Ποιοι ήταν οι δωσίλογοι

Φως στο φαινόμενο του δωσιλογισμού, μέσα από μια πρωτοφανούς έκτασης έρευνα σε δικαστικά αρχεία. Ποιοι τιμωρήθηκαν, πόσοι έμειναν ατιμώρητοι

Δημήτρης Κουσουρής
Δίκες των δοσιλόγων 1944-1949. Δικαιοσύνη, συνέχεια του κράτους και εθνική μνήμη
Εκδόσεις Πόλις, 2014,
σελ. 688, τιμή 22 ευρώ

Ως τώρα γνωρίζαμε σε γενικές γραμμές τη δράση των δοσιλώγων της Κατοχής. Γνωρίζαμε ακόμη ότι λίγοι από αυτούς τιμωρήθηκαν. Και φυσικά οι γνώσεις μας για τις χιλιάδες δίκες των δωσιλόγων ήταν εξαιρετικά περιορισμένες. Καθώς οι δίκες αυτές διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η ατιμωρησία κυριάρχησε στις αποφάσεις των δικαστηρίων. Στη Σιλωάμ του αντικομμουνισμού ξεπλύθηκαν τα εγκλήματα των συνεργατών του κατακτητή.

Ολα αυτά είναι σωστά αλλά το φαινόμενο του δωσιλογισμού δεν ήταν μόνον ελληνικό ούτε επίσης η ατιμωρησία. Ο νεότερος ιστορικός Δημήτρης Κουσουρής στο ογκώδες αυτό βιβλίο μάς δίνει την εικόνα του ελληνικού δωσιλογισμού, μας απομακρύνει από τα στερεότυπα και όπως δηλώνει και ο υπότιτλος της μελέτης του προβαίνει μέσω των ντοκουμέντων και των δικαστικών αρχείων που έχει ερευνήσει σε εξαιρετικά χρήσιμα συμπεράσματα. Από αυτά το σημαντικότερο ασφαλώς είναι το πώς από τις δίκες αυτές διασφαλίστηκε η συνέχεια του ελληνικού κράτους και τι χαρακτήρα είχε η συνέχεια αυτή. Μαθαίνουμε ποιοι δίκασαν και ποιοι δικάστηκαν, πόσοι και ποιοι παρέμειναν ατιμώρητοι ως ενεργά μέλη της κοινωνίας, ποιοι παράγοντες και με ποια κριτήρια επηρέασαν ή καθόρισαν τις δικαστικές αποφάσεις, πώς το φαινόμενο του δωσιλογισμού ήταν πολύ πιο εκτεταμένο από όσο πιστεύουμε και πλήθος παρεμφερείς παρενέργειες που άφησαν τα αποτυπώματά τους στην ελληνική κοινωνία για πολλά χρόνια.

Οι δωσίλογοι που πλήρωσαν για τις πράξεις τους ήταν πολύ λίγοι –ως ελάχιστοι, θα λέγαμε. Η πλειονότητά τους σταδιοδρόμησε στην ελληνική κοινωνία, πολλοί εντάχθηκαν στον κρατικό μηχανισμό, κάποιοι μάλιστα σταδιοδρόμησαν και στον στρατό, ενώ άλλοι αναδείχθηκαν στην οικονομική ζωή της χώρας. Το ποιοι ήταν όλοι εκείνοι το μαθαίνουμε σε τούτη τη συγκροτημένη μελέτη που μας δίνει μια σχεδόν πλήρη εικόνα του φαινόμενου, το οποίο, όπως τονίζει ο συγγραφέας, αποτελεί σημαντικό τμήμα της εθνικής μνήμης, που δεν έχουμε την πολυτέλεια να διαγράψουμε.
Κωνσταντίνος Σβολόπουλος
Ελληνική εξωτερική πολιτική 1830-1981
Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2014,
σελ. 348, τιμή 18 ευρώ

Το κλασικό βιβλίο του καθηγητή Κωνσταντίνου Σβολόπουλου επανακυκλοφορεί πλήρως ανανεωμένο και διευρυμένο κατά εβδομήντα χρόνια. Από τις απαρχές του νέου ελληνικού κράτους ως το 1981, τη χρονιά που ανέρχεται το ΠαΣοΚ στην εξουσία. Παρακολουθεί τις διεθνείς σχέσεις της χώρας μας και τις φάσεις από τις οποίες πέρασε η ελληνική εξωτερική πολιτική. Ο αναγνώστης αποκτά έτσι πλήρη εικόνα τού πώς διαμορφώθηκε η σχέση της Ελλάδας με την παγκόσμια κοινότητα στο πλαίσιο της διεθνούς πραγματικότητας και ποιοι πρωταγωνίστησαν μέσα στα χρόνια στο διπλωματικό και στο πολιτικό πεδίο.

Ρίκα Μπενβενίστε
Αυτοί που επέζησαν. Αντίσταση, εκτόπιση, επιστροφή. ΘεσσαλονικείςΕβραίοι στη δεκαετία του 1940
Εκδόσεις Πόλις, 2014,
σελ. 444, τιμή 17 ευρώ

Εστω και με καθυστέρηση στη χώρα μας έχει αρχίσει να γράφεται συστηματικά πλέον η ιστορία του Ολοκαυτώματος. Σαράντα έξι χιλιάδες συμπατριώτες μας, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου των ναζιστών. Αξιοποιώντας τα ντοκουμέντα, κυρίως όμως τις αφηγήσεις των ελαχίστων επιζώντων, η Ρίκα Μπενβενίστε έγραψε ένα βιβλίο για τη συλλογική μνήμη, για την ελληνοεβραϊκή ταυτότητα και τα βαθύ τραύμα που επέφερε στον δυτικό πολιτισμό και στις συνειδήσεις το τερατώδες εγχείρημα της εξαφάνισης ενός ολόκληρου λαού με τις απεχθέστερες μεθόδους που μπορούσε να φανταστεί ο ανθρώπινος νους. Η μνήμη των νεκρών σφράγισε τη ζωή όσων επέζησαν αλλά και των απογόνων. Ισως είναι ο οδυνηρότερος, ίσως όμως και ο μόνος τρόπος για να καταλάβει κανείς μια εποχή.


Γ. Β. Δερτιλής
Ιστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2014,
σελ. 1.128, τιμή 40 ευρώ

Ο ογκώδης και επιβλητικός αυτός τόμος θα μπορούσε εύλογα να θεωρηθεί έργο ζωής. Οχι βέβαια μόνο για τον όγκο του αλλά και γιατί ο καθηγητής Γ. Β. Δερτιλής δεν έγραψε απλώς μια Ιστορία, με την έννοια του τι συνέβη αλλά και μια ερμηνεία της ιστορίας, προσπαθώντας, όπως λέει, να καταλάβει γιατί συνέβη ό,τι συνέβη. Που σημαίνει να μας δώσει την κοινωνία και τους ανθρώπους που συνιστούν το κράτος, το πώς επέδρασε στη συμπεριφορά και τη συνείδησή τους και κατά συνέπεια του τι μας κληροδότησε.

Τζάϊλς Μίλτον
Ρωσική ρουλέτα Ενα θανάσιμο παιχνίδι: πώς λιγοστοί βρετανοί κατάσκοποι ανέτρεψαν τα σχέδια του Λένιν για παγκόσμια επανάσταση
Μετάφραση Χρήστος Καψάλης
Εκδόσεις Μίνωας, 2014, σελ. 367, τιμή 20 ευρώ

Τον Τζάιλς Μίλτον τον γνωρίζουμε από τον Χαμένο παράδεισο: Σμύρνη 1922, ένα συναρπαστικό βιβλίο. Αλλά η «Ρωσική ρουλέτα» είναι ένα βιβλίο ακόμη πιο συναρπαστικό: μας αφηγείται την ιστορία μιας ομάδας ερασιτεχνών βρετανών κατασκόπων που μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση περνούν κρυφά στη Σοβιετική Ενωση κι επιχειρούν να αποτρέψουν τα σχέδια του Λένιν για μια παγκόσμια επανάσταση, σχεδιάζοντας ακόμη και τη δολοφονία του. Οι κατάσκοποι αυτοί καταφέρνουν να διεισδύσουν και στον Κόκκινο Στρατό και την Τσεκά –τη μυστική αστυνομία. Μεταμφιέζονται συνεχώς, αλλάζουν ταυτότητα και εμπλέκονται σε ποικίλες μηχανορραφίες, ακόμη και δολοφονίες. Η παγκόσμια επανάσταση αποτρέπεται (και για άλλους λόγους φυσικά). Το βιβλίο αυτό του Μίλτον διαβάζεται απνευστί. Ποιος είπε πως η Ιστορία δεν μπορεί να γραφεί σαν υψηλής φόρτισης αστυνομικό μυθιστόρημα;

Πολυμέρης Βόγλης
Η αδύνατη επανάσταση. Η κοινωνική δυναμική του εμφυλίου πολέμου
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2014,
σελ. 424, τιμή 22 ευρώ

Τον τραγικό απολογισμό του ελληνικού εμφυλίου πολέμου τον γνωρίζουμε. Τις συνέπειές του όμως τις πληρώνουμε ακόμη, γι’ αυτό και το μόνιμο ερώτημα μετά τη λήξη του ήταν –και παραμένει –το ποιος έφταιγε. Ο Πολυμέρης Βόγλης ωστόσο εδώ επιχειρεί (και η προσπάθειά του παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον) να απαντήσει σε ένα άλλο ερώτημα: τι ήταν ο εμφύλιος; Το συμπέρασμά του είναι πως επρόκειτο για επανάσταση, δηλαδή για αδύνατη, όπως λέει, επανάσταση, με άλλα λόγια χωρίς πιθανότητες επιτυχίας. Οταν το τραύμα γίνεται Ιστορία, τότε μόνον το καταλαβαίνει κανείς καλύτερα.

Τζον Φρίλι
Κωνσταντινούπολη. Η ιστορία της αυτο­κρατορικής πόλης
Μετάφραση Ελλη Εμκε
Εκδό­­σεις Μίνωας, 2014, σελ. 447, τιμή 20,50 ευρώ

Η Κωνσταντινούπολη υπήρξε μια από τις μεγάλες αυτοκρατορικές πόλεις. Παραμένει μια πόλη μυθική, υπό την έννοια ότι η ιστορία της εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου και η φυσική της παρουσία σου δίνει την αίσθηση ότι τα πάντα είναι χρονολογημένα αλλά σε ένα άλλο, νοσταλγικό και ονειρικό πεδίο. Τη γοητευτική της ιστορία, από τις απαρχές της ως τα τέλη του 20ού αιώνα μας προσφέρει ο Τζον Φρίλι σε ένα βιβλίο εξίσου γοητευτικό, ένα πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό και ταυτοχρόνως ένα οδοιπορικό στον χώρο και στον χρόνο.

Οι προτάσεις του Δημήτρη Α. Σωτηρόπουλου

Ενα από τα βιβλία που συζητήθηκαν πολύ στον αγγλόφωνο και στον γαλλόφωνο κόσμο το 2014 ήταν το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα του Τομά Πικετί (μετάφραση Ελίζα Παπαδάκη, Πόλις, 2014). Το βιβλίο αυτό φαίνεται να έχει μετασχηματιστική δυναμική, δηλαδή να αλλάζει με δύο τρόπους τη συζήτηση για τον καπιταλισμό. Επαναφέρει στη συζήτηση τις ανισότητες πλούτου αντί να εστιάζεται μόνο στις ανισότητες εισοδήματος. Και προσφέρει μια νέα εξήγηση, στηριγμένη σε χρονικές σειρές εμπειρικών δεδομένων, για το πώς η λειτουργία του καπιταλισμού οξύνει τις ανισότητες. Κατά τον Πικετί, οι ανισότητες οξύνονται όταν ο ρυθμός απόδοσης του οικονομικού κεφαλαίου είναι μεγαλύτερος από τον ρυθμό μεγέθυνσης του εθνικού προϊόντος. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ανισότητες πλούτου αυξάνονται διαρκώς. Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι του 20ού αιώνα συνετέλεσαν στην παροδική κάμψη των ανισοτήτων. Δεν συμπεραίνουμε από αυτό ότι μόνο η καταστροφικότητα ενός πολέμου είναι η λύση για την άμβλυνση των ανισοτήτων πλούτου. Συμπεραίνουμε μαζί με τον Πικετί ότι απαιτείται συντονισμένη παρέμβαση για την παγκόσμια ρύθμιση του κεφαλαίου σήμερα. Η απήχηση του βιβλίου του Πικετί φαίνεται από το ότι η συζήτηση για αυτό ξεχείλισε από τις όχθες της ακαδημαϊκής κοινότητας και έγινε στον διεθνή Τύπο. Δηλαδή, ο Πικετί άρχισε να μετασχηματίζει το πώς σκεφτόμαστε για τον καπιταλισμό.

Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής
Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ