Ο ένδοξος «ρωσικός κόσμος» του Πούτιν

Φανταστείτε το αδιανόητο: Ας υποθέσουμε ότι ένας δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ υποστηρίζει δημοσίως ότι «η δουλεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρά τις ακρότητές της, ήταν ένας βασικός πολιτικός και κοινωνικός δεσμός που διατήρησε τη βαθύτερη ενότητα του έθνους».

Αντικαταστήστε τώρα τη «δουλεία στις ΗΠΑ», με τη «δουλοπαροικία στη Ρωσία». Τι έχετε; Το ακριβές απόσπασμα από ένα άρθρο του προέδρου του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ρωσίας Βαλέρι Ντ. Ζόρκιν, το οποίο δημοσιεύθηκε πριν από λίγες μέρες: στις 30 Σεπτεμβρίου.

Από νομικής απόψεως, η δουλοπαροικία, ένας θεσμός που έδενε τους χωρικούς με τη γη, θεωρείται λιγότερο σκληρή από τη δουλεία. Αλλά στην πράξη, οι ρώσοι δουλοπάροικοι αγοράζονταν, πωλούνταν και κακοποιούνταν τακτικά. Η κατάργηση της δουλοπαροικίας στη Ρωσία το 1861 άνοιξε τον δρόμο για τις Μεγάλες Μεταρρυθμίσεις που στόχευαν στον εκσυγχρονισμό της αυτοκρατορίας και απελευθέρωσαν 23 εκατομμύρια ανθρώπους, ή περισσότερο από το ένα τρίτο του ρωσικού πληθυσμού.

Ο Ζόρκιν έγραψε τα σχόλιά του ενώ συζητούσε ένα νέο σχέδιο νόμου που θα καταστήσει ποινικό αδίκημα τη μη εγγραφή του τόπου διαμονής ενός ατόμου σε ειδικούς αστυνομικούς καταλόγους. Πρόσθεσε ότι κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 υπό την ηγεσία του προέδρου Μπορίς Γέλτσιν η Ρωσία ήταν παρόμοια με την περίοδο των Μεγάλων Μεταρρυθμίσεων στη δεκαετία του 1860. Τότε, όπως τώρα, οι μεταρρυθμίσεις προκάλεσαν πολιτικό χάος και κοινωνική αναταραχή, απαιτώντας αντιμεταρρυθμίσεις και καταστολή για την αποκατάσταση της σταθερότητας.

Αλλά αν ο Ζόρκιν ακούγεται σαν αμετανόητος ρώσος γαιοκτήμονας του 19ου αιώνα, δεν είναι μόνος. Στις 17 Απριλίου, ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, σε τηλεοπτική συνεδρία ερωτήσεων και απαντήσεων με το κοινό, τόνισε την εσωτερική δύναμη των Ρώσων, ιδιαίτερα «την ετοιμότητά τους για αυτοθυσία», η οποία, είπε, διαφοροποιεί τη χώρα του από τη Δύση.

Εσπευσε να προσθέσει ότι αυτές οι αρετές θα είναι σύντομα χρήσιμες. Ο Πούτιν είπε επίσης ότι η μεγάλη δύναμη της χώρας ήταν «ο μοναδικός και πολύ ισχυρός γενετικός κώδικας» του λαού της και ότι οι Ρώσοι είχαν «μεγαλύτερη ψυχική δύναμη και ανώτερες ηθικές αξίες από τους μαλθακούς Δυτικούς». Η εξύμνηση της ρωσικής ψυχής και των πνευματικών αξιών επανέλαβε ένα δημοφιλές θέμα μεταξύ των ρώσων εθνικιστών στη διάρκεια ολόκληρου του 19ου αιώνα.

Στον εσωτερικό κύκλο του Πούτιν, ο Ντμίτρι Ρογκόζιν, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπεύθυνος της στρατιωτικής βιομηχανίας, είναι γνωστός για τις σκληρές θέσεις του και για τις πολλές εξαγγελίες του για την ετοιμότητα της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα.

Τον Σεπτέμβριο, επανέλαβε τη δήλωσή του ότι εάν δεχθεί επίθεση, η Ρωσία θα απαντήσει με πυρηνικά όπλα. Με τα λόγια του Ρογκόζιν, τα πυρηνικά αντιπροσωπεύουν ένα τέλειο «όπλο τιμωρίας» που προορίζεται να σταματήσει τη δυτική επιθετικότητα εναντίον της Ρωσίας. Εχουν υπάρξει πολλές πληροφορίες ότι ρώσοι αξιωματούχοι απείλησαν ανεπίσημα τους ουκρανούς ομολόγους τους με πυρηνικά όπλα.

Ρώσοι, Λευκορώσοι, Ουκρανοί, Σλάβοι και μη Σλάβοι

Αυτές και άλλες δηλώσεις από τον ρώσο πρόεδρο και τους στενούς συμβούλους του γίνονται σε μία όλο και περισσότερο αόριστη και μυστικιστική γλώσσα, με αναφορές στον «ρωσικό κόσμο». Ο ηγέτης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Πατριάρχης Κύριλλος, εξήγησε κατά τη διάρκεια του τακτικού τηλεοπτικού προγράμματός του στις 8 Σεπτεμβρίου ότι ο «ρωσικός κόσμος» είναι ένας ξεχωριστός πολιτισμός και ότι οι μοναδικές πνευματικές και πολιτισμικές αξίες του πρέπει να διατηρηθούν. Σύμφωνα με τον Πατριάρχη, ο κόσμος αυτός περιλαμβάνει την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και κάθε μη σλαβικό λαό που μοιράζεται αυτές τις αξίες.

Τέτοιες δηλώσεις μπορεί να φαίνονται παράξενες, αλλά δεν μπορούν απλά να απορριφθούν ως ιδέες του πολιτικού περιθωρίου καθώς ανήκουν στον στενό κύκλο του Κρεμλίνου. Σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να διατηρήσει την εξουσία της, η άρχουσα τάξη της Ρωσίας έχει χτίσει ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα που δανείζεται στοιχεία από κάθε γωνιά του καταπιεστικού και ξεπερασμένου κόσμου του σλαβικού εθνικισμού, του απομονωτισμού και της εχθρότητας προς τη Δύση.

Η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ είχε δίκιο όταν πριν από αρκετούς μήνες είπε ότι ο Πούτιν κατοικεί στο δικό του ψυχικό σύμπαν. Ακόμη χειρότερα, η κοσμοθεωρία του Πούτιν για τη Ρωσία δεν αφήνει πολλά περιθώρια για συμβιβασμό.

Ο κ. Μιχαήλ Χονταρκόφσκι, ο οποίος μεγάλωσε στη Σοβιετική Ενωση, είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Loyola στο Σικάγο και αυτή την περίοδο συγγράφει μια ιστορία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.