Γιατί το ιδεολόγημα του «χαλιφάτου» επανέρχεται στον 21ο αιώνα

Η πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να είναι πιο βάρβαρη: αποκεφαλισμοί, σταυρώσεις, εκτελέσεις, απάνθρωπα βασανιστήρια στους παραβάτες της σαρίας.

Φρίκη και σκοταδισμός κυριαρχούν στο πρώτο «σύγχρονο χαλιφάτο», σε αυτό που ίδρυσαν τον Ιούνιο οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους (IS), στα εδάφη που κατέλαβαν με τα όπλα στη Συρία και στο Ιράκ.

Αλλά πίσω από τη σημερινή αγριότητα του πιο ακραίου σουνιτικού Ισλάμ υπάρχει κάτι εντελώς διαφορετικό: το ιδεολόγημα του «χαλιφάτου», το οποίο ασκεί μεγάλη έλξη και γοητεία σε εκατομμύρια μουσουλμάνους του 21ου αιώνα.

Εκτός από ζοφερό, το χαλιφάτο του IS είναι ένα μεγαλομανές, αταβιστικό σχέδιο. Γι’ αυτό ο ηγέτης του και νέος «χαλίφης» Αμπου Μπακρ αλ Μπαγκντάντι αναφέρεται συνεχώς στη Χρυσή Εποχή του Ισλάμ, τον 8ο αιώνα μ.Χ. Στην ισλαμική ιστορία o χαλίφης ήταν διάδοχος του προφήτη Μωάμεθ και ηγέτης των μουσουλμάνων σε όλον τον κόσμο, από τους οποίους απαιτούσε τυφλή πίστη και υπακοή.

Εβδομήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Προφήτη, τον 8ο αιώνα, το ενιαίο χαλιφάτο του μουσουλμανικού κόσμου εκτεινόταν από την Ισπανία και το Μαρόκο μέχρι την Κεντρική Ασία και τις νότιες περιοχές του Πακιστάν.

Ηταν μια τεράστια αυτοκρατορία και την ήλεγχε ένας και μοναδικός μουσουλμάνος ηγέτης. Αυτή τη μουσουλμανική ενότητα, και την έκταση της μουσουλμανικής κυριαρχίας, είναι που νοσταλγούν πολλοί μωαμεθανοί σήμερα.

Η Χρυσή Εποχή του Ισλάμ χαρακτηριζόταν επίσης από μεγάλη πνευματική και πολιτιστική δημιουργικότητα. Το τρίτο χρονικά ισλαμικό χαλιφάτο, των Αββασιδών (750-1258 μ.Χ.), ήταν το πιο λαμπερό και φωτισμένο.

Η αυλή εκείνων των χαλίφηδων στη Βαγδάτη εκτιμούσε τη λογοτεχνία και τη μουσική και προώθησε κοσμοϊστορικές προόδους στην ιατρική, στις επιστήμες και στα μαθηματικά.

Βρήκε ένα βάναυσο τέλος, το 1258, από τους μογγόλους κατακτητές, αλλά ο θεσμός του χαλιφάτου επέζησε. Μέλη της δυναστείας των Αββασιδών εγκαταστάθηκαν ως μόνιμοι χαλίφηδες στο Κάιρο από τους Μαμελούκους, την κύρια σουνιτική ισλαμική δύναμη της εποχής. Ο ρόλος τους ήταν μάλλον διακοσμητικός στην αυλή των Μαμελούκων, αλλά η ύπαρξή τους και μόνο συντηρούσε το ιδανικό του ενός ηγέτη πίσω από τον οποίο θα μπορούσαν να ενωθούν όλοι οι μουσουλμάνοι.

Eτσι, ο τίτλος του χαλίφη είχε επιζήσει όταν οι οθωμανοί Τούρκοι, ως ντε φάκτο ηγέτες της μεγαλύτερης και πιο ισχυρής ισλαμικής αυτοκρατορίας, κληρονόμησαν το χαλιφάτο τον 15ο αιώνα από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου. Τελευταίος χαλίφης ήταν ο σουλτάνος Αμπντουλμετζίτ Β’, ως το 1924, όταν τον έπαυσε και τον εξόρισε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Ως πολιτικό μοντέλο το χαλιφάτο κατέρρευσε στις αρχές του 20ού αιώνα μαζί με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και αντικαταστάθηκε από το σύγχρονο έθνος-κράτος.

Ονειρο του νέου «χαλίφη» Αλ Μπαγκντάντι είναι να κατακτήσει όλα τα πρώην εδάφη των Οθωμανών. Ο αρχηγός του IS θέλει να σβήσει τα σύνορα της αποικιοκρατίας που χάραξαν οι δυτικοί νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Εγγύς Ανατολή.

Ο συμβολισμός είναι δυνατός: όταν οι τζιχαντιστές έστειλαν τη φωτογραφία με μπουλντόζα να γκρεμίζει χωμάτινο φράγμα στα σύνορα Συρίας και Ιράκ, ανακοίνωσαν θριαμβευτικά: «Καταστρέψαμε τη γραμμή Σάικς – Πικό!». Στα μάτια πολλών Αράβων εκείνη η γαλλοβρετανική συμφωνία του 1916 που μοίρασε τα εδάφη της Μέσης Ανατολής ήταν η αρχή του δυτικού ιμπεριαλισμού –από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως την ίδρυση του Ισραήλ το 1948 και την εισβολή στο Ιράκ το 2003.

Ιστορικοί πιστεύουν ότι πίσω από την ιδέα της αποκατάστασης του χαλιφάτου βρίσκεται μια βαθιά και γενικευμένη απογοήτευση για τα πολιτικά συστήματα στα οποία ζουν οι περισσότεροι μουσουλμάνοι.

Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, όταν μιλούν για χαλιφάτο εννοούν έναν μουσουλμάνο ηγέτη που θα είναι υπόλογος και θα κυβερνά με δικαιοσύνη, σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο.

Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το ετερόκλητο πλήθος από δικτάτορες, βασιλιάδες και καταπιεστικά καθεστώτα που κυβέρνησαν τους μουσουλμάνους επί δεκαετίες χωρίς να έχουν λαϊκή νομιμοποίηση.

Ερευνα της Gallup σε μουσουλμάνους στην Αίγυπτο, στο Μαρόκο, στην Ινδονησία και στο Πακιστάν, το 2006, έδειξε ότι τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων υποστήριζαν τον στόχο της «ενοποίησης όλων των ισλαμικών χωρών» σε ένα νέο χαλιφάτο.