Ο Μπετόβεν συνέθετε, κυριολεκτικώς, με την καρδιά του

Ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν συνέθετε μουσική (κυριολεκτικώς) με την καρδιά του, σύμφωνα με νέα μελέτη. Τα εντυπωσιακά κρεσέντο που χαρακτηρίζουν πολλά από τα έργα του μεγάλου συνθέτη αποτελούν «τέκνο» ενός καρδιολογικού προβλήματος που τον ταλαιπωρούσε, αναφέρουν ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και το Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον.

Οι επιστήμονες επισημαίνουν με δημοσίευσή τους στο επιστημονικό έντυπο «Perspectives in Biology and Medicine» ότι σημαντικά αποσπάσματα των συνθέσεων του Μπετόβεν ταιριάζουν με την καρδιακή αρρυθμία από την οποία έπασχε. Στην ερευνητική ομάδα που κατέληξε στο εντυπωσιακό συμπέρασμα περιλαμβάνεται καρδιολόγος, ιστορικός της ιατρικής καθώς και μουσικολόγος.

Οι ειδικοί ανέλυσαν ορισμένες από τις συνθέσεις του Μπετόβεν αναζητώντας στοιχεία σχετικά με την ύπαρξη καρδιοπάθειας –κάτι το οποίο ορισμένοι υποπτεύονταν.

Οπως είδαν, ο ρυθμός σε ορισμένα σημεία γνωστών μουσικών έργων του συνθέτη αντανακλά τις καρδιακές αρρυθμίες του. «Η μουσική του ήταν τόσο μεταφορικώς όσο και κυριολεκτικώς… βγαλμένη από την καρδιά του» ανέφερε ο Τζόελ Χογουέλ από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν και πρόσθεσε: «Οταν η καρδιά χτυπά μη φυσιολογικά εξαιτίας καρδιοπάθειας αυτό συμβαίνει σε ορισμένα προβλέψιμα μοτίβα. Πιστεύουμε ότι ακούμε ορισμένα από αυτά τα ίδια μοτίβα στη μουσική του Μπετόβεν».

Ο ειδικός πρόσθεσε ότι η συνέργεια μεταξύ μυαλού και σώματος δομεί το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. «Αυτό είναι ιδιαιτέρως εμφανές στον κόσμο της τέχνης και της μουσικής ο οποίος αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τις εσώτερες εμπειρίες ενός ανθρώπου».

Η ερευνητική ομάδα μελέτησε τα ρυθμικά μοτίβα διαφορετικών συνθέσεων του Μπετόβεν. Ανακάλυψε αναπάντεχες αλλαγές στο τέμπο και στις κλίμακες οι οποίες ταιριάζουν με τα ασύμμετρα μοτίβα στη λειτουργία της καρδιάς –όταν λόγω αρρυθμίας η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα ή πιο αργά ή και ακανόνιστα.

Πάρτε για παράδειγμα την «Cavatina» του Κουαρτέτου Εγχόρδων σε σι-ύφεση μείζονα Opus 130, ενός ρυθμικά φορτισμένου κομματιού, για το οποίο ο ίδιος ο Μπετόβεν έλεγε πάντα ότι τον κάνει να δακρύζει.

Στη μέση της «Cavatina» η κλίμακα ξαφνικά αλλάζει σε ντο-ύφεση μείζονα, με αποτέλεσμα να παράγεται ένας ρυθμός ο οποίος προκαλεί σκοτεινά συναισθήματα και αποπροσανατολισμό –το σημείο αυτό αναφέρεται ότι «κόβει την ανάσα». Μάλιστα, στις ίδιες τις οδηγίες του συνθέτη προς τους μουσικούς το σημείο αυτό σημειώνεται ότι πρέπει να παίζεται «beklemmt» –πρόκειται για μια γερμανική λέξη που μεταφράζεται «με βαριά καρδιά».

Οι συγγραφείς της νέας μελέτης σημειώνουν ότι το «με βαριά καρδιά» μπορεί να σημαίνει λύπη αλλά μπορεί επίσης να περιγράφει το αίσθημα της πίεσης που συνδέεται πιθανώς με καρδιοπάθεια. «Ο άρρυθμος χαρακτήρας αυτού του κομματιού είναι αδιαμφισβήτητος» γράφουν οι ερευνητές.

Προσθέτουν ότι εντόπισαν άρρυθμα μοτίβα και σε άλλα κομμάτια του μεγάλου συνθέτη. Συγκεκριμένα, μελέτησαν τη Σονάτα για Πιάνο Opus 110 γραμμένη σε λα-ύφεση μείζονα –πρόκειται για την κεντρική σονάτα σε μια ομάδα τριών που αποτελούν την τελευταία συνεισφορά του Μπετόβεν στο συγκεκριμένο είδος –καθώς και την έναρξη της Σονάτας «Les Adieux» (σονάτα Οpus 81a σε μι-ύφεση μείζονα) η οποία γράφτηκε κατά την επίθεση των Γάλλων στη Βιέννη το 1809.

Στον Μπετόβεν έχουν αποδοθεί πολλά και διαφορετικά προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένων της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου, της οστικής νόσου Paget (πρόκειται για μια από τις συχνότερες μεταβολικές νόσους των οστών), της ηπατοπάθειας, της νεφροπάθειας καθώς και επιπλοκών εξαιτίας αλκοολισμού. Το πιο συχνό πρόβλημα υγείας το οποίο αποδίδεται στον συνθέτη ήταν η κώφωσή του, η οποία, σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορεί να οδήγησε σε όξυνση των υπόλοιπων αισθήσεών του με αποτέλεσμα να έχει ακόμη εντονότερο αίσθημα των καρδιακών παλμών του.

«Δεν μπορούμε να αποδείξουμε ή όχι ότι ο Μπετόβεν έπασχε από όλες αυτές τις νόσους τις οποίες του «καταλογίζουν» καθώς σχεδόν όλα τα σημερινά διαγνωστικά τεστ δεν υπήρχαν τον 18ο αιώνα. Ετσι ερμηνεύουμε ιατρικές περιγραφές αιώνων με βάση τα σημερινά δεδομένα, χωρίς όμως να μπορούμε ποτέ να είμαστε σίγουροι για το αν είχαν «πλήξει» το εκάστοτε άτομο» σημειώνουν οι ερευνητές.

Συμπληρώνουν ωστόσο ότι «τα συμπτώματα και η συχνή σύνδεση του μη φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού με τόσες νόσους οδηγούν στο λογικό συμπέρασμα ότι ο Μπετόβεν εμφάνιζε αρρυθμίες. Τα κομμάτια του που παρουσιάζουμε μοιάζουν με «μουσικά ηλεκτροκαρδιογραφήματα»». Οι επιστήμονες καταλήγουν τονίζοντας ότι οι μουσικές αρρυθμίες που δείχνουν την ιδιοφυΐα του Μπετόβεν πιθανότατα βασίζονται στις καρδιακές του αρρυθμίες οι οποίες τελικώς αποδεικνύεται ότι βρίσκονται στην καρδιά ορισμένων από τα μεγαλύτερα μουσικά αριστουργήματα όλων των εποχών.