Ένα βιβλίο που… μαχαίρωσε πάνω στα νεύρα του ο Εμμανουήλ Ροΐδης, επιστολές του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Διονυσίου Σολωμού, η πρώτη έκδοση του «Ύμνου εις την Ελευθερία» και η χειρόγραφη προκήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη είναι μερικοί μόνο από τους σπάνιους θησαυρούς που εκθέτει για πρώτη φορά στην 88χρονη ιστορία της η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών.
Η έκθεση, που πραγματοποιείται από τις 16 Οκτωβρίου στο Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών (Πανεπιστημίου 28), θα πλαισιώσει βιβλιαγορά εκδόσεων της Ακαδημίας Αθηνών, που υλοποιείται με στόχο την ενίσχυση της «Ιακωβάτειου Βιβλιοθήκης» στο Ληξούρι Κεφαλονιάς, το κτίριο της οποίας έχει πληγεί σημαντικά από τους πρόσφατους σεισμούς.
Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της, από το 1926, οπότε ιδρύθηκε, μέχρι σήμερα που η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών αποφασίζει να παρουσιάσει στο κοινό δείγματα από το πλούσιο αρχείο της. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι αυτό αριθμεί περίπου 200.000 τίτλους βιβλίων και 3.500 τίτλους περιοδικών.
«Η Βιβλιοθήκη δεν είναι πολύ γνωστή, γι’ αυτό και αποφασίσαμε να κάνουμε ένα άνοιγμα στο ευρύ κοινό. Είμαστε σε ένα επίπεδο πλέον που ξέρουμε τι έχουμε και πώς μπορούμε να το βγάλουμε προς τα έξω. Και θέλουμε να μάθει ο κόσμος ότι η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών είναι ανοιχτή για όλους» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Βιβλιοθήκης, Ειρήνη Τσούρη.
Στην έκθεση παρουσιάζονται σημαντικά στιγμιότυπα από τη ζωή του Ελληνισμού τους τελευταίους εννέα αιώνες, μέσα από αρχέτυπα και παλαίτυπα, επιστολές, χειρόγραφα, αρχειακό υλικό και ενδιαφέρουσες εκδόσεις.
Ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζουν τα σπάνια χειρόγραφα από τη συλλογή της Βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών. Όπως επισημαίνει ο ερευνητής της Ακαδημίας, Χαρίτων Καρανάσιος, η Βιβλιοθήκη διαθέτει περίπου 40 χειρόγραφα, ελληνικά κατά βάση, αλλά και μερικά τουρκικά (οθωμανικής περιόδου) και ένα ρουμανικό. Παρουσιάζονται 16 χειρόγραφα εκκλησιαστικά-λειτουργικά, φιλολογικά, νομοκανονικά, λογοτεχνικά, επιστημονικά ιατροφιλοσοφικά και αστρονομικά, από τον 12ο ως τις αρχές του 19ου αιώνα και «αποτελούν τεκμήρια της ελληνικής γραμματείας μιας περιόδου 600 και πλέον ετών».
Το πιο παλιό από όσα εκτίθενται είναι ένας Πραξαπόστολος, δηλαδή ένα χειρόγραφο με πράξεις Αποστόλων και επιστολές, που χρονολογείται τον 12ο αιώνα και είναι γραμμένο σε περγαμηνή. Το κείμενο είναι ακέφαλο και κολοβό.
Δύο από τα σπουδαιότερα ντοκουμέντα της έκθεσης είναι ο «Θούριος» του Ρήγα, ένα έντυπο μονόφυλλο του 1798, καθώς και η πρώτη έκδοση του «Ύμνου εις την Ελευθερία» του Διονύσιου Σολωμού το 1825 από τον Claude Fauriel στο Παρίσι και το τυπογραφείο Firmin Didot. Επίσης, παρουσιάζεται η χειρόγραφη προκήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, που φέρει την χρονολογία 23 Φεβρουαρίου 1821.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, εξάλλου, επιστολή του Διονύσιου Σολωμού προς τον Νικόλαο Μάντζαρο γραμμένη στα ιταλικά στις 17 Ιουνίου του 1833, καθώς και επιστολή του Ελευθέριου Βενιζέλου προς τον γενικό γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών στις 24 Μαρτίου του 1933. Επίσης, χειρόγραφο του Νίκου Καζαντζάκη που περιλαμβάνει τη σελίδα τίτλου και την πρώτη σελίδα του δευτέρου κεφαλαίου του ταξιδιωτικού του βιβλίου «Ταξιδεύοντας Αγγλία» (1941).
Τέλος, σπάνιο τεκμήριο της εποχής της μετάβασης από το ύστερο Βυζάντιο στη Μεταβυζαντινή εποχή είναι ο «Νομοκανών» του Μανουήλ Μαλαξού, ένα χειρόγραφο του 1561 που αντιγράφηκε για τον μητροπολίτη Θηβών, Ιωάσαφ Μακρή. Ο κώδικας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μεταβυζαντινά χειρόγραφα, καθώς είναι σημαντικό νομοκανονικό εργαλείο καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.
Οι μαχαιριές του Ροΐδη
Το 1866 ο Εμμανουήλ Ροΐδης εκδίδει την «Πάπισσα Ιωάννα», μυθιστόρημα βασισμένο στο μεσαιωνικό θρύλο της γυναίκας που κατάφερε να φτάσει στο αξίωμα του Πάπα προσποιούμενη ότι είναι άνδρας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1895 τυπώνεται στην Αθήνα από το τυπογραφείο του Γ.Δ. Φέξη η ελληνική μετάφραση μιας άλλης εκδοχής του ίδιου θρύλου, από τον E.Mezzabotta. Το βιβλίο του ιταλού ιστορικού είχε τόσο μεγάλη απήχηση την εποχή εκείνη, που ο Ροΐδης βγήκε εκτός εαυτού και άρχισε να μαχαιρώνει το βιβλίο που θεώρησε ότι έκλεβε τη δόξα από το δικό του μυθιστόρημα!
Το «πληγωμένο» αντίτυπο της έκδοσης του Mezzabotta είναι ανάμεσα στα εκθέματα της Βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών και αναμένεται να κλέψει τις εντυπώσεις. Το εντυπωσιακό αυτό έκθεμα πλαισιώνεται και από τρεις εκδόσεις της «Πάπισσας Ιωάννας» του Ροΐδη στα ελληνικά και τα τσέχικα, καθώς και από μια ελαιογραφία του 19ου αιώνα που απεικονίζει τη μητέρα του Ροΐδη, Κορνηλία Ροδοκανάκη- Ροΐδη. Την προσωπογραφία φιλοτέχνησε ο Gio. Batta Panario.
Σπάνια βιβλία
Στην έκθεση παρουσιάζονται αρχέτυπα (χρονολογούνται ώς το 1500) και παλαίτυπα (βιβλία που τυπώθηκαν μετά το 1500), που αποτυπώνουν την εξέλιξη της τυπογραφίας. Το παλιότερο αρχέτυπο της έκθεσης χρονολογείται το 1494 και είναι η «Ανθολογία επιγραμμάτων» σε επιμέλεια των Μάξιμου Πλανούδη και Ιανού Λάσκαρι, που τυπώθηκε στη Φλωρεντία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το πρώτο ελληνικό βιβλίο που εκδόθηκε σε γερμανόφωνη περιοχή και είναι το «Λεξικόν» από τον Ησύχιο Αλεξανδρέα, που τυπώθηκε το 1521 από τον Thomas Anshelm στην Αλσατία.
Επίσης, εκτίθενται βιβλία που τυπώθηκαν στη Βενετία από τα τυπογραφεία του Άλδου Μανουτίου, του Νικόλαου Γλυκύ, του Νικόλαου Βλαστού ή στη Βιέννη από το τυπογραφείο των Αδελφών Μαρκίδων Πούλιου.
Ειδική ενότητα αποτελούν τα εκπαιδευτικά και σχολικά βιβλία, το παλιότερο από τα οποία χρονολογείται το 1760 και είναι η «Γραμματική γεωγραφική» των Πάτρικ Γκόρντον και Γεώργιου Φατσέα. Στην ενότητα αυτή ανήκουν και βιβλία των Άνθιμου Γαζή, Ευγένιου Βούλγαρη, Ρήγα Φεραίου και Αδαμάντιου Κοραή. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο βιβλία με τίτλους «Κολχοζόπουλα» και «Η ζωή σε αριθμούς» που τυπώθηκαν στη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του 1930 στην ελληνική γλώσσα με φωνητική γραφή. Τα βιβλία αυτά είναι από τα λιγοστά που διασώζονται σε όλο τον κόσμο.
Μια από τις σπουδαιότερες και μεγαλύτερες στην Ελλάδα συλλογές της Ακαδημίας Αθηνών είναι αυτή με τα Καραμανλίδικα βιβλία. Πρόκειται για βιβλία, τα οποία έχουν γραφτεί στην τουρκική γλώσσα με ελληνικούς χαρακτήρες και είναι κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου. Η καραμανλίδικη γραφή αναπτύχθηκε στις ανατολικές περιοχές της Μικράς Ασίας σε τουρκόφωνους ορθόδοξους χριστιανικούς πληθυσμούς. Η πρώτη εμφάνισή της χρονολογείται το 1713 και είχε τόση απήχηση που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1930. Η συλλογή της Ακαδημίας Αθηνών με τα Καραμανλίδικα περιλαμβάνει 160 τίτλους, περίπου 550 τόμους.
Στην ενότητα των βιβλίων με ιδιόχειρες αφιερώσεις ξεχωρίζουν βιβλία τα οποία έστειλαν ο Γιάννης Ρίτσος, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Οδυσσέας Ελύτης και η Γαλάτεια Σαράντη προς τον ακαδημαϊκό Απόστολο Σαχίνη, προκειμένου ο τελευταίος να διατυπώσει την κρίση του. Σε διπλανή προθήκη δεσπόζουν έργα του παλαιογράφου και καλλιγράφου, Κωνσταντίνου Σιμωνίδη, του πιο γνωστού Έλληνα… πλαστογράφου, ο οποίος έζησε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Την έκθεση κοσμούν και δείγματα από τη συλλογή χαρτών της Βιβλιοθήκης. Το παλαιότερο από τα εκθέματα είναι ένας χάρτης του 1154 με τίτλο «Ρογεριανός», στον οποίο ο χαρτογράφος Ιδριζής αποτυπώνει τη Μεσόγειο… ανάποδα!
Σε ξεχωριστή ενότητα εκτίθενται τα βιβλία με ιδιαίτερο δέσιμο, όπως μια Καινή Διαθήκη του 1857, με κεντήματα και μετάξι στις σελίδες της.
Ιδιαίτερα είναι και τα βιβλία μικρού μεγέθους, όπως η τετράτομη έκδοση με τα έργα του Πινδάρου, που τυπώθηκε το 1758 στη Γλασκόβη, τα βιβλία της οποίας έχουν περίπου οκτώ εκατοστά ύψος.
Τέλος, την έκθεση συμπληρώνουν φύλλα των εφημερίδων «Θράκη» (1869-1873) και «Κωνσταντινούπολη» (1873-1877) και της «Εφημερίδας της Κρητικής Πολιτείας» (1898-1914), αλλά και περιοδικά, όπως ο «Λόγιος Ερμής» (1811-1821), ο «Έσπερος» (1881-1889) και η «Κλειώ» (1885-1892).
Πληροφορίες
Η έκθεση στο Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών παρουσιάζεται ώς τις 24 Οκτωβρίου και από τις 29 έως τις 31 Οκτωβρίου (εκτός Σαββατοκύριακων), 9 π.μ. – 3 μ.μ. Ξεναγήσεις στη Βιβλιοθήκη θα πραγματοποιούνται κατά τις ημερομηνίες αυτές από τις 10 π.μ. ως τις 12 το μεσημέρι. Η βιβλιαγορά των εκδόσεων της Ακαδημίας Αθηνών θα λειτουργήσει στον ίδιο χώρο σήμερα, αύριο και το Σάββατο.
Η βιβλιαγορά υλοποιείται με στόχο την ενίσχυση της «Ιακωβάτειου Βιβλιοθήκης» στο Ληξούρι Κεφαλονιάς. Οι τιμές των εκδόσεων κυμαίνονται από 1 έως 20 ευρώ. Θα διατεθούν προς πώληση 26.000 τόμοι, που αντιστοιχούν σε 118 τίτλους
