Τα έχουμε ξαναδεί αυτά. Δεκάδες χιλιάδες κινέζοι φοιτητές διαδηλώνουν καθημερινά, ζητώντας δημοκρατία στο πιο ισχυρό οικονομικό κέντρο της κομμουνιστικής υπερδύναμης. Τα ΜΑΤ απαντούν με δακρυγόνα. Το πλήθος διαλύεται αλλά όχι για πολύ. Ακόμα περισσότερος κόσμος βγαίνει στους δρόμους το επόμενο πρωί. Το χάος στο Χονγκ Κονγκ φέρνει αμέσως στο μυαλό τις εικόνες από την πλατεία Τιανανμέν στο Πεκίνο. Ακόμα και ύστερα από 25 χρόνια, ποιος δεν θυμάται τον πολίτη που στάθηκε μόνος και άοπλος απέναντι στα τανκς; Ποιος δεν τον σκέφθηκε όταν είδε τα πλάνα από το Χονγκ Κονγκ, με τους διαδηλωτές να σηκώνουν το μόνο «όπλο» τους τις ομπρέλες τους για να μην πνιγούν από τα δακρυγόνα και τους καπνούς; Αλλο κοινό σημείο; Και τα δύο κινήματα άρχισαν μεταξύ μαθητών και φοιτητών, αλλά εξελίχθηκαν σε μεγάλες εκστρατείες πολιτικής ανυπακοής χωρίς βία απέναντι στις δυνάμεις καταστολής.
«Ο μεγαλύτερος φόβος της κινεζικής ηγεσίας είναι μην τυχόν τα γεγονότα στο Χονγκ Κονγκ εμπνεύσουν τους νέους σε άλλα μέρη της Κίνας. Κάτι που είναι αδύνατον να το κρίνουμε αυτή τη στιγμή», λέει στο «Βήμα» ο Ντουάιτ Πέρκινς, καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο Χάρβαρντ.
«Ο μεγαλύτερος φόβος της κινεζικής ηγεσίας είναι μην τυχόν τα γεγονότα στο Χονγκ Κονγκ εμπνεύσουν τους νέους σε άλλα μέρη της Κίνας. Κάτι που είναι αδύνατον να το κρίνουμε αυτή τη στιγμή», λέει στο «Βήμα» ο Ντουάιτ Πέρκινς, καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο Χάρβαρντ.
Η υποστήριξη του κόσμου, ακόμη και πολλών εμπόρων, του Χονγκ Κονγκ για τους ιδεαλιστές φοιτητές –οι οποίοι ομολογούν ανοιχτά ότι «αγωνιζόμαστε για το αδύνατο» –είναι σχεδόν εκπληκτική σε έναν τόπο που φημίζεται για τον καπιταλιστικό πραγματισμό του. Το ίδιο συμπαθείς στον πληθυσμό, το ίδιο ευγενικοί και στωικοί, ήταν και οι διαδηλωτές που είχαν καταλάβει επί επτά εβδομάδες την Τιανανμέν.
Ακόμη και οι λέξεις που χρησιμοποιεί το ΚΚΚ για να καταδικάσει τις διαμαρτυρίες είναι ίδιες: βλάπτουν την «κοινωνική σταθερότητα» και υποκινούνται από «εχθρικές ξένες δυνάμεις».
Δεν θέλουν σφαγή σε απευθείας μετάδοση
Εκείνη η «Ανοιξη του Πεκίνου» τελείωσε με εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, νεκρούς στην Τιανανμέν. Θα πνιγεί στο αίμα και το «Φθινόπωρο του Χονγκ Κονγκ»; Επανάληψη τόσο σκληρής βίας κατά άοπλων διαδηλωτών φαίνεται σχεδόν αδιανόητη σήμερα. Ο πλούτος της Κίνας και οι συνδέσεις της με τον έξω κόσμο έχουν αυξηθεί ανυπολόγιστα τα τελευταία 25 χρόνια. Οι «κόκκινοι καπιταλιστές» στο Πεκίνο έχουν πολύ περισσότερα να χάσουν από μια σφαγή σε παγκόσμια ζωντανή μετάδοση.
Το καθεστώς πρέπει όμως να διαλέξει ανάμεσα σε μια συνεχιζόμενη καταστολή και σε έναν συμβιβασμό. Σε κάθε περίπτωση, τίθεται υπό αμφισβήτηση η εξουσία του Κομμουνιστικού Κόμματος στο Πεκίνο. Ο σημερινός πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ είναι ένθερμος υποστηρικτής της εθνικής κυριαρχίας και σκληρός αντίπαλος της πολιτικής φιλελευθεροποίησης και της δημόσιας διαμαρτυρίας.
Αλλά κάποιοι πιστεύουν ότι μπορεί να έχει και μια άλλη πλευρά. Βλέπουν μια μικρή ελπίδα στη φήμη ότι ο πατέρας του ήταν από τους λίγους υψηλούς αξιωματούχους του κόμματος που είχαν ταχθεί κατά της χρήσης βίας στην Τιανανμέν. Αν αποκλείσουμε ένα λουτρό αίματος, η μόνη προφανής εναλλακτική λύση είναι κάποιες παραχωρήσεις.
Να υλοποιηθούν τα αιτήματα των διαδηλωτών για 100% ελεύθερες εκλογές αποκλείεται, εκτιμούν οι περισσότεροι αναλυτές. Θα μπορούσε ίσως να αρχίσει κάποια διαδικασία διαβούλευσης για τη δημοκρατική μεταρρύθμιση στο μέλλον ώστε να σωθούν τα προσχήματα.
Η παλιά υπόσχεση του «καπιταλιστή» Ντενγκ
Σπίθα που άναψε τη φωτιά είναι οι απαιτήσεις για πραγματική δημοκρατία στις πρώτες, άμεσες, εκλογές για τον κυβερνήτη του Χονγκ Κονγκ, που έχουν προγραμματιστεί για το 2017. Τον Αύγουστο, το ΚΚΚ απέρριψε κάθε μεταρρύθμιση του εκλογικού συστήματος στο Χονγκ Κονγκ, γεγονός που σημαίνει ότι υποψήφιοι κυβερνήτες θα είναι μόνο οι εγκάθετοι του Πεκίνου. Κάπως έτσι έφτασε στα όριά του το δόγμα «μία χώρα – δύο συστήματα». Αυτό είχε υποσχεθεί ο «καπιταλιστής» Ντενγκ ήδη από τη δεκαετία του 1980 όταν άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για την επιστροφή της βρετανικής αποικίας στην Κίνα.
Μετά το 1997 οι Κινέζοι που κατοικούν στην ηπειρωτική Λαϊκή Κίνα –1,5 δισ. άνθρωποι –ζουν σε κομμουνιστικό καθεστώς, ενώ το Χονγκ Κονγκ, το Μακάο και η Ταϊβάν έχουν καπιταλιστικό σύστημα και θέλουν ελεύθερες εκλογές. Παρ’ όλο που οι κινεζικές Αρχές δηλώνουν ότι θα επιτρέψουν στα 7 εκατομμύρια των κατοίκων του Χονγκ Κονγκ να εκλέξουν τον επόμενο κυβερνήτη τους στις κάλπες, στην πράξη δεν θα επιτραπεί να λάβουν μέρος παρά δύο ή τρεις υποψήφιοι που θα τους έχει ορίσει το Πεκίνο. Εμπαιγμός, λοιπόν. Και ναι μεν οι διαδηλώσεις είναι συνηθισμένες στο Χονγκ Κονγκ, αλλά το κίνημα Καταλάβατε το Κέντρο με Ειρήνη και Αγάπη (Occupy Central With Peace and Love») είναι πρωτοφανές. Με απεργίες, καθιστικές διαμαρτυρίες, πορείες, καταλήψεις και κάθε λογής ακτιβισμό, φοιτητές και μέλη ορκίζονται να μην κάνουν πίσω αν δεν παραιτηθεί, σε πρώτη φάση, ο κυβερνήτης Λιουνγκ Τσουν-Γινγκ.
Ενας στους πέντε κατοίκους της πόλης των 7,5 εκατ. ζει κάτω από το όριο της φτώχειας
Φτώχεια πίσω από την καπιταλιστική βιτρίνα
Είναι ο παράδεισος του «καθαρόαιμου» καπιταλισμού στην Κίνα, η περιοχή με την πιο φιλελεύθερη οικονομία παγκοσμίως. Αλλά πίσω από τη βιτρίνα του πλούτου κρύβεται μια τεράστια ανισότητα. Σε τέτοιο βαθμό που οι διαδηλώσεις μπορεί να μην είναι τόσο μάχη για δημοκρατία όσο αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη.
Φτώχεια πίσω από την καπιταλιστική βιτρίνα
Είναι ο παράδεισος του «καθαρόαιμου» καπιταλισμού στην Κίνα, η περιοχή με την πιο φιλελεύθερη οικονομία παγκοσμίως. Αλλά πίσω από τη βιτρίνα του πλούτου κρύβεται μια τεράστια ανισότητα. Σε τέτοιο βαθμό που οι διαδηλώσεις μπορεί να μην είναι τόσο μάχη για δημοκρατία όσο αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη.
Είναι αλήθεια ότι οι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ έχουν εξαγριωθεί με την άγαρμπη πολιτική παρέμβαση και τον αυταρχισμό του Πεκίνου. Αλλά αυτά συνέβαιναν και παλιά. Στους δρόμους βγήκαν τώρα που η φτώχεια έχει αρχίσει να θεριεύει και η μεσαία τάξη να απειλείται.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2013, ένας στους πέντε κατοίκους της πόλης των 7,5 εκατομμυρίων ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Τα τελευταία τρία χρόνια οι μισθοί έχουν πέσει και ο πληθωρισμός αυξάνεται. Δεν υπάρχει δικαίωμα για συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ούτε επίδομα ανεργίας ούτε συντάξεις. Η μέση εργάσιμη εβδομάδα είναι 49 ώρες και οι τιμές των σπιτιών ανάμεσα στις ακριβότερες σε όλον τον πλανήτη.
Η κοινωνική στέγαση είναι άθλια. Μια φτωχή οικογένεια μπορεί να περιμένει μέχρι και 10 χρόνια για να μπει σε ένα «σπίτι – κλουβί», έτσι λένε τις εργατικές κατοικίες. Τέτοια ανέχεια, από τη μια, και εκτίναξη τιμών (υπηρεσιών, προϊόντων, ακινήτων και ενοικίων), από την άλλη, έχουν δημιουργήσει τεράστιες εισοδηματικές διαφορές στο Χονγκ Κονγκ. Το οποίο κατέχει και επισήμως τη θλιβερή πρωτιά της χώρας με το μεγαλύτερο χάσμα ανισότητας στον κόσμο. Τοποθετείται όμως και στην κορυφή της λίστας με τα μέρη όπου αναγκαία προϋπόθεση για να πετύχει μια επένδυση είναι η διαπλοκή με τους διεφθαρμένους κρατικούς υπαλλήλους.
Η τοπική Αρχή όχι απλώς δεν εκλέγεται δημοκρατικά, αλλά υπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντα των δύο «αφεντάδων» της: του Πεκίνου και της τοπικής ελίτ των πλουτοκρατών. Ο κατάλογος των ανθρώπων που έχουν ταχθεί δημοσίως εναντίον των διαδηλώσεων είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικός. Ο Λι Κα-Σινγκ, ο πιο γνωστός μεγιστάνας του Χονγκ Κονγκ, με περιουσία 31 δισ. δολαρίων, βγαίνει κάθε μέρα στην τηλεόραση για να πει ότι «οι ταραχές κάνουν μεγάλο κακό στην οικονομία». Επιχειρηματίες, επενδυτές, τραπεζίτες, και λοιποί προειδοποιούν ότι αν οι διαδηλώσεις συνεχιστούν θα μπορούσαν να καταφέρουν καίριο πλήγμα στον τουρισμό και στο λιανεμπόριο, που μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 10% του ΑΕΠ.
Το επιχειρηματικό κλίμα θα βυθιζόταν. Με την οικονομία να έχει συρρικνωθεί το τελευταίο τρίμηνο, το Χονγκ Κονγκ θα μπορούσε να πέσει σε ύφεση, λένε. Προς το παρόν, οι διαδηλώσεις δεν έχουν αντίκτυπο στην αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας στο ΑΑ+. Αλλά οι διεθνείς οίκοι Fitch και Standard & Poor’s εκτιμούν ότι ενδεχόμενη παρατεταμένη διακοπή στις εμπορικές δραστηριότητες του Χονγκ Κονγκ θα έχει μακροχρόνιες παράπλευρες απώλειες σε όλα –από το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα έως την ασφάλιση, τη ναυτιλία και το κινεζικό νόμισμα.
Το Χονγκ Κονγκ είναι ασιατική υπερδύναμη στο εμπόριο, στα χρηματοπιστωτικά και τις ασφάλειες χάρη κυρίως στη γεωγραφική θέση του ως πύλη προς την ηπειρωτική Κίνα. Είναι το τρίτο πιο ισχυρό οικονομικό κέντρο στον κόσμο μετά το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη και η είσοδος για τις άμεσες ξένες επενδύσεις προς την Κίνα. Η σημασία του φαίνεται και από το τεράστιο μέγεθος της τραπεζικής βιομηχανίας του, η αξία της οποίας είναι οκτώ φορές μεγαλύτερη από το ΑΕΠ της πόλης.
Τζακ Γκόλντστοουν, καθηγητής στο πανεπιστήμιο George Mason στις ΗΠΑ
Oι δύο εναλλακτικές λύσειςτου Πεκίνου: αδράνειαή ελεγχόμενη καταστολή
«Τι πιστεύετε ότι θα κάνει τώρα η κυβέρνηση της Κίνας;» ρώτησε «Το Βήμα» τον αμερικανό πανεπιστημιακό Τζακ Γκόλντστοουν, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο George Mason στις ΗΠΑ και ειδικό στην ιστορία των κοινωνικών κινημάτων.
Oι δύο εναλλακτικές λύσειςτου Πεκίνου: αδράνειαή ελεγχόμενη καταστολή
«Τι πιστεύετε ότι θα κάνει τώρα η κυβέρνηση της Κίνας;» ρώτησε «Το Βήμα» τον αμερικανό πανεπιστημιακό Τζακ Γκόλντστοουν, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο George Mason στις ΗΠΑ και ειδικό στην ιστορία των κοινωνικών κινημάτων.
«Εχει δύο εναλλακτικές λύσεις. Η μία είναι να μην κάνει τίποτα και να προσπαθήσει να πλήξει τη διαμαρτυρία με την αδράνεια και την αδιαφορία. Αυτό είναι επικίνδυνο, όμως: ακόμη και οι ειρηνικές διαδηλώσεις μπορούν να μετατραπούν σε λεκτικές επιθέσεις εναντίον του Κομμουνιστικού Κόμματος και του ηγέτη Σι Τζινπίνγκ. Επιπλέον, όπως φάνηκε στο Κίεβο, οι μοντέρνες διαμαρτυρίες μπορούν να συνεχίζονται για μήνες. Η δεύτερη εναλλακτική είναι πιο πιθανή και πιο συνεπής με τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται η Κίνα μικρότερες διαδηλώσεις στην ηπειρωτική χώρα. Περιλαμβάνει κάποιες παραχωρήσεις, συλλήψεις των ηγετών των διαμαρτυρομένων, αλλά και τιμωρία των εκπροσώπων των τοπικών Αρχών. Η ηγεσία στο Πεκίνο θα μπορούσε να ζητήσει την παραίτηση του κυβερνήτη Λέουνγκ, ρίχνοντας το φταίξιμο σε εκείνον, επειδή άφησε τα πράγματα να ξεφύγουν από τον έλεγχο» απαντά ο συνομιλητής μας.
«Οι διαμαρτυρίες στο Χονγκ Κονγκ είναι ένα σημαντικό πρόβλημα. Αλλά δεν είμαστε στο 1989. Η Κίνα και ο κόσμος έχουν αλλάξει από τότε και το Χονγκ Κονγκ δεν είναι Τιανανμέν. Το 1989, η Κίνα μπορούσε να ελέγχει εύκολα την κάλυψη των εξελίξεων από τα ΜΜΕ, εντός και εκτός της χώρας. Και ενώ υπήρξαν διαμαρτυρίες σε πολλές πόλεις, η δράση επικεντρώθηκε στον γιγαντιαίο κεντρικό χώρο της πλατείας Τιανανμέν, ένα μέρος με μεγάλες λεωφόρους και εύκολη πρόσβαση για τους στρατιώτες και τα άρματα μάχης. Ηταν εύκολο να μεταφερθούν τέτοιες δυνάμεις από μακρινές περιοχές στο βόρειο τμήμα της Κίνας και να αναπτυχθούν στην πρωτεύουσα. Μετά από μια προειδοποίηση, οι Αρχές έκοψαν το ρεύμα και διέλυσαν τους φοιτητές στην πλατεία, από όπου δεν είχαν εύκολη διαφυγή» μας λέει.
Και τονίζει: «Η Κίνα υπέστη κάποια διεθνή κατακραυγή και μια σύντομη περίοδο κυρώσεων, αλλά αυτά ελάχιστα επηρέασαν την ιλιγγιώδη ανάπτυξή της. Σήμερα, είναι πολύ πιο δύσκολο να κρύψει τα γεγονότα του Χονγκ Κονγκ από τα μάτια του κόσμου στην ηπειρωτική Κίνα και αδύνατον να διακόψει τη μετάδοση προς τον έξω κόσμο. Η βίαιη καταστολή θα δημιουργήσει τεράστια κατακραυγή. Στο Χονγκ Κονγκ –όπως στο πάρκο Γκεζί στην Τουρκία και στο Μαϊντάν στο Κίεβο –οι σκληρές τακτικές ελέγχου του πλήθους από τις Αρχές έκαναν τα πράγματα χειρότερα».
Στοιχεία
Φόβοι για το βασίλειο του τζόγου
Το Πεκίνο φοβάται μήπως το κίνημα εκδημοκρατισμού επεκταθεί στο συγγενές Μακάο, την πρώην πορτογαλική αποικία που πέρασε στη Λαϊκή Κίνα το 1999. Σήμερα είναι ένα μικρό «βασίλειο του τζόγου», με κατά κεφαλήν ΑΕΠ υψηλότερο από εκείνο της Ελβετίας! Για να διατηρεί την τάξη και την ασφάλεια η τοπική κυβέρνηση μοιράζει κοινωνικό μέρισμα από τα αστρονομικά κέρδη των καζίνων: 1.200 ευρώ τον χρόνο στους 600.000 μόνιμους κατοίκους του νησιού.
Ουιγούροι και αλυτρωτισμός
Μόνιμη εστία έντασης είναι ο εθνικισμός των Ουιγούρων, μιας καταπιεσμένης μουσουλμανικής μειονότητας 8 εκατ. τουρκόφωνων που ζουν επί αιώνες στα βορειοδυτικά εδάφη της Κίνας. Στη δεκαετία του 1990 το Πεκίνο κατέστειλε τις εξεγέρσεις τους με βία και αίμα. Από τότε κατηγορεί τακτικά «εξωτερικές δυνάμεις» για υποδαύλιση της βίας. Οι εθνοτικές ταραχές του 2009 άφησαν πίσω τους 200 νεκρούς –κυρίως Κινέζους Χαν.
Κίτρινη ομπρέλα ίσον δημοκρατία
Σύμβολο του κινήματος στο Χονγκ Κονγκ είναι η κίτρινη ομπρέλα. Οταν άρχισαν να πέφτουν τα πρώτα δακρυγόνα και ο καπνός τούς έπνιγε, οι διαδηλωτές είχαν μόνο τις ομπρέλες τους για να προστατέψουν τον εαυτό τους. Τις κρατούσαν για να μην τους κάψει ο ήλιος –και έκτοτε εικόνες και σχέδια με ομπρέλες και κίτρινες κορδέλες έχουν γίνει σύμβολα του αγώνα για δημοκρατία και σήματα αλληλεγγύης.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
