Ταμπόρα: Η ηφαιστειακή έκρηξη που πάγωσε τον πλανήτη

Μια έκρηξη ηφαιστείου στην Ισλανδία τον Απρίλιο του 2010 έβαλε τον μισό πλανήτη σε πρωτόγνωρη κατάσταση: ηφαιστειακή τέφρα εκλύθηκε τόση που σκέπασε για λίγο τον ουρανό της Ευρώπης, ενώ έκλεισαν οι αεροδιάδρομοι κυρίως στη Βορειοδυτική Ευρώπη αναστατώνοντας ταξιδιώτες και μεταφορές προϊόντων. Είναι ό,τι πιο κοντινό στις ημέρες μας προκειμένου να οριστεί ως μέτρο για την τρομακτική σε ένταση, σε έκταση αλλά και σε απώλειες και επιπτώσεις έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στη νήσο Σουμπάβα της Ινδονησίας τον Απρίλιο του 1815 που εξαφάνισε το εκεί μικρό βασίλειο. Τα μεγέθη συγκλονίζουν: 52.000 φορές ισχυρότερη από την ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ενώ και μόνο ο αριθμός των 70.000 νεκρών –άμεσα βρήκαν τον θάνατο 11.000-12.000 –σοκάρει.

Ακολούθησε ένας άλλος εφιάλτης, το «έτος χωρίς καλοκαίρι» το 1816. Η επίπτωση στο περιβάλλον και στις κλιματικές συνθήκες σε μεγάλο μέρος του πλανήτη ήταν τέτοια που άλλαξε εντελώς τους ρυθμούς στο «ρολόι» της Γης. Σήμερα το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και η επακόλουθη κλιματική αλλαγή που επηρεάζουν όλον τον πληθυσμό επιδρούν σε διάστημα δεκαετιών· οι ρυθμοί είναι αφάνταστα βραδύτεροι συγκριτικά με εκείνη την έκρηξη όπου πολλά φαινόμενα αλληλεπέδρασαν για να προκαλέσουν χάος. Κλιματικές διαταραχές για τρία χρόνια, κάθετη πτώση θερμοκρασίας στο σύνολο του 1816, σε πολλές περιοχές αφάνισαν πληθυσμούς και καλλιέργειες, ενώ άλλαξαν τις ζωές σε χιλιάδες που εξαναγκάστηκαν σε μετανάστευση.

Από τα 980.000.000 πληθυσμού που υπολογίζεται ότι είχε η Γη το πρώτο μισό του 19ου αιώνα σχεδόν ο μισός στο βόρειο ημισφαίριο είδε τον κόσμο να χάνεται κάτω από τα πόδια του –όπως σχεδόν θα επιδρούσε μια μαγνητική καταιγίδα στις ημέρες μας –από τη στιγμή που η ηφαιστειακή τέφρα του Ταμπόρα εκτινάχθηκε στη στρατόσφαιρα, ενώ μερικοί έχουν υπολογίσει σε δύο εκατοντάδες χιλιάδες τους νεκρούς συνολικά από τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του κατακλυσμιαίου φαινομένου. Οπως αναφέρεται, το ηφαίστειο εξερράγη σε μια περίοδο με ασυνήθιστα χαμηλή ηλιακή δραστηριότητα, ενώ παράλληλα τα πυκνά σύννεφα σκόνης σκέπασαν τον ήλιο. Οι ακτίνες δύσκολα τα διαπερνούσαν και η θερμοκρασία έπεσε βυθίζοντας τον κόσμο σε έναν μακρύ χειμώνα.

Το όρος Ταμπόρα στο νησί Σουμπάουα –παραμένει ενεργό ηφαίστειο –είχε φτάσει σε ύψος ως και 4.300 μέτρα, ενώ τώρα είναι 2.722 μέτρα. Η έκρηξη δεν ήταν ξαφνική, είχαν προηγηθεί και άλλες σε διάστημα τριών χρόνων. Ωστόσο έχει χαρακτηριστεί η μεγαλύτερη, ισχυρότερη και πιο θανατηφόρα καταγεγραμμένη από την Εποχή των Παγετώνων σύμφωνα με μελέτες (ελάχιστα είναι τα στοιχεία που έχουμε για την εξίσου τεράστια του ηφαιστείου της Σαντορίνης). Ο εκκωφαντικός ήχος –όχι όμως τόσο ισχυρός όσο του Κρακατόα το 1883 –ακούστηκε 2.000 χιλιόμετρα μακρύτερα, στη Σουμάτρα.

Δέκα χρόνια πριν αποκαλύφθηκε στο νησί η «Πομπηία της Ανατολής». Ερευνητές ανέσκαψαν μια θαμμένη πόλη που φιλοξενούσε 10.000 κατοίκους. Μέσα σε ένα στρώμα που χρονολογείται την εποχή της έκρηξης ήρθαν στο φως τα ερείπια ενός αχυρένιου σπιτιού, αγγεία, μπρούντζινα αντικείμενα, καθώς και τα απανθρακωμένα σώματα δύο ανθρώπων.

Τραγικό όμως ήταν το ότι οι περισσότεροι θάνατοι συνέβησαν, μήνες μετά, από την πείνα και τις επιδημίες. Μετά την έκρηξη ως το 1816 μια πυκνή ομίχλη διαχύθηκε στον ουρανό που δεν έλεγε να σκορπίσει, καλλιέργειες καταστράφηκαν, ζώα θανατώθηκαν. Ο,τι περισώθηκε ήταν απλησίαστο οικονομικά για πολύ κόσμο. Οι τιμές των σιταριών, του κρέατος, των λαχανικών, του βουτύρου, του γάλακτος και του αλευριού στη Βόρεια Αμερική πολλαπλασιάστηκαν. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι καλλιέργειες στο Μέιν των ΗΠΑ καταστράφηκαν από παγετό τον Ιούνιο, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο τσακίζοντας το ηθικό πολλών αγροτών που έσπευσαν μαζικά να βρουν καλύτερη τύχη στα δυτικά.

Στην Ευρώπη έντονα προβλήματα προκάλεσε η παρατεταμένη κακοκαιρία. Ποτάμια πλημμύρισαν, στη Γερμανία και στη Γαλλία επλήγησαν οι αμπελώνες το καλοκαίρι και εκτάσεις με καλαμπόκι. Ξέσπασαν εξεγέρσεις για τρόφιμα, στη Βρετανία και στη Γαλλία λεηλατήθηκαν αποθήκες σιτηρών. Πολλοί Ουαλοί και Ιρλανδοί εγκατέλειψαν τις εστίες τους. Ο λιμός και η επιδημία τύφου που ενέσκηψε θέρισαν 200.000 Ευρωπαίους. Αλλοι 92.000 πέθαναν κυρίως από την πείνα, τις πλημμύρες και το δριμύ ψύχος στην Απω Ανατολή, ενώ επιδημία χολέρας ξέσπασε στην Ινδία.

Το φως του ήλιου εκείνη την περίοδο καταγράφηκε ως κοκκινωπό, οι ηλιακές κηλίδες ήταν ορατές διά γυμνού οφθαλμού, ενώ στην Ιταλία είδαν κόκκινο χιόνι! Η παγκοσμιότητα του φαινομένου (έκρηξη, μακρύς χειμώνας) επηρέασε τη σκέψη και τη δημιουργία καλλιτεχνών, συγγραφέων και επιστημόνων. Λέγεται ότι τα εντυπωσιακά ηλιοβασιλέματα εκείνης της περιόδου λόγω της τέφρας αποτυπώθηκαν και στις τοπιογραφίες του βρετανού ζωγράφου Γουίλιαμ Τέρνερ.