Χίλια κτίρια - «κοσμήματα» στο Κολωνάκι

«Ο ήχος από τις γερμανικές μπότες στην άσφαλτο ήταν τρομακτικός. Είχα κολλήσει το πρόσωπό μου στο τζάμι και τους παρατηρούσα παρατεταγμένους να κατεβαίνουν την οδό Ηρακλείτου και λίγο μετά να στρίβουν στη Σόλωνος και να χάνονται. Για πάντα. Ηταν περίπου 9 το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου 1944, ημέρα που απελευθερώθηκε η Αθήνα. Ημουν τότε περίπου έξι ετών» περιγράφει μια εικόνα που έμεινε χαραγμένη στη μνήμη του ο πολιτικός μηχανικός κ. Κωνσταντίνος Φραγκίδης. Εζησε το τότε, αλλά ζει και το σήμερα ενός κτιρίου από τα πολλά στην περιοχή του Κολωνακίου που η ιστορία τους καταγράφεται πλέον από ομάδα επιστημόνων.

Οπως θυμάται, οι Γερμανοί είχαν μόλις εγκαταλείψει ένα όμορφο τετραώροφο οικοδόμημα του 1930, εκλεκτικιστικό με κλασικιστικές επιρροές, το οποίο είχαν επιτάξει κατά την Κατοχή. Ενα κτίριο που στέκει ακόμη στη συμβολή των οδών Ηρακλείτου και Αναγνωστοπούλου, δείγμα των αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων που έμειναν όρθια στο Κολωνάκι. Είναι ένα από τα περίπου 1.000 κτίρια της περιοχής Κολωνακίου και Λυκαβηττού τα οποία γλίτωσαν από τον πυρετό της μπουλντόζας τις δεκαετίες 1950 και 1960 που εξαφάνισε αξιόλογα έργα σπουδαίων ελλήνων αρχιτεκτόνων για να ανεγερθούν γκρίζες πολυκατοικίες χωρίς χαρακτήρα.

Ξέφυγαν από την μπουλντόζα

«Δυστυχώς πολλά σημαντικά κτίρια κατεδαφίστηκαν. Το Κολωνάκι ήταν τότε πολύ διαφορετικό» θυμάται ο κ. Φραγκίδης. Ζει ακόμη στο σπίτι όπου μεγάλωσε στην οδό Ηρακλείτου, ένα κτίριο με έντονα κλασικιστικά στοιχεία που χτίστηκε από τον πατέρα του Αλέξανδρο, επίσης πολιτικό μηχανικό. «Την ημέρα που έμπαιναν οι Γερμανοί στην Αθήνα τελείωναν οι μπογιατζήδες» αναφέρει λίγο προτού ξεναγήσει σε κτίρια γεμάτα ιστορίες και αναμνήσεις μια ομάδα αρχιτεκτόνων, μηχανικών και άλλων επιστημονικών συνεργατών της οργάνωσης Monumenta, η οποία καταγράφει όλα τα σημαντικά κτίρια στην περιοχή.

«Τα καταγεγραμμένα κτίρια, περίπου χίλια, χρονολογούνται κυρίως στις δεκαετίες του 1920 και του 1930, χωρίς να απουσιάζουν αυτά του τέλους του 19ου αιώνα. Στην πλειονότητά τους ακολουθούν τον εκλεκτικισμό και τον μοντερνισμό» αναφέρει η αρχαιολόγος κυρία Ειρήνη Γρατσία, συντονίστρια της οργάνωσης.

Πρώτη στάση του περιπάτου, οδός Αναγνωστοπούλου, αριθμός 35. Ενα κτίριο των αρχών του αιώνα, με αρχιτεκτονικές επιρροές από τη Σχολή της Βιέννης, το λεγόμενο στυλ Τσαγρή. «Σε αυτό το όμορφο σπίτι έζησε για λίγα χρόνια ο Νίκος Καζαντζάκης» επισημαίνει ο κ. Φραγκίδης.Στον αριθμό 46 βρίσκεται και η μοντέρνα πολυκατοικία Τυπάλδου του 1934, έργο του αρχιτέκτοναΚλεάνθη Ιμβράκη.

Ο κ. Φραγκίδης κοντοστέκεται στη συμβολή των οδών Τσακάλωφ και Ηρακλείτου. «Εδώ ακριβώς βρισκόταν ένα όμορφο κτίριο που ανήκε στην οικογένεια Βουρλούμη, μια εύπορη οικογένεια από την Πάτρα. Κατεδαφίστηκε όμως» θυμάται. Διατηρούνται όμως στην Ηρακλείτου δύο εντυπωσιακά κτίρια: στον αριθμό 12 ένα εκλεκτικιστικό κτίριο της δεκαετίας 1920 που ανήκε στην οικογένειαΜαρκαντωνάτου και στον αριθμό 18 ένα οίκημα της δεκαετίας του 1930 με μεγάλους εξώστες στην πρόσοψη (έρκερ).

Γύρω από τον Αγιο Διονύσιο

Πολύ σημαντικά κτίρια διασώζονται στη Σκουφά, το κέντρο της συνοικίας –κυρίως γύρω από την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου που θεμελιώθηκε το 1923 σε σχέδια των Αναστασίου Ορλάνδου και Δημητρίου Καραντινού – Φιλιππάκη. Εκεί, σύγχρονες ανιαρές πολυκατοικίες συνυπάρχουν με πολλά και αξιόλογα κτίρια. Η πολυκατοικία στον αριθμό 59 φέρει την υπογραφή του μεγάλου αρχιτέκτοναΚώστα Κιτσίκη. «Χτίστηκε το 1929, στομεταίχμιο πριν από την επικράτηση του μοντερνισμού, με διπλά ημιεξαγωνικά έρκερ που στεφανώνουν την τοξωτή θύρα σαν πυργίσκοι» αναφέρει οαρχιτέκτονας κ.Νίκος Καββαδάς, συνεργάτης της Monumenta.Απέναντι, στον αριθμό 50, η μοντέρνα πολυκατοικία Απ. Τσερέτη αποτελεί έργο ενός ακόμη μεγάλου αρχιτέκτονα, του εκλεκτικιστήΒασιλείου Τσαγρή. Χτίστηκε το 1937, όταν ο Τσαγρής, σύμφωνα με τον κ. Καββαδά, είχε προσχωρήσει στο Μοντέρνο Κίνημα του 1930. Χαρακτηριστικά της κατασκευής η συμμετρία, τα έρκερ και οι εξώστες με τα κιγκλιδώματά τους.

Μπακάλικο, φούρνος και… Παναγία

Στη Σκουφά ορθώνονται και άλλα ενδιαφέροντα κτίρια στον αριθμό 31, στο 26 κ.τ.λ. Στον αριθμό 22 (διασταύρωση με την οδό Πινδάρου) ορθώνεται ένα μέγαρο του γαλλικούεκλεκτικισμού. Σήμερα φιλοξενεί υποκατάστημα πολυεθνικήςστον τομέα της ένδυσης, υπήρχε όμως, όπως θυμάται ο κ. Φραγκίδης, το μεγαλομπακάλικο του ΠαναγιώτηΚηρύκου. «Η είσοδος ήταν από τη Σκουφά. Δεξιά και αριστερά της τσουβάλια με φασόλια, ρεβίθια, φακές. Διέθετε μεγάλη γκάμα προϊόντων» περιγράφει.

Στην επόμενη γωνία (με Ηρακλείτου), στο 16, βρίσκεται μια πολυκατοικία του μοντέρνου κινήματος του 1936, χτισμένη σε σχέδια του κωνσταντινουπολίτηαρχιτέκτονα Εμμ. Λαζαρίδη, έργο του οποίου είναι και το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Εκεί έζησε για κάποια χρόνια οδημοσιογράφος και πολιτικόςΗρακλής Πετιμεζάς. Στον αριθμό 7 βρισκόταν ο φούρνος του Γκέκα και «στο υπόγειό του πουλούσανκαυσόξυλα και κρασί» όπως λέει ο κ. Φραγκίδης.

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όμως όσο κανένα άλλο κτίριο στην περιοχή βρέθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 ένα εκλεκτικιστικό του 1920, στη γωνία Σκουφά 2 και πλατείας Κολωνακίου. «Κάποιοι είπαν ότι σε ένα του παράθυρο εμφανίστηκε η εικόνα της Παναγίας. Το νέο μεταδόθηκε από στόμα σε στόμα και για καιρό τα πεζοδρόμια γέμιζαν με κόσμο που ερχόταν να δει το… θαύμα. Εγώ πάντως δεν κατάφερα να τη δω» διηγείται ο κ. Φραγκίδης.

Ακριβώς απέναντι, στον αριθμό 1, διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση ένα κτίριο του 1922 με χαρακτηριστική την προεξέχουσα επίστεψη και το κυκλικό έρκερ στο κέντρο της πρόσοψης.Το έκτισαν οιΜήτσος ΚαλύβαςκαιΑγλαΐα Αννίνου, γονείς του αρχιτέκτοναΓιώργου Καλύβα, ο οποίος διατηρούσε εκεί και το γραφείο του. Toσπίτι είχε υπόγειο και μαγαζιά στο ισόγειο από τότε που χτίστηκε. «Αργότερα είχε και βενζινάδικο, μια αντλία δηλαδή. Στον πρώτο όροφο ήταν σαλόνι – τραπεζαρία και στον δεύτερο –με εσωτερική σκάλα –τα υπνοδωμάτια. Στο μεζανίν ήταν η κουζίνα και το δωμάτιο υπηρεσίας» αναφέρει η κυρία Γρατσία.

Στην πλατεία, σε ένα εκλεκτικιστικό κτίριο της δεκαετίας του 1920, στεγαζόταν και το καφενείο «Λυκόβρυση», το οποίο διατηρείται ως σήμερα. «Ο Λευτέρης ο ζαχαροπλάστης είχε κάνει τα γλυκά στη βάφτισή μου» θυμάται ο κ. Φραγκίδης.

Από την εποχή του Μεσοπολέμου
Με την υπογραφή σημαντικών αρχιτεκτόνων
Οι πρώτες πολυκατοικίες στο Κολωνάκι, όπως και σε άλλες περιοχές της Αθήνας (Κυψέλη, Νεάπολη, Εξάρχεια), εμφανίστηκαν στην ακμή του Μεσοπολέμου τις δεκαετίες 1920 και 1930 για να καλύψουν το στεγαστικό πρόβλημα των προσφύγων. Πολυώροφα κτίρια, χτισμένα με μαστοριά, προσέφεραν στους ενοίκους τους άγνωστες ως εκείνη την περίοδο ανέσεις. Η διαβίωση ήταν πολυτελής, καθώς οι μοντέρνες για την εποχή πολυκατοικίες διέθεταν ξύλινα ασανσέρ με εσωτερική πόρτα, όπως και καταφύγια στα υπόγεια.

Οι περισσότερες αποτελούσαν έργα σημαντικών αρχιτεκτόνων. Η μεσοπολεμική πολυκατοικία του 1937 επί της οδού Κανάρη 5 χτίστηκε σε σχέδια του Λαζαρίδη. «Αλλες τρεις παρόμοιες πολυκατοικίες του Λαζαρίδη υπάρχουν στην Κυψέλη και μία στην Ακαδημίας» αναφέρει ο κ. Καββαδάς. Του ιδίου είναι και η πολυκατοικία Λορεντζάτου (Πατριάρχου Ιωακείμ 36), η οποία χτίστηκε το 1935. Εργο του αρχιτέκτονα Λεωνίδα Μπόνη είναι η πολυκατοικία επί της οδού Κριεζώτου 7, ενώ μαζί με τον Ανρί Ντικού υπογράφουν και τα σχέδια της μικρής πολυκατοικίας επί της Λυκαβηττού 10. Ο Μπόνης ανήκει στους αρχιτέκτονες που σημάδεψαν το κέντρο της πρωτεύουσας, καθώς σε συνεργασία με τον συμφοιτητή του Βασίλειο Κασσάνδρα σχεδίασαν το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού και το Ρεξ, και τα δύο στην Πανεπιστημίου.

Η διπλοκατοικία της δεκαετίας του 1930, με τους καθαρούς όγκους, επί της οδού Φωκυλίδου 11, σχεδιάστηκε από τον Εμμ. Βουρέκα, έργο του οποίου είναι και το «Hilton». Επί της Σπευσίππου 1 βρίσκεται η πολυκατοικία Μ. και Δ. Βογιατζή, η οποία χτίστηκε το 1932 με κιγκλιδώματα και χρώματα που παραπέμπουν στην art-deco, σε σχέδια του Κιτσίκη. Εκεί βρισκόταν και το γραφείο του αρχιτέκτονα.

Ενα ακόμη δείγμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής της Αθήνας του Μεσοπολέμου αποτελεί η πολυκατοικία Μαυρομμάτη επί των οδών Πλουτάρχου 3 και Υψηλάντου, έργο του εκ Κωνσταντινουπόλεως Κωνσταντίνου Κυριακίδη. Στο Κολωνάκι διατηρούνται ακόμη κτίρια του αρχιτέκτονα Ρένου Κουτσούρη (επί των οδών Λουκιανού και Πατριάρχου Ιωακείμ), του Κλεόβουλου Κλωναρίδη (μοντέρνα πολυκατοικία στην Πλουτάρχου 10), του Νικολάου Νικολαΐδη, του Ιωάννη Κουκιάδη κ.ά. Το Κολωνάκι άρχισε να χτίζεται μόλις στις αρχές του 1860, παραμένοντας αραιοκατοικημένο ως περίπου το 1880. Οπως αναφέρεται στο βιβλίο «Αθήνα –Ιχνηλατώντας την πόλη» των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη (εκδόσεις Εστία), το 1896, στους Ολυμπιακούς Αγώνες, επειδή η ξενοδοχειακή υποδομή της πόλης δεν επαρκούσε, πολλοί ιδιοκτήτες οικιών, κυρίως στις συνοικίες του Κολωνακίου και της Νεάπολης, διέθεσαν δωμάτια των σπιτιών τους. «Μάλιστα ορισμένοι έφτασαν στο σημείο να διώξουν αναίτια τους ενοικιαστές προκειμένου να εκμεταλλευτούν τους χώρους στη διάρκεια των Αγώνων» επισημαίνουν οι συγγραφείς.

Σύμφωνα με τους ίδιους, η οδός Μαρασλή ήταν χώρος περιπάτου για τους Αθηναίους την πρώτη δεκαετία του 20ούαιώνα, με τα παιδάκια να αναζητούν βατράχους στα χαντάκια της. Το Μαράσλειο Διδασκαλείο, νεοκλασικό κτίριο, έγινε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημητρίου Καλλία και ολοκληρώθηκε το 1905.

Οσο για την πλατεία της Δεξαμενής, έχει μείνει στην ιστορία για τα δύο καφενεδάκια στα οποία συγκεντρώνονταν από τις αρχές του 20ού αιώνα και για πολλά χρόνια ως και την Κατοχή οι σημαντικότεροι λογοτέχνες (Παπαδιαμάντης, Βάρναλης, Καζαντζάκης κ.ά.). Μάλιστα, το 1931 ο δήμος είχε κατασκευάσει πισίνα με θαλασσινό νερό στην πλατεία. Η αποτύπωση του κτιριακού αποθέματος του Κολωνακίου αποτελεί μέρος του προγράμματος «Καταγραφή και ανάδειξη κτιρίων του 19ουκαι του 20ού αιώνα στην Αθήνα», το οποίο ξεκίνησε το 2013 και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2015 με χρηματοδότηση του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος».Ως σήμερα έχουν καταγραφεί 3.500 κτίρια (Προμπονάς, Λαμπρινή, Κάτω Πατήσια, Αγ. Ελευθέριος, Πατήσια, Κολιάτσου, Κυψέλη, πλατείες Αμερικής και Αττικής, Γηροκομείο, Πολύγωνο, Αμπελόκηποι, Γουδή, Κουντουριώτικα) και σε μεγάλο τμήμα του 1ου διαμερίσματος (Εξάρχεια, Ιστορικό Κέντρο, Ψυρρή, Πλάκα, Κουκάκι, Κολωνάκι, Ιλίσια).

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ