Η στιγμή των δημοσιογράφων

Στις 14 Δεκεμβρίου 1914 συγκεντρώθηκαν στην αίθουσα της Εταιρείας Φίλων του Λαού 34 δημοσιογράφοι αθηναϊκών εφημερίδων και υπέγραψαν πρακτικό ιδρύσεως της Ενώσεως Συντακτών, επωνυμία που επικράτησε της αρχικώς προταθείσας επωνυμίας Δημοσιογραφική Ενωσις.

Η γενεσιουργός αιτία της Ενώσεως εγγράφεται μάλλον στην παράδοση και στον μύθο παρά στην πραγματικότητα. Σύμφωνα λοιπόν με τον γενεσιουργό μύθο, η Ενωσις ιδρύθηκε μετά την αγανάκτηση που προκάλεσε στους αθηναίους δημοσιογράφους ο θάνατος άπορου συναδέλφου τους σε κάποιο δωμάτιο φτηνού ξενοδοχείου στο Μοναστηράκι, για την κηδεία και την ταφή του οποίου έγινε έρανος μεταξύ τους. Σε καμία αξιόπιστη πηγή δεν εντοπίζεται και επομένως δεν μπορεί να επαληθευτεί αυτή η ιστορία.

Ως μύθος είναι όμως ωραίος, παρά τον βικτωριανό αναχρονισμό του, γιατί η αλληλεγγύη είναι ένα από τα συνεκτικά στοιχεία των ενώσεων. Για παράδειγμα, η National Union of Journalists (Εθνική Ενωση Δημοσιογράφων) Βρετανίας και Ιρλανδίας ιδρύθηκε το 1907 και το 1910 καθιέρωσε το πρώτο ταμείο αλληλοβοηθείας (charity), που οι πόροι του στηρίζονταν στην εθελοντική προσφορά των μελών της με στόχο τη συνδρομή σε χήρες, ορφανά και αναξιοπαθούντα εξαρτώμενα άτομα των οικογενειών των δημοσιογράφων.

Στην Αθήνα η ίδρυση της Ενώσεως Συντακτών συνοδεύτηκε ταυτόχρονα από την ίδρυση του Ταμείου Αλληβοηθείας, με διοικητική και οικονομική ανεξαρτησία από το επαγγελματικό σωματείο. Η Ενωσις και το Ταμείο αναγνωρίστηκαν από το Πρωτοδικείο και άρχισαν να λειτουργούν στις 13 Φεβρουαρίου 1915.

Το καθοριστικό κριτήριο για να γίνει ένας δημοσιογράφος μέλος της Ενώσεως είναι η επαγγελματική του σχέση με μία ημερήσια εφημερίδα της Αθήνας, σύμφωνα με το πρακτικό ίδρυσης. Δεν αρκεί η συνεργασία αλλά η συμμετοχή στην αίθουσα σύνταξης, με την τακτική και ρυθμισμένη περιοδικότητα που επιβάλλει η ημερήσια έκδοση και επομένως ο λεγόμενος 24ωρος κύκλος των ειδήσεων.

Εξυπακούεται ότι δημοσιογράφοι που εργάζονται σε εβδομαδιαίες ή δισεβδομαδιαίες εφημερίδες δεν μπορούν να γίνουν μέλη, αφού η συνθήκη του επαγγελματία συνδέεται αποκλειστικά με τον 24ωρο κύκλο. Μια βιογραφική επεξεργασία του πρακτικού ίδρυσης της Ενώσεως, όπου από τις 34 υπογραφές έχουμε αναγνωρίσει και ταυτίσει τις 30, μας δίνει ορισμένα χαρακτηριστικά του επαγγελματία δημοσιογράφου στις αρχές της δεκαετίας του 1910. Από όλους όσοι υπογράφουν μόνο ένας κινείται στον υβριδικό χώρο μεταξύ του συγγραφέα και του δημοσιογράφου.

Είναι ο Δημήτριος Χατζόπουλος, γνωστός και με το φιλολογικό ψευδώνυμό του Μποέμ. Ολοι οι άλλοι έχουν αμιγή ταυτότητα, είναι δημοσιογράφοι, που είτε έχουν «εκπαιδευτεί» μέσα στις ημερήσιες εφημερίδες της Αθήνας είτε μόλις αρχίζουν τη δημοσιογραφική σταδιοδρομία τους σε αυτές, δηλαδή μέσα στον ειδησεογραφικό Τύπο μεγάλου κοινού. Με την εξαίρεση του Δημήτριου Χατζόπουλου, που όταν υπογράφει το πρακτικό είναι 44 ετών, η πλειονότητα των υπόλοιπων ιδρυτικών μελών είναι γύρω στα 30, αρκετοί κάτω από τα 30, ενώ δεν λείπουν και οι εικοσάχρονοι νεόφυτοι.

To 1919 o Γεώργιος Ροϊλός (1867-1928) φιλοτεχνεί το έργο «Οι ποιηταί εν Παρνασσώ» για τα γραφεία του φερώνυμου φιλολογικού συλλόγου. Ο τίτλος του έργου παραπέμπει βεβαίως στον φιλολογικό σύλλογο αλλά και στα νέα λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής, κυρίως τον παρνασσισμό, από όπου επηρεάζεται αυτή η νέα ποιητική γενιά, η λεγόμενη νέα αθηναϊκή σχολή, με την οποία κλείνει οριστικά το κεφάλαιο του ρομαντισμού. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η γενιά αυτή βγήκε από τον κόσμο των εφημερίδων, με την έννοια ότι καθιερώθηκε και απέκτησε κοινωνική νομιμοποίηση μέσα από τις εφημερίδες.

Περίπου την ίδια εποχή ο Ροϊλός φιλοτεχνεί τα πορτρέτα αρκετών λογοτεχνών-δημοσιογράφων, που σήμερα συναποτελούν την πινακοθήκη πορτρέτων της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών. Είναι φανερή η συμβολική διάσταση των πορτρέτων, η αναγνώριση του κοινωνικού κύρους ενός επαγγέλματος μέσα από τη μνημειοποίηση εκπροσώπων του.

Στην επέτειο των 100 χρόνων της ΕΣΗΕΑ ο δημοσιογράφος βρίσκεται σε μια νέα σύγχυση ταυτότητας που οφείλεται στις τεχνολογικές αλλαγές, στην αλλαγή των αναγνωστικών συμπεριφορών, στον πρωτοφανή τρόπο λειτουργίας της διάδρασης καθώς και σε αλλαγές μικρο- και μακροοικονομικές που έχουν αποσταθεροποιήσει τα επιχειρηματικά μοντέλα του Τύπου, με αποτέλεσμα την απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας δημοσιογράφων και δραματική μείωση εσόδων. Η κρίση της δημοσιογραφίας δεν είναι μνημονιακή. Και οι αλλαγές θα είναι πλέον διαρκείας. Αυτό το «ταξίδι» δεν έχει τέλος. Στα 100 χρόνια της η ΕΣΗΕΑ προσπαθεί, με καθυστέρηση βέβαια, να καταγράψει το νέο τοπίο, να δεί τους νέους παίκτες και να δώσει στην ταυτότητα του δημοσιογράφου τα νέα στοιχεία που ο συνδικαλισμός, πιστός εξ επαγγέλματος στο παρελθόν και στα λεγόμενα κεκτημένα, δεν έχει ως τώρα μπορέσει να δει.

* Το κείμενο στηρίζεται σε κείμενο του υπογράφοντος το οποίο δημοσιεύεται στον κατάλογο της έκθεσης.

Πολυμεσική έκθεση

Για πρώτη φορά η ΕΣΗΕΑ ανοίγει τα αρχεία της και την πολύτιμη πινακοθήκη της οργανώνοντας μια έκθεση για τα 100χρονά της, που απλώνεται σε πολλούς ορόφους του κτιρίου της, στην οδό Ακαδημίας. Επιμελητές της έκθεσης είναι ο Χάρης Καμπουρίδης και η Θεοδώρα Πασαχίδου. Οι επιμελητές οργάνωσαν το υλικό γύρω από τέσσερις άξονες:

Το δημοσιογραφικό έργο, που υπηρετούν τα μέλη της Ενώσεως, τις πρωτοβουλίες και την εξέλιξη του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, τις τέχνες και τον πολιτισμό που γεννιέται και αναπτύσσεται μέσα από το έργο της Ενώσεως και την αδιάλειπτη και συνεχή συμβολή των δημοσιογράφων στους αγώνες της κοινωνίας και της δημοκρατίας.

Πορτρέτα δημοσιογράφων-λογίων, έργα τέχνης –δάνεια στην ΕΣΗΕΑ –σύγχρονων καλλιτεχνών, αλλά και ιδιωτικών και δημοσίων φορέων που παραχωρήθηκαν ειδικά για την έκθεση, οπτικοακουστικά έργα τα οποία δημιουργήθηκαν για την ιστορική βιβλιοθήκη και το πολύτιμο αρχείο της ΕΣΗΕΑ, καθώς και ντοκιμαντέρ για το έργο του δημοσιογράφου και την ιστορία της είδησης, ένα χρονικό που καταγράφει τους σημαντικότερους σταθμούς των 100 χρόνων της ΕΣΗΕΑ, αλλά και η εικόνα του δημοσιογράφου όπως έχει καταγραφεί στον κινηματογράφο αποτελούν κομμάτια της έκθεσης.

Αποτυπώνονται, επίσης, οι διεκδικήσεις αλλά και η κρίση που πλήττει το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Για την όλη διοργάνωση καθοριστική είναι η συμβολή του Μορφωτικού Ιδρύματος της Ενωσης.

INFO
Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 29 Ιανουαρίου 2015 και παρουσιάζεται στο κτίριο της ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας και Βουκουρεστίου, στο κέντρο της Αθήνας)