Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο τζιχαντισμός γενικά και οι πρόσφατες δολοφονίες στο Παρίσι έχουν σωστά κινητοποιήσει όχι μόνο τους γάλλους πολίτες αλλά και ανθρώπους σε όλο τον κόσμο που υποστηρίζουν το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Δεν υπάρχει επίσης αμφιβολία πως ως αντίδραση/απάντηση στη μεσαιωνική βαρβαρότητα των εκτελέσεων θα υπάρξει αναδημοσίευση των σκίτσων που γελοιοποιούν τον Μωάμεθ και το Ισλάμ πιο γενικά σε διάφορες χώρες (έχει ήδη ξεκινήσει αυτή η προσπάθεια στη Γερμανία, ενώ το επόμενο «Charlie Hebdo» θα εμπεριέχει σκίτσα του προφήτη).
Τα αρνητικά αποτελέσματα των σκίτσων
Αυτοί όμως που θέλουν να αντισταθούν στον τζιχαντισμό με αυτόν τον τρόπο πρέπει να σκεφτούν πιο σοβαρά τα αποτελέσματα αυτής της τακτικής, αποτελέσματα όπως:
l Τα αντι-ισλαμικά σκίτσα δυναμώνουν την ήδη ραγδαία ανάπτυξη της Ακρας Δεξιάς σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Η αντι-ισλαμική εκστρατεία του «Charlie Hebdo» (αντίθετα με τους αντιδεξιούς προσανατολισμούς του) προωθεί τον ρατσισμό, την ξενοφοβία και τη γενικευμένη εχθρότητα εναντίον όλων των μεταναστών, ισλαμιστών και μη, νόμιμων και μη νόμιμων. Αυτό βέβαια υποσκάπτει τη δημοκρατία πολύ περισσότερο από την απαίτηση οι σκιτσογράφοι να μη γελοιοποιούν τον μωαμεθανισμό, δηλαδή τα «ιερά και όσια» εκατομμυρίων ανθρώπων που δεν έχουν καμιά σχέση με την Αλ Κάιντα ή το ισλαμικό χαλιφάτο. Ανθρώπων που θεωρούν τέτοια σκίτσα ως μια προσπάθεια αποδόμησης της κουλτούρας τους και της θρησκευτικής τους ταυτότητας. Με άλλα λόγια, τα σκίτσα και η απαράδεκτη, αποτρόπαια αντίδραση σε αυτά είναι το καλύτερο δώρο που το «Charlie Hebdo» μη ηθελημένα προσφέρει στη Μαρίν Λεπέν που κάθε άλλο παρά σεβασμό δείχνει σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα (ως γνωστόν έχει στόχο να επαναφέρει τη θανατική ποινή και να καταργήσει τη Συμφωνία του Σένγκεν).
l Οι δολοφονικές επιθέσεις των τζιχαντιστών έκαναν όλους τους Γάλλους να μην αισθάνονται ασφαλείς στη χώρα τους –κυρίως επειδή αυτού του είδους οι επιθέσεις σίγουρα θα συνεχιστούν. Υπάρχουν χιλιάδες τζιχαντιστές που πιστεύουν πως μια αυτοκτονική επιχείρηση εναντίον «απίστων» σε κάνει μάρτυρα και σε οδηγεί κατευθείαν στον παράδεισο. Και το πιο σημαντικό: δεν υπάρχει τρόπος, ακόμη και αν κινητοποιηθεί όλη η γαλλική αστυνομία, να εμποδίσει κάποιον που δεν φοβάται τον θάνατο και που, ζωσμένος με εκρηκτικά, δεν διστάζει να αυτοπυρποληθεί σε ένα σχολείο ή σε έναν πολυσύχναστο δρόμο.
l Η τεράστια παγκόσμια απήχηση των δολοφονιών ενδυναμώνει το «γόητρο» των τζιχαντιστών και τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν τα αποτρόπαια εγκλήματά τους. Για ποιον λόγο οι ανυποψίαστοι γάλλοι πολίτες να ζουν σε καθεστώς μόνιμου φόβου; Για ποιον λόγο τα εκατομμύρια φιλήσυχων μουσουλμάνων ανά τον κόσμο να πρέπει να αντιμετωπίζουν την καχυποψία και τη εχθρότητα των μη μουσουλμάνων στη γειτονιά, στην επιχείρηση, στον δημόσιο χώρο;
Τα όρια της ελευθερίας του λόγου
Βέβαια πολλοί θα ισχυριστούν πως τα παραπάνω επιχειρήματα είναι παραπλανητικά, «ωφελιμιστικά». Αγνοούν πως το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου αποκτήθηκε με θυσίες και αίμα. Πρόκειται για απόλυτη αξία που κάτω από καμιά συνθήκη δεν μπορεί να μπει σε παρένθεση.
Το παραπάνω επιχείρημα αγνοεί πως κανένα δικαίωμα, ούτε αυτό της ελευθερίας του λόγου, δεν είναι απόλυτο. Δεν υπάρχει ή δεν πρέπει να υπάρχει κανένα όριο στην ελευθερία του λόγου; Οταν η γαλλική Βουλή απαγόρευσε διά νόμου κείμενα και λόγους που αμφισβητούν τη γενοκτονία των Αρμενίων, αυτή η απαγόρευση δεν παραβιάζει την ελευθερία του λόγου; Οταν ο βρετανός ιστορικός David Irving φυλακίστηκε στην Αυστρία επειδή υποστήριξε πως ο Χίτλερ δεν ήξερε ή δεν ήταν υπεύθυνος για το Ολοκαύτωμα, πού είναι εδώ η ελευθερία του λόγου; Γιατί δεν υπήρχε σοβαρή διαμαρτυρία στις παραπάνω καταπατήσεις του δικαιώματος; Γιατί απλά υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά. Η ελευθερία του λόγου είναι απόλυτη όταν μας συμφέρει και λιγότερο απόλυτη όταν δεν μας συμφέρει.
Συμπερασματικά. Ούτε το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου ούτε τα άλλα δικαιώματα πρέπει να απολυτοποιούνται. Οταν κανείς τα εντάξει σε συγκεκριμένο χρονικό και γεωπολιτικό πλαίσιο αντιλαμβάνεται πως η απολυτοποίηση συχνά οδηγεί σε φανατισμό και μισαλλοδοξία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οδήγησε στην αποτρόπαιη βία.
Η σύγκρουση των πολιτισμών
Τέλος, δύο λόγια για τη γνωστή θεωρία του Χάντινγκτον περί «σύγκρουσης πολιτισμών». Στην περίπτωση των τελευταίων τρομοκρατικών επιθέσεων, σίγουρα δεν έχουμε μια «σύγκρουση πολιτισμών». Σε παγκόσμιο επίπεδο δεν υπάρχει σοβαρή σύγκρουση μεταξύ ισλαμισμού και χριστιανισμού. Και στις δύο μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις είχαμε και εξακολουθούμε να έχουμε διάφορους φονταμενταλισμούς. Αλλά η συντριπτική πλειοψηφία μουσουλμάνων και χριστιανών θέλουν την ειρήνη και όχι τον πόλεμο. Στο μέλλον, κατά τη γνώμη μου, οι βασικές συγκρούσεις θα έχουν περισσότερο οικονομικό και λιγότερο πολιτισμικό χαρακτήρα. Μπορεί να έχουν να κάνουν με τον ανταγωνισμό μεταξύ διαφόρων ειδών καπιταλισμού (π.χ. τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό των ΗΠΑ εναντίον του αυταρχικού κινεζικού καπιταλισμού). Μπορεί επίσης να έχουν να κάνουν με την αντίθεση μεταξύ του πλούσιου, ανεπτυγμένου κόσμου-«φρούριο» και της φτωχής τριτοκοσμικής περιφέρειας, μουσουλμανικής και μη. Βέβαια αν ο μαχητικός αντι-ισλαμισμός σε συνδυασμό με την Ακρα Δεξιά καταφέρουν να καταργήσουν τη σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ ισλαμισμού και τζιχαντισμού, τότε μπορεί να επιβεβαιώνεται (εν μέρει) και η θεωρία του Χάντινγκτον.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας LSE.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
