Το σινεμά του Μαξ Πλανκ

Oταν ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα στον κόσμο κάνει σινεμά, σίγουρα πρόκειται για καθαρή επιστήμη και όχι για επιστημονική φαντασία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι από επιστημονικής απόψεως άρτιες ταινίες του στερούνται φαντασίας ή ακόμη και χιούμορ. Τα μικρού μήκους φιλμάκια που θα προβληθούν την ερχόμενη Πέμπτη στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα το μαρτυρούν. Η στεγνή, «ξερή» επιστήμη ζωντανεύει με καρτούν αποκτώντας απρόσμενη φρεσκάδα και η βασική έρευνα αιχμής παρουσιάζεται με τρόπο που την κάνει κατανοητή για όλους.

«Ο βασικός στόχος του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ με αυτές τις ταινίες είναι να καταστήσει τα θέματα της επιστήμης προσιτά στο ευρύ κοινό. Είναι πάντα τόσο καλύτερο να κάνεις κάτι τέτοιο μέσα από εικόνες και βίντεο και όχι μόνο με γραπτά κείμενα» λέει στο «Βήμα» ο δρ Ααρον Λίντνερ από το Τμήμα Επιστημονικής και Εταιρικής Επικοινωνίας της Εταιρείας Μαξ Πλανκ και υπεύθυνος του «Max Planck Cinema», ο οποίος θα παρουσιάσει τη σειρά στην Αθήνα. Oπως αναφέρει, ο ίδιος και οι συνεργάτες του ξεκίνησαν αυτό το κινηματογραφικό εγχείρημα επειδή σήμερα τα επιστημονικά επιτεύγματα είναι τόσο σύνθετα ώστε είναι δύσκολο να τα εξηγήσει κάποιος με λόγια χωρίς να γίνει βαρετός. «Η κεντρική ιδέα πίσω από αυτά τα βίντεο είναι ότι δεν χρειάζεται να δείχνουμε τα πάντα ούτε να εξηγούμε τα πάντα, το σημαντικό είναι να εξηγήσουμε τις βασικές έννοιες και τα βασικά θέματα που μελετούν οι επιστήμονες» τονίζει. «Προσπαθήσαμε να κάνουμε αυτά τα πολύπλοκα θέματα πιο απλά χρησιμοποιώντας κάποιες μεταφορές με καρτούν. Ετσι ώστε κάποιος να καταλαβαίνει τι ακριβώς γίνεται χωρίς όμως να του εξηγούμε όλες τις λεπτομέρειες».

Ο Ααρον Λίντνερ έχει διδακτορικό στη Φυσική, όπως όμως μας εξήγησε σπούδασε στη συνέχεια κινηματογράφο, και συγκεκριμένα σκηνοθεσία επιστημονικών και εκπαιδευτικών ταινιών, με μοναδικό σκοπό να ασχοληθεί με το «Max Planck Cinema» και την εκλαΐκευση της έρευνας αιχμής που γίνεται στο Ινστιτούτο. Τα φιλμάκια, τα οποία είναι μικρού μήκους και έχουν διάρκεια είτε 4-5 είτε 6-10 λεπτά, γυρίζονται με τη συνδρομή μιας κινηματογραφικής εταιρείας παραγωγής. Οι ερευνητές του Μαξ Πλανκ επιλέγουν το θέμα και γράφουν το σενάριο το οποίο στη συνέχεια οι υπεύθυνοι παραγωγής και οι καρτουνίστες της εταιρείας αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν με γραφικά, πάντα σε συνεργασία με τους επιστήμονες.

Οι εννέα ταινίες που θα προβληθούν στο Ινστιτούτο Γκαίτε έχουν ως θέμα τη Βιολογία, καλύπτοντας τους πλέον πρωτοποριακούς τομείς και τις τελευταίες εξελίξεις σε αυτή την επιστήμη.

Παρακολουθώντας τες οι θεατές θα μάθουν πώς συντίθενται οι πρωτεΐνες μέσα στο σώμα μας αλλά και στο εργαστήριο, πώς οι νευρώνες του εγκεφάλου μας συνδέονται όταν μαθαίνουμε καινούργια πράγματα, πώς λειτουργεί η οπτογενετική, πώς τα γονίδια «ταξιδεύουν» στον οργανισμό μας ή επηρεάζονται από το περιβάλλον…

Oλα αυτά, όπως επισημαίνει ο φυσικός-σκηνοθέτης, χωρίς να κουραστούν με τις χιλιάδες χημικές ενώσεις και όλες τις άλλες δυσνόητες διαδικασίες που κρύβονται πίσω από αυτούς τους μηχανισμούς.

«Πιστεύω ότι αν και δεν εξηγούμε π.χ. ποια μόρια εμπλέκονται κάθε φορά, κάποιος ο οποίος δεν είναι επιστήμονας μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς γίνεται» λέει προσθέτοντας ότι αν και οι ταινίες απευθύνονται σε όλους, το κύριο «target group» τους είναι οι μαθητές. «Είναι οι ηλικίες των δεκαπέντε ως είκοσι ετών» αναφέρει. «Συνήθως αυτές οι ηλικίες διδάσκονται κάποια από αυτά τα πράγματα στο σχολείο και νομίζουμε ότι μπορούν να τα μάθουν πολύ καλύτερα βλέποντας παράλληλα αυτές τις ταινίες παρά διαβάζοντάς τα μόνο στα βαρετά σχολικά βιβλία».

Ακριβώς για αυτόν τον λόγο οι σειρές του «Max Planck Cinema» διατίθενται σε DVD στα σχολεία στη Γερμανία.

«Οποιος δάσκαλος ενδιαφέρεται μπορεί να μας τα παραγγείλει και του τα στέλνουμε δωρεάν» προσθέτει ο δρ Λίντνερ. «Οσοι δάσκαλοι τα έχουν παραγγείλει είναι ενθουσιασμένοι, οι αντιδράσεις είναι πάρα πολύ θετικές. Ξέρετε, το σημαντικότερο πλεονέκτημα αυτών των ταινιών είναι ότι η κάθε μία τους προσφέρει τη δυνατότητα στον δάσκαλο να φέρει τις πιο πρόσφατες εξελίξεις της επιστήμης μέσα στην τάξη. Οχι μόνο την επιστήμη που υπήρχε πριν από 40 ή 50 χρόνια, που είναι μέσα στα σχολικά βιβλία, αλλά και το τι συμβαίνει στα εργαστήρια αυτή τη στιγμή».

Με αυτόν τον τρόπο η επιστήμη γίνεται όχι μόνο πιο κατανοητή αλλά και πιο ενδιαφέρουσα για τους νέους, βοηθώντας μάλιστα και στον επαγγελματικό προσανατολισμό τους. «Ελπίζουμε ότι με τις ταινίες μας κάποιοι από τους μαθητές μπορεί να ενδιαφερθούν για την επιστήμη γενικότερα. Ξέρετε, κάποια στιγμή πρέπει να αποφασίσουν τι επάγγελμα θα διαλέξουν και πολλοί ίσως δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι η επιστήμη θα μπορούσε να είναι ένας δρόμος για αυτούς επειδή συνήθως ο τρόπος με τον οποίο διδάσκεται στα σχολεία είναι βαρετός» υπογραμμίζει ο δρ Λίντνερ. «Δείχνοντάς τους λοιπόν τι πραγματικά γίνεται στην επιστήμη, πώς είναι να είσαι επιστήμονας και επάνω σε ποια θέματα εργάζεσαι στην πραγματικότητα, ελπίζουμε ότι κάποιοι από αυτούς θα θελήσουν να δουν περισσότερο αυτή τη σταδιοδρομία ως επιλογή».

Η πρώτη ταινία που θα προβληθεί στην εκδήλωση «Η έρευνα στην οθόνη» στο Ινστιτούτο Γκαίτε αφορά τις πρωτεΐνες και θα παρουσιαστεί στο ελληνικό κοινό από μία εκ των συντελεστών της. Η Εύα Κάιλχαουερ είναι υποψήφια διδάκτωρ στο εργαστήριο του Ματίας Μαν, ενός από τους κορυφαίους στον κόσμο επιστήμονες της πρωτεομικής και εκ των πρωτεργατών της εφαρμογής της φασματομετρίας μάζας στη μελέτη των πρωτεϊνών. Αντικείμενο των ερευνών του δρος Μαν και των συνεργατών του είναι η ανάλυση του ανθρώπινου πρωτεώματος και η σύνθεση πρωτεϊνών στο εργαστήριο για θεραπευτικούς και όχι μόνο σκοπούς. Αυτές ακριβώς οι έρευνες περιγράφονται στο φιλμ με τίτλο «Βιβλιοθήκη πρωτεϊνών».

«Η ταινία εξηγεί βασικά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στον τομέα τα τελευταία χρόνια» λέει στο «Βήμα» η κυρία Κάιλχαουερ. «Εξηγεί δηλαδή πώς «δουλεύει» η πρωτεομική, γιατί δουλεύουμε μεν με τη φασματομετρία μάζας αλλά εφαρμόζουμε μια πολύ συγκεκριμένη τεχνική, πώς πρέπει να προετοιμάσουμε την πρωτεΐνη για ανάλυση και τι γίνεται μέσα στο φασματόμετρο, πώς γίνεται η ανάλυση, ποιες νέες τεχνικές αναπτύσσουμε στο εργαστήριο αλλά και σε ποιες βιολογικές εφαρμογές μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι τεχνικές μας».

Το βασικό πεδίο της πρωτεομικής και του εργαστηρίου του δρος Μαν είναι η ανάλυση των πρωτεωμάτων, δηλαδή του συνόλου των πρωτεϊνών που υπάρχουν σε ένα κύτταρο, σε έναν ιστό ή σε έναν ολόκληρο οργανισμό (η λέξη έχει επινοηθεί κατ’ αντιδιαστολή προς το γονιδίωμα).

Το «ιερό δισκοπότηρο» του κλάδου αυτού είναι φυσικά η πλήρης καταγραφή του ανθρώπινου πρωτεώματος. Ο δρόμος για κάτι τέτοιο είναι ακόμη μακρύς, όπως όμως μας εξηγεί η κυρία Κάιλχάουερ τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος.

«Σήμερα μπορούμε πλέον να ανιχνεύσουμε περίπου 10.000 πρωτεΐνες σε μερικές σειρές κυττάρων, το οποίο είναι ήδη πολύ» λέει. «Φυσικά το πρωτέωμα ολόκληρου του ανθρώπινου οργανισμού εκτιμάται ότι είναι πολύ-πολύ μεγαλύτερο ενώ κάθε όργανο και κάθε τύπος κυττάρων εκφράζει το δικό του διαφορετικό πρωτέωμα. Επομένως για να εντοπίσουμε όλες τις πρωτεΐνες που υπάρχουν στον άνθρωπο θα πρέπει να αναλύσουμε όλους τους διαφορετικούς τύπους κυττάρων και ούτω καθεξής».

Το έργο είναι πραγματικά τεράστιο, όμως τα βήματα επιταχύνονται διαρκώς.

«Η τεχνική είναι ήδη πολύ ισχυρή και προσπαθούμε να τη βελτιώνουμε συνεχώς. Σήμερα, για παράδειγμα, μπορούμε να αναλύσουμε αυτές τις 10.000 πρωτεΐνες που ανέφερα πριν μέσα σε μερικές ώρες ενώ πριν από μερικά χρόνια κάτι τέτοιο απαιτούσε τουλάχιστον δυο μέρες» λέει. «Ηδη πλέον είμαστε σε θέση να δώσουμε απαντήσεις σε πολλά ζητήματα. Επειδή είμαστε μεγάλο εργαστήριο, δουλεύουμε σε πολλούς διαφορετικούς ερευνητικούς τομείς.

Ενας από αυτούς είναι η μελέτη του καρκίνου. Για παράδειγμα, αναλύοντας τις πρωτεΐνες μπορούμε πλέον να ξεχωρίσουμε διαφορετικούς τύπους καρκίνου που μοιάζουν πάρα πολύ μεταξύ τους. Και κάτι τέτοιο φυσικά μπορεί να είναι χρήσιμο για τις θεραπείες».