Παγκόσμιο φαινόμενο η υπερχρέωση οικονομιών και ιδιωτών

Τι είναι μια ποσοστιαία μονάδα στην παγκόσμια ανάπτυξη; Οχι σπουδαία πράγματα εκ πρώτης όψεως. Αν το δει όμως κανείς από κοντά το ζήτημα, η κάμψη του ρυθμού της παγκόσμιας ανάπτυξης από το 4% που ήταν προτού ξεσπάσει η κρίση του 2007-2008 στο 3% σήμερα που (υποτίθεται ότι) ξεπεράσαμε την κρίση «κόστισε» περί τα 6 τρισ. ευρώ. «Αν δεν είχε ξεσπάσει η κρίση, σήμερα θα είχαμε στον κόσμο δύο Γερμανίες και δύο Γαλλίες, όχι από μία…» γράφει στη «Les Échos» ο Ζαν-Μαρκ Βιτορί.

Οι οικονομολόγοι διαφωνούν για τους λόγους για τους οποίους είχαμε αυτή τη «χασούρα». Κάποιοι συμμερίζονται την άποψη του καθηγητή του Χάρβαρντ και πρώην υπουργού Οικονομικών του Κλίντον Λάρι Σάμερς ότι η όξυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων και η μεγάλη αύξηση των επενδύσεων των αναδυόμενων οικονομιών σε ασφαλείς αξίες (ή ασφαλή καταφύγια, όπως είναι ο χρυσός) μείωσαν την παγκόσμια καταναλωτική ζήτηση.

Αλλοι, όπως ο καθηγητής του επίσης αμερικανικού Πανεπιστημίου Northwestern Ρόμπερτ Γκόρντον, εκτιμούν ότι βρισκόμαστε στην απαρχή μιας εποχής μεγάλων καινοτομιών. Και αναφέρουν ως παράδειγμα τις επιπτώσεις των τεχνολογιών της πληροφορίας στην οικονομική ανάπτυξη, που είναι πολύ μικρότερες από τις επιπτώσεις που είχαν επαναστατικές βιομηχανικές καινοτομίες του παρελθόντος, όπως η ατμομηχανή, το τρεχούμενο νερό και ο ηλεκτρισμός.

Αλλοι πάλι, όπως οι οικονομολόγοι Τζέιμς Στοκ του Χάρβαρντ και Μαρκ Γουάτσον του Πρίνστον, εδράζουν την εξήγησή τους στις δημογραφικές εξελίξεις. Ο αριθμός όσων βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία έφθασε στο ανώτατο σημείο το 2008 και έκτοτε μειώνεται στη ζώνη του ευρώ. Στην Ιαπωνία και στην Κίνα οι πληθυσμιακές μετακινήσεις επίσης παίζουν έναν ρόλο, υποστηρίζουν. Οσο για έναν άλλον καθηγητή του Χάρβαρντ, τον Τζέφρι Φρίντεν, θεωρεί ότι το πρόβλημα έγκειται στην παραλυσία της διεθνούς πολιτικής τάξης, που αδυνατεί να λάβει αναπτυξιακά μέτρα επειδή ακόμη διστάζει να επιμερίσει με έναν κοινωνικά δίκαιο τρόπο τις απώλειες από την κρίση. Και υπάρχει βεβαίως και όλη η φιλολογία για τα λάθη οικονομικής πολιτικής που έχουν γίνει παγκοσμίως, με πρώτο την ευρωπαϊκή εμμονή στη δημοσιονομική λιτότητα, που λειτουργεί ως διαρκής τροχοπέδη σε κάθε αναπτυξιακή προσπάθεια.

«Οι περισσότερες από τις επισημάνσεις των οικονομολόγων έχουν αναμφίβολα επηρεάσει την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα και παραγωγή. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε το παγκόσμιο πρόβλημα που βρίσκεται στην καρδιά της χρηματοοικονομικής κρίσης: η συσσώρευση χρεών, που οφείλεται στην κάλυψη ακόρεστων αναγκών και όχι σε κάποια μέριμνα για το μέλλον» υπογραμμίζει ο αναλυτής της «Les Échos».

«Η συσσώρευση χρεών εξηγεί τόσο την πτώχευση της Lehman Brothers και της Northern Rock όσο και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ελλάδα ή η έκρηξη της Ιρλανδίας» συνεχίζει ο Ζαν-Μαρκ Βιτορί. Και αναφέρει τις επισημάνσεις δύο (ακόμη) πανεπιστημιακών του Χάρβαρντ, της νεαράς Στέφανι Λο και του παλαιού και καταξιωμένου Κένεθ Ρογκόφ.

«Σήμερα ο ρυθμός μείωσης των χρεών σε παγκόσμια βάση είναι από εξαιρετικά χαμηλός ως ανύπαρκτος. Το άχθος του χρέους παραμένει ένα σημαντικό εμπόδιο ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας, ακόμη και αν οι κίνδυνοι να ξεσπάσει νέα κρίση χρέους έχουν για την ώρα υποχωρήσει. Διότι όσο δεν ξεφουσκώνουν οι ασκοί του χρέους, τόσο του ιδιωτικού όσο και του εξωτερικού και του δημοσίου, οι αναπτυξιακοί άνεμοι δύσκολα θα ισχυροποιηθούν» γράφουν οι Λο και Ρογκόφ σε πρόσφατη κοινή μελέτη που δημοσίευσαν.

Παρά την αρχή της δημοσιονομικής ευταξίας που κατισχύει διεθνώς ως καθολική και αδιαμφισβήτητη οικονομική ηθική, τα χρέη στον πλανήτη δεν έχουν πάψει να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια, φθάνοντας από το 180% του παγκόσμιου ΑΕΠ που ήταν το 2008 στο 210% το 2014. Η αυξητική αυτή πορεία εξηγείται ασφαλώς επειδή «πολεμάμε τα χρέη με το να συσσωρεύουμε νέα χρέη», όπως προσφυώς γράφει ο αναλυτής της «Les Échos».

Ακόμη και στις ΗΠΑ οι πολιτικοί επίγονοι της Σχολής του Σικάγου και του Ρόναλντ Ρίγκαν ουδέποτε έπαψαν να κόβουν χρήμα και να δημιουργούν νέα χρέη για να χρηματοδοτήσουν δημόσιες επενδύσεις και να στηρίξουν την αμερικανική οικονομία. Ανάλογα ασφαλώς πράττει από το… 1990 η Ιαπωνία (εσχάτως με τα περίφημα Abenomics) για να στηρίξει τη ζήτηση και την ανάπτυξη και για να καταπολεμήσει τον αποπληθωρισμό που ενδημεί στην ιαπωνική οικονομία.

Αλλά και στις αναδυόμενες οικονομίες οι κεντρικές τράπεζες κόβουν πυρετωδώς χρήμα τα τελευταία χρόνια για να εκμεταλλευθούν τη βουλιμία των επενδυτών. Το αποτέλεσμα είναι τα τελευταία έξι χρόνια το δημοσιονομικό χρέος να έχει αυξηθεί κατά 35 μονάδες του ΑΕΠ στη Βραζιλία, σχεδόν κατά 40% στην Ινδονησία και κατά 45% στην Τουρκία (που κάποτε εδώ στην Ελλάδα είχαμε και για… πρότυπο).

Στην Κίνα το χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, έχει αυξηθεί κατά 50% φθάνοντας από το 160% στο 230% του ΑΕΠ την τελευταία εξαετία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Société Générale. Εδώ και καιρό το συντεταγμένο και σταδιακό ξεφούσκωμα της πιστωτικής φούσκας (διότι τα χρέη στην Κίνα είναι ιδιωτικά) αποτελεί πολιτική προτεραιότητα της νομενκλατούρας του Πεκίνου.

Στις ανεπτυγμένες οικονομίες την περίοδο 2008-2014 τα χρέη έχουν αυξηθεί κατά 20% του ΑΕΠ. Ελάχιστοι κατάφεραν αριθμητική μείωση των χρεών τους (κάποιοι ιδιώτες στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, κάποιοι ιδιώτες και επιχειρήσεις στη Γερμανία και στην Ισπανία). Στον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο τα χρέη αριθμητικά αυξάνονται ή μειώνονται ελάχιστα ως ποσοστά του ΑΕΠ.

Δίχως να εξηγεί τον υπολογισμό, η «Les Échos» αναφέρει ότι τα χρέη της Πορτογαλίας (ιδιωτικό και δημόσιο) είναι πενταπλάσια του ΑΕΠ της χώρας, ενώ τα χρέη στην Ιταλία και στην Ελλάδα είναι τριπλάσια. Στη Γαλλία τα στοιχεία για την τελευταία δεκαετία δείχνουν αύξηση των χρεών και μάλιστα μεγαλύτερη αύξηση των χρεών των ιδιωτών (32 μονάδες) από τα χρέη του Δημοσίου (30 μονάδες) ως ποσοστά του ΑΕΠ.

Είναι σαφές ότι το άχθος του χρέους βαραίνει όλο και περισσότερο στις πλάτες ιδιωτών, επιχειρήσεων και κυβερνήσεων. Και είναι σαφές ότι επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό, δηλαδή τους δύο αποτελεσματικότερους για την καταπολέμησή του μηχανισμούς.

«Και σε αντίθεση με τις εκτιμήσεις των περισσότερων ειδικών, το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στο δημόσιο χρέος. Σε όλες τις χώρες, με την εξαίρεση της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Γαλλίας, η εκτίναξη του χρέους στα ύψη αφορά το ιδιωτικό χρέος» υπογραμμίζει ο αναλυτής της «Les Échos» αναφερόμενος σε μελέτες των οικονομολόγων Οσκαρ Χορδά της Ομόσπονδης Τράπεζας του Σαν Φρανσίσκο, Μόριτς Σούλαρικ του Πανεπιστημίου της Βόννης και Αλαν Τέιλορ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας.

Ο Ζαν-Μαρκ Βιτορί κλείνει την ανάλυσή του σημειώνοντας ότι οι χρηματοοικονομικές κρίσεις τελειώνουν πάντα με τον ίδιο τρόπο. Οπως σημειώνουν στη μελέτη τους οι καθηγητές Λο και Ρογκόφ του Χάρβαρντ, «η υπερχρέωση τείνει να υποχωρεί αισθητά πριν από το τέλος της κρίσης με τη διαγραφή μέρους και συχνά του συνόλου του χρέους που δεν είναι βιώσιμο». Διότι τα χρέη δεν είναι ανάγκη να αποπληρώνονται. Αρκεί να εξυπηρετούνται. «Προς το παρόν απέχουμε πολύ από μια τέτοια λύση» διαπιστώνει πάντως ο Βιτορί.