«Κάνω αυτά που κορόιδευα στις γυναίκες. Γκρινιάζω όλη την ώρα χωρίς λόγο, δεν βρίσκω νόημα πουθενά, κοιτάζομαι με τις ώρες γυμνός στον καθρέφτη και αγχώνομαι βλέποντας το σωσίβιο που έχω κάνει στην κοιλιά και τα μαλλιά που χάνω με πολύ γρήγορο ρυθμό. Και το χειρότερο απ’ όλα, είναι το σεξ. Από εκεί που παλιά ήταν πρώτο στη σκέψη μου, τώρα περνούν μέρες ολόκληρες χωρίς να το σκεφτώ καν ή να το αναζητήσω. Στην παρούσα φάση, δεν με βοηθάει που η σύντροφός μου είναι πολύ νεότερή μου. Οι φίλοι μου με ζηλεύουν, εγώ όμως αγχώνομαι. Νιώθω ότι δεν μπορώ να την ικανοποιήσω όπως παλιά, ούτε με τη συχνότητα ούτε με την ορμή που θα ήθελε. Νιώθω ότι γερνάω και ώρες ώρες θυμώνω και μαζί της για αυτό, επειδή εκείνη είναι ακόμη νέα και ωραία. Εχω πιάσει τον εαυτό μου να την εκδικούμαι, όταν εκείνη μου ζητάει επίμονα να κάνουμε σεξ κι εγώ της απαντάω ότι είμαι κουρασμένος. Τότε αρχίζει να με ρωτάει αν δεν τη βρίσκω πια ελκυστική, αν δεν με ερεθίζει όπως παλιά, παίρνει όλο το φταίξιμο πάνω της. Είναι κακό αυτό που λέω αλλά, έστω για λίγο, αυτό με ξαλαφρώνει. Γυρίζω πλευρό στο κρεβάτι και κοιμάμαι».
Η αφήγηση αυτή ανήκει σε έναν άνδρα 58 ετών, ο οποίος έχει δεσμό με μια 40χρονη γυναίκα και νιώθει σταδιακά τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν. Τον συνάντησα μετά την επίσκεψή του στον σεξολόγο του. Δεν έχει πάρει ακόμη την απόφαση να επισκεφθεί ενδοκρινολόγο για να ελέγξει τις τιμές της τεστοστερόνης στον οργανισμό του, που λογικά θα έχουν πέσει, όπως συμβαίνει σε όλους τους άνδρες μετά τα 50.
«Ισως να το τολμήσω κάποια στιγμή, προς το παρόν προτιμώ να μιλάω για αυτό και όχι να κάνω κάτι πιο δραστικό» μου είπε. Αυτό το «κάτι πιο δραστικό» είναι η χορήγηση τεστοστερόνης, προκειμένου να αναπληρωθεί η χαμένη ορμόνη και μαζί με αυτήν η διάθεσή του για πιο ενεργό σεξουαλική ζωή και η διάθεσή του γενικότερα. Το αντίπαλο δέος της γυναικείας εμμηνόπαυσης ακούει στο όνομα «ανδρόπαυση» και αυτή τη στιγμή, σύμφωνα και με εκτενές αφιέρωμα του περιοδικού «Time», έχει στηθεί μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων δολαρίων στις ΗΠΑ: με διασημότερη την αλυσίδα Low T Center (Κέντρο Χαμηλής Τεστοστερόνης), πωλείται η συγκεκριμένη ορμόνη και αγοράζεται ελπίδα για μια πιο δραστήρια σεξουαλική ζωή και μια πιο νεανική όψη. Τα τελευταία πέντε χρόνια η ανδρόπαυση έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται ως υπαρκτό σύνδρομο και στην Ελλάδα. Και ξαφνικά, από εκεί που οι άνδρες φοβούνταν να επισκεφθούν οποιονδήποτε γιατρό και δεν έπαιρναν ούτε ασπιρίνη, τώρα κατακλύζουν τα ιατρεία ζητώντας να τους συνταγογραφήσουν τη χαμένη ορμόνη τους. Πόσοι μύθοι και πόση πραγματικότητα χωρούν γύρω από το πεσμένο ανδρικό ηθικό;
Στο σύμπαν του έξυπνου και γρήγορου μάρκετινγκ η τεστοστερόνη, είτε την παίρνεις σε ενέσιμη μορφή είτε σαν αυτοκόλλητο, σε τζελ ή ακόμη και σε σπρέι για τη μύτη, υπόσχεται τρία βασικά πράγματα: πυγμή, επιδόσεις, πάθος για ζωή. Ο δαιμόνιος επιχειρηματίας Μάικ Σισκ που βρίσκεται πίσω από τα Low T Center θεωρείται ο σύγχρονος Μίδας του ανδρισμού με την αυτοκρατορία του να κοστίζει 100 εκατομμύρια δολάρια, τις πωλήσεις της χορηγούμενης τεστοστερόνης να έχουν φτάσει τα 2,4 δισ. δολάρια το 2013 και να εκτιμάται ότι θα αγγίξουν τα 3,8 δισ. ως το 2018. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) αντέδρασε στη φρενίτιδα της τεστοστερόνης εκδίδοντας μία έκθεση για το κατά πόσο είναι ασφαλής, αφήνοντας αρκετές αιχμές για τον κίνδυνο εγκεφαλικών και εμφραγμάτων σε κάποιες περιπτώσεις ασθενών όταν η χρήση ξεφεύγει από τον έλεγχο. Οπως συμβαίνει πολύ συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις, η μία επιστημονική έρευνα βγαίνει για να ακυρώσει την άλλη –κάποιοι υποστηρίζουν ότι η αλόγιστη χρήση τεστοστερόνης μπορεί να αποβεί μοιραία για τον ανδρικό οργανισμό, κάποιοι ότι πρακτικά δεν μπορεί να αποδειχθεί κάτι τέτοιο.
Τι ακριβώς συμβαίνει με την ανδρόπαυση; Ολα αρχίζουν κάπου κοντά στα πεντηκοστά γενέθλια ενός άνδρα. Η πίτσα και η μπίρα που κάποτε καίγονταν αναίμακτα χάρη σε έναν καλπάζοντα μεταβολισμό, τώρα συσσωρεύονται σαν κακό διατροφικό σουβενίρ γύρω από την κοιλιά του. Τα πονάκια σε διάφορα σημεία του σώματός του γίνονται πόνοι και δεν εξαφανίζονται το επόμενο πρωί. Και το χειρότερο: ο ίδιος του ο ανδρισμός αλλάζει προσωπικότητα και στρέφεται εναντίον του. Αυτό που έμοιαζε παλιά με κουτάβι λαμπραντόρ έτοιμο για παιχνίδια, τώρα θυμίζει περισσότερο ένα γέρικο σκυλί που προτιμά να πάρει έναν υπνάκο, παρά να παίξει ευτυχισμένο.
Αν όλα τα παραπάνω ακούγονται ζοφερά, σκεφτείτε ότι ο άνθρωπος που βιώνει αυτές τις αλλαγές και δεν μπορεί καν να τις ερμηνεύσει νιώθει παγιδευμένος μέσα στο ίδιο του το σώμα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις γυναίκες κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης, εκείνες όμως το αντιμετωπίζουν πιο συνειδητοποιημένα, με λιγότερο πανικό, ίσως επειδή από την αρχή της εμμήνου ρύσεως γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή θα έρθει και η παύση της. Ο γυναικείος κύκλος άνθησης και ύφεσης είναι πιο σαφής και ίσως γι’ αυτό πιο ειρηνικός και τακτοποιημένος. Σύμφωνα με έρευνα, οι άνδρες αντιδρούν στην «πτώση» τους αγοράζοντας –όταν υπάρχουν λεφτά –κάποιο ακριβό αυτοκίνητο, ενώ οι γυναίκες καταφεύγουν στα χέρια των πλαστικών χειρουργών για τόνωση της αυτοπεποίθησής τους.
Το 1939 δύο επιστήμονες μοιράστηκαν το Νομπέλ Χημείας επειδή κατάφεραν να απομονώσουν και να αναγνωρίσουν την ορμόνη τεστοστερόνη. Το πείραμα που τους οδήγησε ως εκεί φαντάζει σήμερα αστείο: μεταλλαγμένες κότες που πήραν γενναίες δόσεις της συγκεκριμένης ουσίας άρχισαν να αναπτύσσουν χαρακτηριστικά κόκορα. Αυτό ήταν μια τρανή απόδειξη ότι ο ανδρισμός συνδέεται άρρηκτα με την τεστοστερόνη. Οι ενδοκρινολόγοι επιβεβαιώνουν ότι τα επίπεδα τεστοστερόνης πέφτουν όταν ο άνδρας μεγαλώνει. Οπότε, περισσότερη τεστοστερόνη θα σήμαινε λιγότερη ύφεση; Αυτή η κοινή λογική είναι που οδηγεί εκατοντάδες άνδρες στη φρενίτιδα.
Η αντίστοιχη αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης με χορήγηση οιστρογόνων έχει εδώ και αρκετό καιρό κοπάσει και κάποιες έρευνες που τόνιζαν ότι η πολύχρονη χρήση τους συνδέεται με εγκεφαλικά και εμφράγματα σε πολλές περιπτώσεις γυναικών, έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Τώρα όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στο άγχος του άνδρα απέναντι στην απώλεια της νιότης, της διάθεσης και της ερωτικής ορμής του.
Προσφάτως, δύο δαιμόνιοι ψυχίατροι από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, οι Στιούαρτ Σάιντμαν και Στίβεν Ρουζ, κατάφεραν να αποδείξουν ότι η λήψη τεστοστερόνης μπορεί να λειτουργεί και ως placebo: σε δείγμα 30 ανδρών, χορήγησαν στους μισούς τεστοστερόνη σε ενέσιμη μορφή και στους άλλους μισούς ενέσιμο σησαμέλαιο. Και οι μεν και οι δε είπαν ότι είδαν μεγάλη διαφορά στην ψυχολογία τους. Κι αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η μαγική ορμόνη δεν φέρνει τα πάνω κάτω στον ανδρικό οργανισμό. Φτάνει μόνο να παρατηρήσουμε τη θεαματική έκρηξη που συντελείται στο ανυποψίαστο σώμα ενός εφήβου.
Φυσικά, η σεξουαλική επιθυμία είναι κάτι τόσο ρευστό, που πιο εύκολα την αναλύουν οι καλλιτέχνες, παρά οι επιστήμονες. Η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να οφείλεται σε χίλια δυο αίτια, όπως πλήξη, χρόνια ή σοβαρά νοσήματα, κακή κυκλοφορία του αίματος κ.τ.λ., κ.τ.λ. Με άλλα λόγια, οι ερωτήσεις είναι αυτή τη στιγμή περισσότερες από τις απαντήσεις.
Η διεθνής αγορά για ευνόητους λόγους υπεραπλούστευσε το πρόβλημα της χαμηλής τεστοστερόνης. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν κάνει θαύματα, δεν είναι η λύση για όλα τα προβλήματα, δεν γίνεσαι ξαφνικά υπερήρωας από κουρασμένος εξηντάρης. Η ζωή και ο ανθρώπινος εγκέφαλος παραείναι πολύπλοκα συστήματα για να πεις ότι τώρα λύθηκε το πρόβλημά σου ως διά μαγείας, ή έστω ως διά χημείας.
Οταν έκανε την εμφάνισή του το βιάγκρα το 1998, σηματοδότησε ιστορικά μια δεύτερη σεξουαλική επανάσταση, λανσάροντας το σεξ για όλες τις ηλικίες. Μέσα σε μία δεκαετία οι ετήσιες πωλήσεις του, μόνο στην Αμερική, άγγιζαν τα 2 δισ. δολάρια. Και μετά κάτι παράξενο συνέβη. Οι γιατροί άρχισαν να παρατηρούν κατακόρυφη πτώση στις πωλήσεις. Οπως υποστηρίζει ο ουρολόγος Εϊμπραάμ Μοργκεντέιλερ στο βιβλίο του «Ο μύθος του βιάγκρα», «ο παγκόσμιος ανδρικός πληθυσμός πίστεψε εν μία νυκτί ότι όλα τα ερωτογενή του προβλήματα, όσο σοβαρά κι αν ήταν, θα λύνονταν καταπίνοντας ένα μικρό μπλε χαπάκι. Ξαφνικά, ήταν σαν να ξύπνησαν όλοι ταυτόχρονα από το ίδιο όνειρο».
Αναζητώντας τι συμβαίνει στη χώρα μας, απευθυνθήκαμε στον χειρουργό, ουρολόγο και ανδρολόγο Δημήτρη Μπορούσα: «Τα τελευταία πέντε χρόνια, υπάρχει έντονη ενημέρωση για την ανδρόπαυση και στην Ελλάδα. Παλαιότερα, αν γινόταν κάποιο σχετικό συνέδριο, κανείς δεν έδινε σημασία. Το σύνδρομο της ανδρόπαυσης είναι ουσιαστικά η ανδρική κλιμακτήριος, με επικρατέστερους επιστημονικούς τίτλους τη μερική ανδρογονική κάμψη στον ηλικιωμένο άνδρα ή όψιμης εμφάνισης μερικός υπογοναδισμός. Παρατηρείται μείωση της τεστοστερόνης της τάξης του 1% μετά τα 50 έτη, που γίνεται πολύ πιο έντονη μετά τα 60. Η έναρξη της «απόσυρσης» ενός άνδρα σηματοδοτείται από την πτώση της τεστοστερόνης και εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους: χαμηλή αυτοπεποίθηση, μελαγχολική διάθεση, παρατεταμένος εκνευρισμός, διαταραχές ύπνου και μνήμης, μειωμένη λίμπιντο, απώλεια μυϊκής μάζας, τριχόπτωση, απώλεια ύψους, αύξηση βάρους, στυτική δυσλειτουργία».
Ο κατάλογος είναι μακρύς και τόσο τρομακτικός, που μπορεί να σπείρει τον πανικό ακόμη και σε έναν νέο άνδρα για το τι του επιφυλάσσει το μέλλον. Οπως επισημαίνει ο γιατρός εκ πείρας, «πολύ δύσκολα ένας άνδρας θα συζητήσει για τη μείωση της σεξουαλικότητάς του και ακόμη πιο δύσκολα θα γίνει σωστή διάγνωση. Τα συμπτώματα έχουν τόσο ευρεία γκάμα, που μέσα σ’ αυτά χωράει όλη μας η ζωή». Εδώ έρχεται να βοηθήσει μια μελέτη του New England Journal of Medicine που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 3.500 ανδρών και κατέληξε στο ότι για να διαγνωστεί κάποιος με ανδρόπαυση πρέπει να έχει τουλάχιστον τρία διαφορετικά σεξουαλικά συμπτώματα: φτωχή πρωινή στύση, μειωμένη ερωτική επιθυμία, στυτική δυσλειτουργία, σε συνδυασμό με επίπεδα τεστοστερόνης κάτω από 3,2 ng/ml (νανογκράμ ανά μιλιλίτρο) και ελεύθερη τεστοστερόνη κάτω από 64 pg/ml (πικογκράμ ανά μιλιλίτρο).
Ο δρ Μπορούσας τονίζει: «Το σεξ παρατείνει και την ποιότητα και το προσδόκιμο της ζωής. Ολες οι έρευνες τείνουν προς τα εκεί τα τελευταία χρόνια, γι’ αυτό και ο άνδρας πρέπει να μένει σεξουαλικά ενεργός ως τα βαθιά γεράματα. Παλαιότερα, οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση σταματούσαν να κάνουν σεξ, τώρα ολόκληρος ο κοινωνικός ιστός ευτυχώς έχει αλλάξει. Κανένα από τα δύο φύλα δεν αποσύρεται μετά τα 50. Εδώ έρχεται να προστεθεί βέβαια και η μανία της αντιγήρανσης, που διαδίδεται πάρα πολύ έντονα μέσα από θεραπείες με βλαστοκύτταρα κ.τ.λ. Κατά τη γνώμη μου, αυτό οδηγεί στον βαμπιρισμό, είναι μια τρέλα της εποχής. Το να θέλει ένας άνδρας να μοιάζει 30 ενώ είναι 60, είναι σχεδόν φαιδρό. Το να θέλει όμως να κάνει κάτι για να αντιμετωπίσει την ανδρόπαυσή του, είναι απολύτως υγιές και θεμιτό».
Σε ποιες περιπτώσεις η χορήγηση τεστοστερόνης είναι απαγορευτική; «Στον καρκίνο του προστάτη αλλά και του μαστού, που είναι σπανιότατος στους άνδρες αλλά υπάρχει, αντενδείκνυται η χρήση τεστοστερόνης. Επίσης την αποφεύγουμε και σε ασθενείς με κληρονομικότητα στον καρκίνο του προστάτη, ή που παρουσιάζουν σοβαρή δυσκολία στην ούρηση».
Τα συχνά λόγια της παραίτησης που ένας γιατρός ακούει είναι τα «εγώ τέλειωσα σαν άνδρας, δεν είμαι εγώ για τέτοια». «Χαίρομαι όμως όσο δεν φαντάζεστε όταν βλέπω ηλικιωμένα ζευγάρια που κάνουν ακόμη σεξ. Είχα έναν ασθενή 85 ετών, ο οποίος δεν μπορούσε να περπατήσει, φοβόταν ότι θα εξαϋλωνόταν, επειδή είχε δει αίμα στο σπέρμα του. Το πρόβλημά του δεν ήταν καθόλου σοβαρό και πραγματικά μακάρι να φτάσουμε κι εμείς στην ηλικία του, να είμαστε σεξουαλικά ενεργοί και να έχουμε τέτοιες ανησυχίες. Ας μην ξεχνάμε ότι το σεξ είναι παντρεμένο με την ανδρική δραστηριότητα. Οταν ένας άνδρας λέει δρω, το πρώτο πράγμα που του έρχεται στο μυαλό είναι η σεξουαλική πράξη».
Και καταλήγει: «Οι εποχές έχουν αλλάξει. Παλιά, όταν κάποιος πέθαινε στα 60 του, λέγαμε «γέρασε και πέθανε». Το θεωρούσαμε αυτονόητο. Αν όμως κάποιος έψαχνε σε βάθος τα αίτια, πάρα πολλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να σωθούν. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει τώρα με την ανδρόπαυση. Η εύκολη λύση είναι να πεις «αυτός είναι γέρος και δεν μπορεί να κάνει σεξ». Στην πραγματικότητα, όμως, οι περισσότεροι από όσους έχουν αποσυρθεί θα μπορούσαν να είναι σεξουαλικά ενεργοί. Φανταστείτε ένα ζευγάρι ανθρώπων που βρίσκονται στη διαδικασία ανδρόπαυσης και εμμηνόπαυσης. Μόνο και μόνο η γκρίνια μεταξύ τους θα είναι ανυπόφορη. Πρέπει, όμως, να αλλάξει νοοτροπία ο Ελληνας. Εδώ δεν ψάχνει βασικά θέματα όπως ο διαβήτης. Θα ψάξει την τεστοστερόνη του; Κι αν το καλοσκεφτούμε, ο σύγχρονος άνδρας ξοδεύει τόσα χρόνια για να φτιάξει τη ζωή του όπως τη θέλει και να σταθεί στα πόδια του. Επενδύει σε χρονοβόρες σπουδές, τώρα τελευταία βασανίζεται πολύ και από την οικονομική κρίση. Και ξαφνικά, φτάνει στα 50 και ουσιαστικά νιώθει ότι μπορεί να απολαύσει λίγο πιο απενοχοποιημένα τους καρπούς των κόπων του και τότε ακριβώς χτυπά το καμπανάκι της ανδρόπαυσης. Οφείλει στον εαυτό του να κάνει κάτι για αυτό».
Από τις μεσαιωνικές πρακτικές που περιελάμβαναν το ψήσιμο όρχεων λύκου και το μάσημά τους προκειμένου να διατηρηθεί ακμαίος ο ανδρισμός, η επιστήμη έχει προχωρήσει αρκετά. Το ζητούμενο είναι ο κάθε άνδρας να κοιταχτεί καλά στον καθρέφτη του και αμέσως μετά να κοιτάξει και βαθιά μες στην ψυχή του. Η ζωή είναι ωραίο να συνεχίζεται.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 4 Ιανουαρίου 2015.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
