Το 1975 εργάστηκε πρώτη φορά επισήμως ως ημερομίσθιος στα έργα της Ακρόπολης. Ηταν επιλογή των υπευθύνων. «Τότε αισθανόμουν κάποια αμηχανία, ένα είδος ενοχής, γιατί ήξερα ότι αυτή η θέση ήταν επίζηλη και εγώ, παρότι έμπειρος, ήμουν πολύ νέος. Απεδείχθη ότι έβγαλα τη δουλειά». Από το 1978 και μετά εργάζεται συστηματικά στην Ακρόπολη.
«Ελάχιστα κτίρια στον κόσμο έχουν μελετηθεί και περιγραφεί με τέτοια λεπτομέρεια, τόσο αντικειμενικά και από τόσους διαφορετικούς επιστήμονες ώστε να μη μένει κανένα περιθώριο για παρανοήσεις και, πόσω μάλλον, για φαντασιώσεις».
– Υπάρχει κάποια λεπτομέρεια του Παρθενώνα που ακόμη μένει να εξηγηθεί;
«Ασφαλώς. Υπάρχουν κάποια προβλήματα σε μία σειρά επιστημονικών ερευνών τα οποία ακόμη δεν έχουν απαντηθεί».
– Πρόσφατα εκδόθηκε το βιβλίο σας «Η στέγη του Ηρωδείου και άλλες γιγάντιες γεφυρώσεις» όπου δείχνετε πως το Ηρώδειο ήταν στεγασμένο.
«Αποτελεί παγκόσμιο ρεκόρ, δεν ξανάγινε στέγη με τόσο μεγάλο άνοιγμα παγκοσμίως».
– Υπήρξε κάποια συγκεκριμένη στιγμή που είπατε «το Ηρώδειο ήταν στεγασμένο!»;
«Οχι, ήταν αποτέλεσμα της εμπειρίας μου από την παρατήρηση του πώς λειτουργεί η ίδια η φύση. Το ότι σήμερα θεωρούμε μοναδική πηγή τα εργαστηριακά πειράματα είναι μάλλον μια φτώχεια. Ο πειθαρχημένος επιστήμονας, αυτός που έχει αντιληφθεί πραγματικά πώς γίνονται τα σωστά βήματα, αρχίζει πάντοτε με το “Τι”. Τι είναι αυτό; Πολλοί είναι βιαστικοί και πετάγονται αμέσως στο “γιατί”, όμως αυτό πρέπει να είναι το τελευταίο που σκεφτόμαστε. Θα έλεγα ότι πρέπει να είμαστε και έτοιμοι να θεωρήσουμε την απάντηση στο “γιατί” πέρα από τις δυνατότητές μας».
– Ποια είναι η δική σας εξήγηση για την πίστη πολλών Ελλήνων ότι όλοι οι πολιτισμοί προήλθαν από τον ελληνικό;
«Αυτό έχει σχέση με την ημιμάθεια των περισσοτέρων πολιτών, η οποία δεν είναι μόνο ελληνική, είναι γενική σε όλον τον πλανήτη. Απλώς ο Ελληνας, παρότι ημιμαθής, έχει μεγάλη αυτοπεποίθηση και λέει ανερυθρίαστα τη γνώμη του, ενώ σε άλλες χώρες ο ημιμαθής έχει επίγνωση της κατάστασής του και λέει “ρωτήστε κάποιον που ξέρει”».
– Με αφορμή την Αμφίπολη και την αναζωπύρωση της επιθυμίας να βρεθεί ο τάφος του Μεγάλου Αλέξανδρου, σκέπτεστε μήπως οι Ελληνες αναζητούν επειγόντως ηγέτη;
«Οι Ελληνες, όπως και άλλοι λαοί, καταφεύγουν στην εύκολη λύση να επικαλούνται τους σπουδαίους προγόνους τους. Ενα ολόκληρο έθνος επικαλείται τα κατορθώματα των προγόνων, που έζησαν πριν από 80 γενιές, αφού δεν μπορεί να επικαλεστεί την τιμιότητα των ταγών και των αρχηγών του…».
– Μέρος της νέας γενιάς στον απόηχο της κρίσης διακρίνεται από έντονα εθνικιστικά αισθήματα. Τι θα λέγατε σε έναν τέτοιο νέο;
«Είναι ένα φαινόμενο που μόνο δυσάρεστες σκέψεις γεννά στους σκεπτόμενους ανθρώπους. Οπως είπαμε και πριν, είναι γελοίος ο τύπος που στην παρέα επικαλείται τον θείο του ή τον παππού του. Πολύ περισσότερο αυτός που προσπαθεί να αναπληρώσει την ανεπάρκειά του, έστω χωρίς να το συνειδητοποιεί, με το να επικαλείται συνεχώς τους αρχαίους προγόνους. Το πιο σπουδαίο είναι να μπορεί κανείς να επικαλείται τα προσωπικά του επιτεύγματα. Θα ευχόμουν ο κάθε άνθρωπος να είναι σε θέση για μικρά, καθημερινά επιτεύγματα».
– Τον αρχαιολογικό τουρισμό στην Ελλάδα πώς τον κρίνετε;
«Νομίζω ότι γίνεται αρκετά καλά. Η υποδομή για τον τουρισμό είναι σχετικά καλή, όπως και οι υπηρεσίες. Τώρα όμως αρχίζουν καινούργιες δυσκολίες, λόγω του αυξημένου τουρισμού».
– Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε περισσότερους Ελληνες να επισκέπτονται τα μουσεία;
«Σκέφτομαι τους οπαδούς μιας ελληνικής ποδοσφαιρικής ομάδας. Θαυμάζω αυτούς που σε μια συζήτηση ποδοσφαιρικών θεμάτων εμφανίζονται τόσο καλά πληροφορημένοι σε ιστορικά θέματα, απομνημονεύουν ονόματα, ημερομηνίες, γεγονότα, δημοσιεύματα εφημερίδων. Τους χρησιμοποιώ και ως παράδειγμα στα μαθήματά μου. Λέω στους φοιτητές μου: “Εχετε μπροστά σας μια ύλη προς εκμάθηση από την οποία θα πάρετε ένα πτυχίο και θα βγάλετε ενδεχομένως και χρήματα, ωστόσο δείχνετε πολύ λιγότερη φιλομάθεια από αυτήν που δείχνουν οι ποδοσφαιρόφιλοι. Η διαφορά έγκειται στο ότι εσείς είστε ανορεκτικοί στην εκμάθηση του αντικειμένου σας ενώ οι άλλοι έχουν τεράστια όρεξη για κάτι που απλώς τους συναρπάζει”».
– Τι νομίζετε ότι φταίει;
«Είναι πολύπλοκο. Είναι η ανθρώπινη φύση, στην πραγματικότητα.Εχω μια θεωρία που την έχω ονομάσει “θεωρία του καλαμποκιού”. Σε ένα κοτέτσι, που είναι στρωμένο με καλαμπόκι, αν ρίξουμε ένα καινούργιο σπυρί καλαμπόκι οι κότες τρέχουν στο νέο, ενώ δεν είναι διόλου διαφορετικό από αυτό που ήδη έχουν. Ετσι και οι άνθρωποι πολύ εύκολα αποσπώνται από κάτι που κινείται. Υπάρχουν άνθρωποι που σε όλη τους τη ζωή δεν μπορούν να συγκεντρωθούν σε τίποτα γιατί η προσοχή τους συνεχώς αποσπάται από κάτι που κινείται, σπουδαίο ή ασήμαντο».
– Αυτό να το ονομάσουμε μόδα;
«Δεν ξέρω αν είναι ακριβώς η λέξη, γιατί είμαστε νεοφιλικοί χωρίς κάτι να είναι νέο. Κατά φαντασία μόδα».
– Η πολιτική πώς ακριβώς λειτούργησε απέναντι στο έργο σας;
«Δεν είχα ποτέ πρόβλημα. Σίγουρα οι οικονομικές συνθήκες έπαιξαν έναν ρόλο. Πιστεύω ωστόσο ότι η πολιτική επιδρά έμμεσα, μέσα από ένα σύνολο πολλών συγκοινωνούντων δοχείων, τα οποία ευθύνονται για το είδος των επιστημόνων. Μπορεί να έρχεται ο πολιτικός και να σου λέει “κάνε ό,τι θέλεις”, αλλά όταν προσπαθείς να βρεις το απαραίτητο έμψυχο δυναμικό, και το επίπεδό τους δεν είναι άνω του μέσου όρο, οδηγείσαι σε ένα αποτέλεσμα που οφείλεται στην πολιτική, στο εκπαιδευτικό σύστημα, στην ανώτατη εκπαίδευση, στην κτήση των πτυχίων».
– Δεν είναι πολλοί οι άνθρωποι σαν και εσάς που έχετε ταυτιστεί με ένα παγκόσμιο μνημείο. Εχετε γνωρίσει κάποιον άλλο;
«Τον Ντίτερ Αρνολντ, αυστριακής καταγωγής, ο οποίος ασχολείται με τις πυραμίδες και έχει ταυτιστεί με αυτές. Δεν υπήρξε στιγμή στην καριέρα του ως αιγυπτιολόγου που δεν δούλεψε από το πρωί μέχρι το βράδυ».
– Τι σκέφτεστε για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα;
«Δεν με απασχόλησε ποτέ. Θα χαρώ πάρα πολύ αν επιστραφούν, αλλά δεν το θεωρώ μείζον ζήτημα, ούτε θεωρώ ότι είναι το σπουδαιότερο πρόβλημα. Στη λίστα προτεραιότητας προβλημάτων μπαίνει στην εικοστή θέση».
– Τι είναι πιο σημαντικό, τι προηγείται;
«Υπάρχουν πάρα πολλές άλλες προτεραιότητες. Η συστηματική κεφαλαιοποίηση των γνώσεων για το πού ζούσαν αυτοί που κατασκεύαζαν την Ακρόπολη, πώς ήταν οργανωμένοι και πώς ήταν στεγασμένοι. Υπάρχουν ανασκαφικά θέματα γύρω από την Ακρόπολη, ολόκληρες συνοικίες της αρχαίας πόλεως που θα μπορούσαν να έχουν ανασκαφεί και ερευνηθεί και θα εμπλούτιζαν τις γνώσεις μας για εκείνους που έπλασαν αυτά τα έργα. Επίσης στα σημαντικά είναι η αποκατάσταση των τειχών της Ακροπόλεως, η αντιμετώπιση προβλημάτων που έχουν σχέση με το έδαφος».
– Αυτά που έχουν απομείνει από τον Παρθενώνα λένε όλη την ιστορία;
«Και λιγότερα να είχαν σωθεί, το μήνυμα ή οι πληροφορίες που εμπεριέχουν όλα αυτά επαρκούν. Αλλωστε τι σημασία έχει αν είναι όλα μαζί σε ένα σημείο ή σε τρία διαφορετικά; Για τους μελετητές είναι ακριβώς το ίδιο».
– Θα δούμε ποτέ τον Παρθενώνα χωρίς σκαλωσιές;
«Σίγουρα θα τον δούμε, και μάλιστα σύντομα. Τα ικριώματα που βλέπουμε στα δυτικά σε λιγότερο από δώδεκα μήνες από σήμερα θα έχουν αποσυρθεί».
– Εχετε καλή μνήμη της δουλειάς σας;
«Θυμάμαι πάρα πολύ καλά. Η μνήμη μου είναι και φωτογραφική και γεγονότων και καταστάσεων. Χωρίς υπερβολή, θυμάμαι για κάθε πέτρα στην Ακρόπολη πού βρίσκεται, πού ήταν πριν, σε ποια φωτογραφία την είχα δει».
– Φαντάζομαι ότι τις πέτρες του Παρθενώνα θα τις έχετε δει και στα όνειρά σας.
«Πολλές φορές βρέθηκα να αντιμετωπίζω προβλήματα της δουλειάς στον ύπνο μου. Στην περιφερειακή συνείδηση της δουλειάς μας έχουμε μια γενική εποπτεία των εκκρεμοτήτων και των τακτοποιημένων. Μια φορά είδα ένα όνειρο τόσο ζωντανό που για καιρό είχα στα τακτοποιημένα έναν συνδυασμό από δύο πέτρες, εκ των οποίων η μία δεν υπήρχε. Ηταν όμως τόσο έντονη η εμφάνισή της στον ύπνο μου ώστε για έναν καιρό την είχα με ευχαρίστηση τοποθετήσει στα τακτοποιημένα θέματα. Κάποια στιγμή βεβαίως συνειδητοποίησα τι ακριβώς είχε συμβεί».
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Ο Μανόλης Κορρές είναι δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός, καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Εργάζεται στον Παρθενώνα από την 1η Μαΐου 1975, ημερομηνία που του ανέθεσαν να εργαστεί ως υπάλληλος της νεοσύστατης τότε υπηρεσίας για τη συντήρηση των μνημείων. Η πρώτη συνάντηση της Επιτροπής Ακροπόλεως έγινε στο Ερέχθειο.
Διετέλεσε υπεύθυνος της αποκατάστασης του Παρθενώνα από το 1983 ως το 1999, ενώ από το 2002 ως σήμερα είναι μέλος της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) και υπεύθυνος για την επιστημονική επίβλεψη.
Ως σήμερα δεν υπάρχει άλλος στον τομέα του για να δώσει λύσεις στα προβλήματα στο έργο της συντήρησης. Οι εργαζόμενοι βασίζονται και ανατρέχουν στις χιλιάδες σελίδες της επιστημονικής μελέτης του και στους όγκους των σχεδίων του.
Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ 1834:
1895: Ο γερμανός υπουργός Δημοσίων Εργων προσπαθεί να πείσει το ελληνικό κράτος να εγκαταλείψει τη χρήση του σιδήρου.
1896-1902: Πρώτη αναστήλωση από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Μπαλάνο. Μαζί με εκείνη των ετών 1932-1933 έδωσε στο μνημείο τη σημερινή του μορφή.
1922: Ξεκίνησε το μεγαλύτερο πρόγραμμα αποκατάστασης του τμήματος που είχε ανατιναχθεί κατά τον Τουρκο-ενετικό πόλεμο το 1987.
1978: Στέγαση της δυτικής ζωφόρου προκειμένου να αποφευχθει η όξινη προσβολή της. 1988: 2005-2009:
* Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜΑmen Δεκεμβρίου 2014
