Ιωάννης Συκουτρής: «Με χωρίζει απόστασις από το ύψος του Πλάτωνα»

«Με φιλίαν παντοτινήν και άδολη»
Γράμματα του Ιωάννη Συκουτρή στις μαθήτριές του (1933-1937)
Επιμέλεια Ελένη Ράμφου
Εισαγωγή Γ. Α. Χριστοδούλου
Εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 2014,
σελ. 323, τιμή 20 ευρώ

Από τις Ράχες της Ικαρίας, από το Ξυλόκαστρο, από τη Μήθυμνα της Λέσβου ο Ιωάννης Συκουτρής (1901-1937) επικοινωνεί δι’ αλληλογραφίας με την Αγλαΐα Φακάλου, τη Μαρία Κακισοπούλου, τη Μαρίκα Στρομπούλη και την Ηρώ Κορμπέτη. Είναι φοιτήτριές του στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, μέλη ενός στενού κύκλου ιδιαιτέρως ανεπτυγμένης οικειότητας. «Καλή μου Αγλαΐτσα, Δυο ώρες είναι που έφθασα στο Ξυλόκαστρο, και αισθάνομαι την ανάγκη να κουβεντιάσω λίγο μαζί σου» γράφει στις 19.11.1935.

Βρισκόμαστε στα χρόνια που ο ταλαντούχος καθηγητής των κλασικών γραμμάτων, ο οποίος συνεργαζόταν με τις εκδόσεις Teubner στην έκδοση των Λόγων του Δημοσθένη, ο μελετητής της βυζαντινής γραμματείας, ο εισηγητής των φιλολογικών εργαλείων της κριτικής κειμένου στις νεοελληνικές σπουδές, ο συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών και δημοφιλής πανεπιστημιακός καθηγητής βιώνει ήδη έντονο αίσθημα μοναξιάς και αυτοαπαξίωσης. Λίγους μήνες αργότερα, στις 6.8.1936, εξομολογείται: «Το σκοτάδι της μοναξιάς απλώνεται ολοένα πυκνότερο γύρω μου… Αισθάνομαι τόση θλίψη μέσα μου, τόσο μειωμένο τον εαυτό μου, που αρχίζω να διερωτώμαι αν αξίζω την αγάπη τη δική σου, την αγάπη των άλλων παιδιών γενικώς, την αγάπη της γυναίκας μου και του Μίνου, την αγάπη όλων που μ’ αγαπούν». Τον Σεπτέμβριο του 1937 αυτοκτονεί.

Ηταν η ατεκνία του που τον έσπρωχνε να επιζητεί τη στενή σχέση με τους μαθητές του, ήταν η φυσική τάση ενός χαρισματικού δασκάλου, όπως μαρτυρεί ο Νάσος Δετζώρτζης, ήταν η απύθμενη ανάγκη για αγάπη ενός ενήλικου που στερήθηκε την τρυφερότητα στα παιδικά του χρόνια; Οι επιστολές προς τις τέσσερις φοιτήτριές του που μόλις κυκλοφόρησαν «Με φιλίαν παντοτινήν και άδολη». Γράμματα του Ιωάννη Συκουτρή στις μαθήτριές του (1933-1937) (ΜΙΕΤ, 2014), σε επιμέλεια της Ελένης Ράμφου και με εισαγωγή του Γ. Α. Χριστοδούλου, δίνουν υπόσταση στον άνθρωπο Συκουτρή πίσω από τον φιλόλογο με την αυθεντικότητα της προσωπικής μαρτυρίας. Ανθρωπος χαριτωμένος και με πολλά ενδιαφέροντα, ανοιχτόμυαλος και με πάθος για τη φιλοσοφία, τη διδασκαλία αλλά και τη ζωή στις πιο καθημερινές εκφάνσεις της, ο Συκουτρής πειράζει τις νεαρές αλληλογράφους του, τις διασκεδάζει με διηγήσεις για τους περιπάτους του και αστείες περιγραφές από τις κοσμικές συγκεντρώσεις όπου παρευρίσκεται και εκφράζει διαρκώς και πληθωρικά την αγάπη του: «Σε ποιον να περιγράψω και να με πιστεύση, χρυσά μου παιδιά, πόσον ευτυχής είμαι, όταν σκέπτωμαι πως μ’ αγαπάτε, όταν αισθάνωμαι πως μπορώ να σας αγαπώ και τις τρεις;».

Ανάμεσα στα καθημερινά, αναφέρεται στα διαβάσματα και στα γραψίματά του, στην εισαγωγή της Ποιητικής του Αριστοτέλη που ετοιμάζει, στα προσχέδια της μελέτης του για τον Φάουστ –που δεν ολοκληρώθηκε -, στις σκέψεις του για την επίθεση που του έγινε για την εισαγωγή του στην έκδοση του Συμποσίου του Πλάτωνα. Το ακαδημαϊκό έργο του Συκουτρή, το γνωστό και αναγνωρισμένο, φωτίζεται από μια εσωτερική γωνία.

Απολαυστικό ανάγνωσμα και πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τους μελετητές του βίου και του έργου του, τούτες οι επιστολές αναδεικνύουν τα στοιχεία της προσωπικότητας του Συκουτρή που τον έκαναν σπουδαίο φιλόλογο και δάσκαλο, τα ίδια στοιχεία που τον οδήγησαν αργότερα στον αυτοχειριασμό, το μεγάλο αίσθημα ευθύνης απέναντι στον εαυτό του, στην επιστήμη του και στους μαθητές του: «Αγωνίζομαι πολύ, για να κρατήσω την ισορροπία μου ανάμεσα στο χάος των εξωτερικών συνθηκών της ζωής μου και την άβυσσο των εσωτερικών κινημάτων της ψυχής μου», γράφει τον Ιούλιο του 1933, «…αναμετρώ οδυνηρά πόση απόστασις με χωρίζει από το ύψος που μου διέγραψαν οι μεγάλοι μου διδάσκαλοι (ο Πλάτων πρώτος και κύριος), από το ύψος ακόμη, που με τοποθετείτε ίσως εσείς, που μ’ αγαπάτε».