Τομάς Πικετί
Το κεφάλαιο τον εικοστό πρώτο αιώνα
Μετάφραση Ελίζα Παπαδάκη.
Εκδόσεις Πόλις,
Αθήνα, 2014,
σελ. 750, τιμή 33 ευρώ
Οι προσδοκίες ότι το μερίδιο της εργασίας έναντι του κεφαλαίου θα μειωνόταν εφόσον σε βάθος χρόνου οι μισθωτοί αποκτούσαν, όπως πράγματι συνέβη, περισσότερες και πιο εξειδικευμένες δεξιότητες έχουν διαψευσθεί. Το ίδιο συνέβη και με τις προσδοκίες ότι οι κοινωνικοί αγώνες για την αναδιανομή θα έπαυαν να διεξάγονται ανάμεσα σε κοινωνικές τάξεις και θα ελάμβαναν χώρα ανάμεσα στους νέους και στους ηλικιωμένους. Το 2010 το πλουσιότερο ένα δέκατο (10%) των Αμερικανών απολάμβανε περίπου το μισό του συνόλου του εισοδήματος στις ΗΠΑ, όπως συνέβαινε και έναν αιώνα νωρίτερα, δηλαδή το 1910. Κάποια μείωση αυτής της ανισότητας, η οποία συνέβη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διήρκεσε λίγες δεκαετίες, δηλαδή ως τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν το εισόδημα των πλουσιότερων Αμερικανών πάλι εκτινάχθηκε στα ύψη. Οι τάσεις ήταν παρόμοιες σε ό,τι αφορά την κατανομή του πλούτου (κινητή και ακίνητη περιουσία). Στη Γερμανία, στη Γαλλία και στη Βρετανία στα τέλη του 19ου αιώνα ο λόγος του ιδιωτικού σωρευμένου κεφαλαίου προς το εισόδημα ήταν πάρα πολύ υψηλός, για να μειωθεί μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και να αρχίσει να αυξάνεται πάλι ραγδαία μετά το 1950.
Ολική επαναφορά
Σύμφωνα με το διάσημο ήδη έργο του Πικετί για το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα, δύο ήταν οι μηχανισμοί διεύρυνσης των οικονομικών ανισοτήτων. Πρώτον, η περιοδικά ανεξέλεγκτη τάση των ανώτερων στελεχών επιχειρήσεων να αυξάνουν το εισόδημά τους απεριόριστα απολαμβάνοντας ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση και, δεύτερον, η τάση της κερδοφορίας του κεφαλαίου να αυξάνεται με ρυθμό ταχύτερο από τον ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας. Η κληρονομική μεταβίβαση πλούτου από τη μία γενιά πλουσίων στην επόμενη συντηρούσε και αύξανε τις ανισότητες πλούτου διαχρονικά. Πιο προκλητικά ειπωμένο, ακόμα και αν σήμερα δεν υπάρχουν οι οξυμένες οικονομικές ανισότητες του 19ου αιώνα, είμαστε καθ’ οδόν προς την ολική επαναφορά ενός είδους πατριμονιακού καπιταλισμού, στον οποίο λίγες οικογένειες θα σωρεύουν αμύθητα πλούτη. Οι μηχανισμοί διεύρυνσης των ανισοτήτων έχουν ιστορικό βάθος το οποίο ο Πικετί αναδεικνύει χρησιμοποιώντας τις πληρέστερες διαθέσιμες χρονοσειρές στατιστικών, κυρίως φορολογικών, στοιχείων, χωρίς όμως να επιβαρύνει το κείμενό του με δύσκολες αναλύσεις.
Στα τρία πρώτα μέρη του βιβλίου ο Πικετί εξετάζει τη σχέση εισοδήματος και κεφαλαίου (του «λόγου εισόδημα/κεφάλαιο») και τη δομή των ανισοτήτων στη μακρά διάρκεια, ενώ στο τελευταίο, τέταρτο μέρος παρουσιάζει εναλλακτικές προτάσεις πολιτικής για το κοινωνικό κράτος, την προοδευτική φορολογία και το δημόσιο χρέος. Οσοι ασκούν φιλική κριτική προς τον Πικετί (π.χ., ο Κρούγκμαν) αμφιβάλλουν για τη δυσανάλογη έμφαση που δίνει στη φορολογική μεταχείριση των πλουσίων στο παρελθόν αντί για την παγκοσμιοποίηση και την απορρύθμιση των αγορών ως αιτίες της διεύρυνσης των ανισοτήτων. Ακόμα και αν θεωρήσει κανείς ότι είναι συνωμοσιολογία το να αποδώσουμε τον ταχύτατο περαιτέρω πλουτισμό των ήδη πλούσιων Αμερικανών σε σταθερές επιλογές διαδοχικών αμερικανικών κυβερνήσεων, δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός της μείωσης της φορολογικής επιβάρυνσης των υψηλότερων εισοδημάτων στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1970.
Από την άλλη μεριά, όσοι δεν ασκούν φιλική κριτική, αλλά απορρίπτουν τον Πικετί, αμφισβητούν τα στατιστικά του στοιχεία. Σε εκτενή ανταλλαγή επιχειρημάτων με τους επικριτές του, προερχόμενους από τους «Financial Times», ο συγγραφέας υπεραμύνθηκε των στοιχείων και της ανάλυσής του. Ακόμα και όταν οι επικριτές του Πικετί δέχονται τα στοιχεία του, δεν πείθονται ότι ο αδιαμφισβήτητος πλουτισμός των πλουσιότερων έχει επιπτώσεις για τους υπόλοιπους, ισχυριζόμενοι ότι και τα μεσαία και κατώτερα στρώματα δεν έχουν γνωρίσει μείωση αλλά αύξηση των εισοδημάτων τους, έστω μικρότερη από εκείνην των πλουσιότερων. Ωστόσο, ακόμα και αν συμβαίνει το τελευταίο, δεν υπάρχει δικαιολογία για τη διατήρηση της διανομής του πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο όπως έχει σήμερα. Ακούγεται ουτοπικό το κάλεσμα του Πικετί για φορολόγηση του πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά είναι μια πρόταση προς τη σωστή κατεύθυνση.
Νέο κεφάλαιο
Συνοπτικά, ο Πικετί αλλάζει με δύο τρόπους τη συζήτηση για τον καπιταλισμό. Επαναφέρει στη συζήτηση τις ανισότητες πλούτου αντί να εστιάζεται μόνο στις ανισότητες εισοδήματος. Και προσφέρει μια νέα εξήγηση στηριγμένη για το πώς η λειτουργία του καπιταλισμού οξύνει τις ανισότητες. Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στη Γαλλία το 2013 και σε μετάφραση στις ΗΠΑ και στην Αγγλία το 2014, ενώ σ’ εμάς ευτύχησε να μεταφραστεί από την Ελίζα Παπαδάκη. Η μετάφραση αποδίδει το σίγουρο αλλά και ταπεινόφρον ύφος του συγγραφέα, ο οποίος γνωρίζει ότι δημοσιεύει κάτι πολύ σημαντικό αλλά δεν κομπορρημονεί. Δεν το χρειάζεται άλλωστε. Ο αναγνώστης διαισθάνεται από την πρώτη σελίδα και αντιλαμβάνεται στη συνέχεια ότι αυτό το βιβλίο, ακόμα και αν δεν αντικαταστήσει το Κεφάλαιο του Μαρξ, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη μελέτη του οικονομικού κεφαλαίου.
Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
