιητής, επιστρέφει σιδηροδρομικώς στον γενέθλιο τόπο (τη μετεμφυλιακή Θεσσαλονίκη λίγο μετά τη δολοφονία Λαμπράκη) από το Μόναχο της Γερμανίας όπου υποτίθεται ότι σπούδαζε και ύστερα από τρεις εβδομάδες τον εγκαταλείπει εκ νέου με αλλαγμένη την καρδιά και το μυαλό, κάτι που τον οδηγεί «στη σφυρηλάτηση και όχι στην κατάλυση των δεσμών του με τον τόπο».

Στον Δημήτρη Νόλλα πάντως δεν έχουν λείψει οι διακρίσεις. Η λογοτεχνική αξία του 75χρονου δραμινού πεζογράφου έχει αναγνωρισθεί ουκ ολίγες φορές στο παρελθόν. Αναγνωρίζεται, στην πραγματικότητα, περίπου κάθε δέκα χρόνια. Ο ίδιος έχει τιμηθεί για την πυκνή και υπαινικτική γραφή των διηγημάτων του –«Το τρυφερό δέρμα» (Καστανιώτης, 1982) με Κρατικό Βραβείο Διηγήματος και «Ο παλαιός εχθρός» (Καστανιώτης, 2004) με το Βραβείο του Ιδρύματος Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών -, ενώ ο «Ο τύμβος κοντά στη θάλασσα» (Καστανιώτης, 1992), που διαδραματίζεται στην Καβάλα της δεκαετίας του 1940 και ασχολείται με τον αλληλοσπαραγμό στις τάξεις της Αντίστασης, του χάρισε το πρώτο του Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος.

«Το ταξίδι στην Ελλάδα» είναι ένα παρήγορο έργο στους σημερινούς καιρούς. Οπως λέει ένας χαρακτήρας: «Χρόνια δύσκολα ξεδύσκολα, όταν η σκεπή μπάζει, δεν το βάζεις στα πόδια… μαζευόμαστε και τη φτιάχνουμε» και αυτό το δύσκολο «εμείς» είναι η ουσία.