Οθωνας: Τα «παραπατήματα» του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας

Δεκαεπτάχρονος νέος, στο Ναύπλιο, την 25η Ιανουαρίου 1833. «Μόλις βγήκεν από τη βάρκα και πάτησε στο έδαφος ο νεαρός βασιλιάς γλίστρησε. Η λεπτομέρεια είναι βεβαιωμένη. Εχομε τη μαρτυρία του Μαρίνου Βρετού, στον οποίον το βεβαίωσεν ο Γάλλος εκείνος στρατιώτης του γαλλικού αποσπάσματος του παραταγμένου στην προκυμαία που κράτησε τον βασιλέα και τον εμπόδισε να πέση: (…) «Μόλις πάτησε το πόδι του στη γη, γλίστρησε και, καθώς έτρεξα να τον βαστάξω, έπεσε χάμω το τουφέκι του και το κοντάκι του έγινε δύο κομμάτια»». Με αυτή τη γλαφυρή σκηνή ξεκινάει ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου το βιβλίο του «Οθων» (Βιβλιοπωλείον της Εστίας), για να αναρωτηθεί: «Ασχολείται τάχα το πεπρωμένο σε τέτοια ζωγραφική; Και του είναι απαραίτητο να κάμη από την αρχή ένα σχεδίασμα του έργου που ετοιμάζει; Οι μυστικοπαθείς και οι προληπτικοί τα ξέρουν αυτά! Οτι όμως το μικρό εκείνο γλίστρημα ξαναφάνηκε πολλές φορές στην πολιτική του Οθωνος είναι βεβαιωμένο». Τα πολιτικά παραπατήματα του Οθωνα που συνέβαλαν (μαζί με άλλα γεγονότα) στην έξωσή του αποτελούν αντικείμενο έρευνας για τους ιστορικούς και τους πολιτικούς αναλυτές. Την ίδια όμως στιγμή, ο πρώτος βασιλέας της Ελλάδας παραμένει μια εξόχως αινιγματική προσωπικότητα: πυκνή ομίχλη (προϊόν της εθνικής μας ανασφάλειας και της συμπλεγματικής μας προσέγγισης απέναντι στην Ιστορία) κάλυψε τα χρόνια της βασιλείας του, με αποτέλεσμα να μαθαίνουμε ελάχιστα για την περίοδο κατά την οποία άρχισε να διαμορφώνεται η σύγχρονη Ελλάδα και για τους πρωταγωνιστές των εξελίξεων –κυρίως εκείνους που πρόσκεινταν φιλικά προς το παλάτι. Σήμερα, 200 χρόνια από τη γέννησή του, ο βασιλιάς Οθωνας και η βασίλισσα Αμαλία παραμένουν δύο μεγάλοι άγνωστοι, με την Ιστορία να τους οφείλει, αν όχι την αποκατάστασή τους, τουλάχιστον μια δίκαιη αποτίμηση της όποιας προσφοράς τους, μια ψύχραιμη αξιολόγηση του έργου τους, αλλά και μια εμπεριστατωμένη κριτική του ρόλου τους στη διαμόρφωση των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών δομών κατά την περίοδο διακυβέρνησής τους.

Δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’ και της Θηρεσίας, κόρης του δούκα του Σάζεν Αλτενμπουργκ, ο Οθων γεννήθηκε το 1815 στο Σάλτσμπουργκ, που τότε ανήκε στη Βαυαρία. Επελέγη βασιλιάς της Ελλάδας από τις Μεγάλες Δυνάμεις μετά την άρνηση του Λεοπόλδου της Σαξονίας. Η παρουσία του στην Ελλάδα θα μπορούσε να χωριστεί σε τρεις περιόδους: Α) Τη σύντομη περίοδο της Αντιβασιλείας, από την άφιξή του ως τον Μάιο του 1835, οπότε επειδή ήταν ακόμη ανήλικος η χώρα κυβερνήθηκε από επιτροπή πέντε Βαυαρών. Β) Την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας, η οποία οδήγησε στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1943 και τον υποχρέωσε να υπογράψει Σύνταγμα. Γ) Στην περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας που οδήγησε στην έξωσή του από την Ελλάδα στις 23 Οκτωβρίου 1862. Οι βασιλείς κατέφυγαν στο Μόναχο και αργότερα στη Βαμβέργη όπου ο Οθωνας πέθανε το 1867. Σήμερα είναι θαμμένος μαζί με την Αμαλία, που πέθανε το 1875, στην Theatinerkirche του Μονάχου.

Ανδρας που αγάπησε με πάθος τη χώρα μας και που δούλεψε σκληρά για την προκοπή της, ακόμη και αν είχε τις καλύτερες των προθέσεων, δεν διέθετε, κατά τους μελετητές της ζωής του, πολιτικό νου και διπλωματικό ταλέντο. «Καλόκαρδος, ευγενικός, εργατικός, τίμιος, ευσυνείδητος» όπως σημειώνουν η Βάνα και ο Μίχαελ Μπούσε στον πρόλογο του εξαιρετικού δίτομου βιβλίου τους «Ανέκδοτες επιστολές της Βασίλισσας Αμαλίας στον πατέρα της, 1836 – 1853» (Βιβλιοπωλείο της Εστίας), «δεν είχε όμως τα χαρίσματα του ηγέτη, ήταν αναποφάσιστος, διστακτικός, λεπτολόγος και σχολαστικός, και προπάντων του έλειπε η ηγετική ικανότητα της επιλογής των κατάλληλων προσώπων για το ανάλογο έργο. (…) Η ανικανότητά του να χειριστεί αποτελεσματικά τα εσωτερικά ζητήματα έδινε ευπρόσδεκτη αφορμή επέμβασης στις εγγυήτριες δυνάμεις, την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία». Την ίδια στιγμή «είχε μεγαλώσει με την πίστη ότι η παροχή Συντάγματος, ακόμη και προσχηματικού, αποτελεί προσβολή προς το πρόσωπο του μονάρχη, ο οποίος είναι υπεύθυνος μόνο ενώπιον του Θεού». Ολα αυτά, μαζί με την ξενική καταγωγή του, τη δυσαρέσκεια για τον τρόπο με τον οποίο παρέμβαινε στο έργο του η Αμαλία (πιο δραστήρια, με πιο γρήγορη αντίληψη και πιο… πρόθυμη να πάρει αποφάσεις και να τις επιβάλει) αλλά και την αδυναμία του ζεύγους να αποκτήσει παιδιά, η οποία αποδίδεται στη συγγενή απλασία ή αγενεσία του κόλπου από την οποία έπασχε η σύζυγός του («Το αίτιο ατεκνίας της βασίλισσας Αμαλίας», των ιατρών Λάζαρου Ε. Βλαδίμηρου, Αριστείδη Γ. Διαμαντή και Γεωργίου Ι. Ανδρούτσου, ιατρικές εκδόσεις Ζήτα), είναι παράγοντες που οδήγησαν στην έξωσή τους. Αλλιώς, κατά την ποιητική εξήγηση του Παπαντωνίου, για όλα φταίει το… όνειρο: «Το όνειρο ήταν η φυσική τους κατάσταση. Στην πραγματικότητα ήταν μάλλον ξένοι. Μόλις από Ελληνισμός το βασίλειό τους γινόταν Ελλάς, έχαναν και οι δύο το ανάστημά τους».