Επιλογή ή επιβολή τα ροζ και μπλε ταμπού στον κόσμο των παιδιών;

«Κωστάκη, σταμάτα να παίζεις με τις κούκλες της Αννούλας. Εσύ είσαι άνδρας, παιδί μου. Πρέπει να παίζεις με τα στρατιωτάκια και τα όπλα σου». Μια φράση που ακούστηκε σε παιδικό πάρτι και λίγο-πολύ όλα τα αγοράκια έχουν ακούσει αφήνοντας στη συνέχεια με περιέργεια την κούκλα. Δίχως να καταλαβαίνουν γιατί είναι «απαγορευτικό» ένα αγοράκι να παίζει με «κοριτσίστικα» παιχνίδια, όπως και αντίστοιχα ένα κοριτσάκι με τα κοτσιδάκια του να παίζει «πόλεμο» αντί να φροντίζει το ψεύτικο μωρό του.

Ηδη από τη γέννησή τους ο κόσμος τους χρωματίζεται με ροζ και μπλε χρώμα ανάλογα με το φύλο. Από εκείνη τη στιγμή αυτομάτως το ίδιο χρώμα παίρνουν τα ρούχα του, το δωμάτιό του και τα παιχνίδια του. Φαίνεται ότι όλα περιορίζουν τις δυνατότητες της ολόπλευρης ανάπτυξης των παιδιών καθώς μεταδίδουν ιδεολογικά μηνύματα σχετικά με το φύλο. Το θέμα θα αναπτυχθεί στο πλαίσιο του συνεδρίου «Αναστοχασμοί για την παιδική ηλικία» που διοργανώνει το Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης σε συνεργασία με την Παιδαγωγική Σχολή και το Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης την Παρασκευή 31 Οκτωβρίου από την καθηγήτρια της Παιδαγωγικής Σχολής κυρία Δήμητρα Κογκίδου.

Παιχνίδια ανταγωνιστικά και ρόλων

Τα παιχνίδια που προορίζονται κυρίως για τα αγόρια είναι όπλα, οχήματα, φιγούρες δράσης και δίνουν έμφαση στη βία, στην επιθετικότητα και στον ανταγωνισμό. Αντιθέτως, τα παιχνίδια που απευθύνονται στα κορίτσια επικεντρώνονται στις δεξιότητες ανατροφής, στις οικιακές δραστηριότητες και έχουν σχέση με την ελκυστική εμφάνιση διδάσκοντας στα κορίτσια πόσο σημαντική είναι η εμφάνιση για την κοινωνική αποδοχή.

«Από τη νηπιακή ηλικία τα παιδιά αρχίζουν να επιλέγουν τα παιχνίδια με βάση το φύλο τους. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στο προαύλιο την ώρα του ελεύθερου παιχνιδιού, όπου τα κορίτσια θα προτιμήσουν να παίξουν παιχνίδια μίμησης ρόλων και θα υποδυθούν τη μαμά με τα παιδιά ή τις πριγκίπισσες. Αντιθέτως, τα αγόρια θα παίξουν «πόλεμο» ή ποδόσφαιρο και θα υποδυθούν υπερήρωες» λέει μεταφέροντας στο «Βήμα» την εμπειρία της η κυρία Κατερίνα Θωμάτου, δασκάλα προσχολικής αγωγής, σημειώνοντας πως «σε σπάνιες περιπτώσεις τα παιδιά μπορεί να παίξουν με παιχνίδια του αντίθετου φύλου αν τους κεντρίσουν το ενδιαφέρον, αλλά συνήθως το παιχνίδι διαρκεί για μικρό χρονικό διάστημα».

Τα μηνύματα όμως που εκφράζουν τα παιχνίδια αυτά μπορεί να θεωρηθούν επιζήμια για τη διαμόρφωση των στόχων της ζωής τους και τις μελλοντικές προοπτικές τους. «Η έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών βλάπτει τα κορίτσια και τα αγόρια. Για παράδειγμα, τα αγόρια συχνά δεν έχουν εμπειρίες με παιχνίδια που δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ανατροφής και οικιακής ευθύνης. Στη σύγχρονη εποχή που υπάρχει μεγαλύτερος καταμερισμός της οικιακής φροντίδας και της ανατροφής των παιδιών θα μπορούσαν να επωφεληθούν και τα αγόρια και έτσι να επιτευχθεί στην πράξη η συμφιλίωση της οικογενειακής και της εργασιακής ζωής» αναφέρει στο «Βήμα» η κυρία Κογκίδου.

Τα «αγορίστικα», όπως συνηθίζουμε να χαρακτηρίζουμε, παιχνίδια προετοιμάζουν τα παιδιά για τον «πραγματικό κόσμο» και συμβάλλουν στην προετοιμασία για τη μελλοντική ένταξη στον κόσμο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Μέσα από τα παιχνίδια τους τα αγόρια μαθαίνουν την περιπέτεια και τη φυσική δραστηριότητα έξω από το σπίτι, καθώς και για υψηλού κύρους επαγγέλματα.

«Επιπλέον υπάρχουν αρκετές ενδείξεις από πρόσφατες έρευνες ότι τα παιχνίδια με τα οποία παίζουν τα μικρά παιδιά ενδεχομένως οδηγούν σε επιλογές καριέρας. Το ζήτημα δεν είναι τόσο απλό καθώς ένα κατασκευαστικό παιχνίδι δεν θα διδάξει στα παιδιά πώς να γίνουν μηχανικοί αλλά είναι πιθανόν να προωθήσει θετικές στάσεις προς τη συγκεκριμένη επιστημονική περιοχή και να καταγραφεί από τα παιδιά ως μια ευχάριστη δραστηριότητα» επισημαίνει η κυρία Κογκίδου.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αυξανόμενη ανησυχία διεθνώς για το ζήτημα της πρώιμης διχοτόμησης των ενδιαφερόντων και των δραστηριοτήτων των παιδιών μέσω και των παιχνιδιών και έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες για την κατάργησή της. Ηδη στο Ηνωμένο Βασίλειο η οργάνωση «Let Toys Be Toys» έχει αναλάβει πολλές πρωτοβουλίες για να σταματήσει ο αυστηρός διαχωρισμός, όπως και στην Αυστραλία η οργάνωση «Play Unlimited». Στην Ελλάδα υπάρχει η αναγκαιότητα για την οργάνωση αντίστοιχης καμπάνιας και στο πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε –ως πρώτο στάδιο –σελίδα στο Facebook με θέμα «Ολα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά». (https://www.facebook.com/dkogkidou?fref=ts)

«Πάντως τα καταστήματα παιχνιδιών δεν ήταν πάντα τόσο έμφυλα διαχωρισμένα. Εξάλλου το ροζ δεν θεωρήθηκε χρώμα κατάλληλο για κορίτσια ως το 1950. Γυναικεία περιοδικά στη δεκαετία του 1940 έγραφαν ότι οι γονείς θα πρέπει να ντύνουν τα αγόρια τους με ροζ επειδή είναι ένα θερμό και εκφραστικό χρώμα και τα κορίτσια με ένα ήρεμο γαλάζιο» σχολιάζει η κυρία Κογκίδου. Εντυπωσιακό είναι δε το γεγονός ότι η διχοτόμηση που παρατηρείται σήμερα στα καταστήματα είναι πολύ μεγαλύτερης έκτασης από αυτήν που παρατηρήθηκε κατά τον 20ό αιώνα. Γεγονός παράδοξο με βάση την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στον τομέα της ισότητας των φύλων.

Μια βόλτα σε ένα οποιοδήποτε κατάστημα παιχνιδιών αρκεί για να επιβεβαιώσει την παραπάνω κατάσταση. Στην πλειονότητά τους τα παιχνίδια σήμερα παρουσιάζονται ως κατάλληλα για αγόρια ή για κορίτσια. Τοποθετούνται σε διαφορετικούς διαδρόμους, έχουν διαφορετικό περιτύλιγμα, χρώμα, απεικονίσεις και λεζάντες και συνήθως δεν υπάρχουν χώροι για ουδέτερα ως προς το φύλο παιχνίδια –εκτός ίσως από τα βρεφικά παιχνίδια μεγάλης εταιρείας, όπως και τα εκπαιδευτικά και τα επιτραπέζια.

«Οι εταιρείες παιχνιδιών, όπως όλες, θέλουν να αυξήσουν τα κέρδη τους. Είναι πολύ πιο επικερδές να δημιουργήσουν χωριστές αγορές για τα αγόρια και για τα κορίτσια, που καθεμία έχει τα δικά της διακριτά προϊόντα, αντί να κάνουν ενιαία προϊόντα. Ετσι, προωθώντας τα έμφυλα στερεότυπα, επιβάλλουν διαφορετικούς χρωματικούς κώδικες, προωθούν διαφορετικά χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα των παιδιών, διαφορετικές επαγγελματικές καριέρες» εξηγεί στο «Βήμα» η κυρία Κογκίδου, αναφέροντας πως «η βιομηχανία παιχνιδιών άρχισε να στηρίζεται περισσότερο στην κατάτμηση της αγοράς με βάση το φύλο από τη δεκαετία του 1980, και αυτό από οικονομική άποψη. Η έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών όμως αναπαράγει την εσφαλμένη αντίληψη ότι τα αγόρια και τα κορίτσια είναι τελείως διαφορετικά και την ενισχύει προδιαγράφοντας τα διαφορετικά ενδιαφέροντα, δεξιότητες και κλίσεις σε αγόρια και κορίτσια».

Από την πλευρά τους, πάντως, οι εταιρείες παιχνιδιών υποστηρίζουν ότι λαμβάνουν υπόψη τις έμφυλες επιλογές των πελατών τους και προσαρμόζουν την πολιτική τους σε αυτές. Σύμφωνα όμως με τα αποτελέσματα έρευνας της Ελίζαμπεθ Σουίτ, υποψήφιας διδάκτορος Κοινωνιολογίας, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η στροφή προς ολοένα πιο έμφυλα παιχνίδια στο τέλος του 20ού αιώνα βασίστηκε στις προτιμήσεις των καταναλωτών.

«Φροντίζοντας για την ολόπλευρη ανάπτυξη όλων των παιδιών θα πρέπει να τα ενθαρρύνουμε να παίζουν με μια ευρεία ποικιλία παιχνιδιών καθώς έχουν διαφορετικά πλεονεκτήματα και όχι να τα περιορίζουμε σε παιχνίδια σύμφωνα με το φύλο τους. Ετσι τους προσφέρουμε διαφορετικούς τρόπους διασκέδασης και απόλαυσης και ταυτόχρονα δίνουμε τη δυνατότητα να αποκτήσουν όλες τις εμπειρίες και τις δεξιότητες που είναι χρήσιμες για τη ζωή τους. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμπεριλάβουμε σε αυτά τα «ουδέτερα ως προς το φύλο» παιχνίδια και τα «ελαφρώς αγορίστικα ή κοριτσίστικα» διότι αυτά συμβάλλουν κυρίως στην ανάπτυξη γνωστικών, επιστημονικών, μουσικών και γενικότερα καλλιτεχνικών δεξιοτήτων» καταλήγει η κυρία Κογκίδου.