Επιστροφή στα Αντικύθηρα

Η νέα αρχαιολογική έρευνα στον υποθαλάσσιο χώρο του ναυαγίου των Αντικυθήρων ξεκίνησε εφέτος στις 15 Σεπτεμβρίου και αναμένεται να ολοκληρωθεί ως τις 15 Οκτωβρίου. Στο γραφείο της προϊσταμένης της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων κυρίας Αγγελικής Γ. Σίμωσι έφθασαν μεσοβδόμαδα πολύ αισιόδοξα μηνύματα από τα βάθη της θάλασσας: οι ανιχνευτές μετάλλων έχουν, κατά το κοινώς λεγόμενο, «χτυπήσει κόκκινο». Αυτό της μετέφερε με ενθουσιασμό ο καταδυόμενος αρχαιολόγος κ. Θεοτόκης Θεοδούλου, ένας από τους επιστήμονες που συμμετέχουν ενεργά στη νέα διεθνή αποστολή –αμερικανικής, ελβετικής και ελληνικής χρηματοδότησης –στα Αντικύθηρα. Ολα αυτά στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Επιστροφή στα Αντικύθηρα» (Return to Antikythera) που έχει οργανωθεί τα τελευταία χρόνια και πραγματοποιείται υπό την επίβλεψη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού με την πολύτιμη συνεργασία, σε προηγμένο τεχνολογικό επίπεδο, του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου «Woods Hole» της Μασαχουσέτης.

Η ερευνητική πρόοδος που σημειώθηκε εκεί τις τελευταίες ημέρες είναι εντυπωσιακή, όπως εξήγησε στο «Βήμα της Κυριακής» η κυρία Σίμωσι. «Το πλοίο που ναυάγησε (σ.σ.: γύρω στο 60 – 50 π.Χ.) στην περιοχή των Αντικυθήρων μετέφερε πολύτιμα έργα τέχνης, διαφορετικών μάλιστα περιόδων, ο γνωστός «Εφηβος» για παράδειγμα χρονολογείται στα 340 – 330 π.Χ. ενώ το κεφάλι του «Φιλοσόφου» στο 240 π.Χ., ο δε περίφημος «Μηχανισμός» είναι μεταγενέστερος. Επρόκειτο πάντως για έργα που είχαν λεηλατηθεί και μεταφέρονταν στη Ρώμη για να κοσμήσουν επαύλεις». Εκεί έγκειται η ιστορική σημασία του ναυαγίου, οι θησαυροί του οποίου εκτέθηκαν πρόσφατα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. «Το 1900, μετά τον κατά τύχη εντοπισμό του από σφουγγαράδες της Σύμης, ακολούθησε μια ανέλκυση σημαντικότατων ευρημάτων από τον υποθαλάσσιο χώρο του ναυαγίου. Το 1976 ο Ζακ Ιβ Κουστό πραγματοποίησε εκεί μια ανασκαφική τομή και ανέλκυσε και αυτός ορισμένα ευρήματα. Αυτό όμως που έγινε εφέτος τον Σεπτέμβριο και είναι πραγματικό κατόρθωμα είναι η λεπτομερέστατη, σπιθαμή προς σπιθαμή, χαρτογράφηση του χώρου του ναυαγίου, ο ακριβής επανεντοπισμός και η τεκμηρίωση της θέσης του, με τη βοήθεια των ρομποτικών μηχανημάτων που σαρώνουν τον βυθό» υπογράμμισε η κυρία Σίμωσι, κάτι που δεν είχε καταστεί εφικτό σε ανάλογη έρευνα το 2012.

Το 2013, όπως ανέφερε η κυρία Σίμωσι, η ερευνητική ομάδα, στην οποία συμμετέχει και ο αμερικανός αρχαιολόγος-τεχνολόγος κ. Μπρένταν Φόλεϊ, επέστρεψε για λίγες ημέρες στα Αντικύθηρα και σε βάθος 55 μέτρων εντόπισε ένα πλάτωμα, ένα σημείο όπου ο βυθός είναι κρημνώδης πλην αποκαλυπτικός. «Ηταν σημαντικό αυτό γιατί καταλάβαμε πού έπρεπε να ψάξουμε. Εφέτος επιστρέψαμε με τα ρομποτικά μηχανήματα και σαρώσαμε τον βυθό. Είναι καταπληκτικό: αμέσως καταλαβαίνεις ότι βρίσκεσαι μπροστά στο ναυάγιο γιατί ο χώρος του διαφέρει από όλο τον υπόλοιπο. Πέσαμε πάνω στην ανασκαφική τομή του Ζακ Ιβ Κουστό, φαίνεται ξεκάθαρα πού είχε σκάψει ο ίδιος γιατί υπάρχει ένα βαθούλωμα μέσα στο όλο πλάτωμα» είπε η επικεφαλής της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Η Εφορεία ιδρύθηκε το 1976, λίγο μετά την ερευνητική έλευση της πλωτής «Καλυψώς» του γάλλου ωκεανολόγου στην Ελλάδα –μόλις είχε ανακαλύψει ο ίδιος την αυτόνομη καταδυτική συσκευή, τη λεγόμενη «μπουκάλα» –που υπήρξε καθοριστική για την ανάδυση της υποβρύχιας αρχαιολογίας στη χώρα μας. Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων ασχολείται με ό,τι υπάρχει μέσα στη θάλασσα. Τι μπορεί να βρει κανείς μέσα στη θάλασσα; Εναν βυθισμένο οικισμό, ένα αρχαίο λιμάνι ή ένα ναυάγιο. Γιατί, όμως, είναι σημαντικές οι τελευταίες εξελίξεις σε ένα ήδη γνωστό ναυάγιο; «Αυτό που σας περιέγραψα δεν είχε γίνει ποτέ ως σήμερα, δεν είχε εντοπιστεί ακριβώς η θέση του ναυαγίου, φθάσαμε πλέον να γνωρίζουμε πού ακριβώς είναι το ναυάγιο. Η ολοκληρωμένη χαρτογράφησή του είναι σημαντικότατη από επιστημονική άποψη γιατί μας υποδεικνύει πού θα πρέπει να σκάψουμε» υπογράμμισε η κυρία Σίμωσι και συμπλήρωσε: «Το σημαντικό πλέον είναι να μπορέσουμε να κάνουμε την ανασκαφή, καταλαβαίνετε ότι θέλει μεγάλη προσοχή και επιπλέον να μας ευνοήσουν οι καιρικές συνθήκες, να είναι η θάλασσα, όπως λέμε, λάδι. Εμείς οι Ελληνες έχουμε την τεχνογνωσία, οι Αμερικανοί έχουν την τεχνολογία». Για πρώτη φορά μάλιστα αναμένεται να χρησιμοποιηθεί η καταδυτική στολή «Exosuit», η τελευταία αιχμή της τεχνολογίας, ένα ρομποτικό «φορετό υποβρύχιο» το οποίο μοιάζει με στολή αστροναύτη η οποία διευκολύνει στον μέγιστο βαθμό τις κινήσεις του καταδυομένου που το «πιλοτάρει» και του επιτρέπει την πολύωρη παραμονή κάτω από το νερό. Η έφορος Εναλίων Αρχαιοτήτων βλέπει σε αυτήν «ένα μετεξελιγμένο σκάφανδρο» ιδανικό για την έρευνα στον 21ο αιώνα, «αυτό, νομίζω, είχαν κατά νου οι δημιουργοί του, σε κάτι τέτοιο παραπέμπει η κινησιολογία του».

Ενα «πλωτό μουσείο» της αρχαίας εποχής
Τι μπορούμε να περιμένουμε από τη νέα υποβρύχια έρευνα στα Αντικύθηρα; «Μόνο αν έλθει ο ουρανός ανάποδα δεν θα βρεθεί κάτι» απάντησε η κυρία Σίμωσι στο «Βήμα της Κυριακής». Η ίδια είναι πεπεισμένη ότι από το ναυάγιο των Αντικυθήρων μπορούμε να περιμένουμε την αποκάλυψη κι άλλου ενάλιου αρχαιολογικού πλούτου. Δεν αποκλείει μάλιστα, όπως και άλλοι συνάδελφοί της, ότι εκεί μπορεί να βρίσκονται τα υπόλοιπα «κομμάτια» του «Μηχανισμού των Αντικυθήρων», ενός μοναδικού επιστημονικού οργάνου της αρχαιότητας που εξακολουθεί να θέτει πολλά αναπάντητα ερωτήματα στους ειδικούς. «Το πιστεύω αυτό, υπάρχουν εκεί μέσα ευρήματα που μας περιμένουν, έχουμε όλες τις ενδείξεις. Αλλά, ξέρετε, αυτού του είδους οι έρευνες δεν είναι ούτε ενός έτους ούτε ενός μηνός, είναι μεγάλες, συνεχιζόμενες και πολύχρονες. Οπως και στην Αμφίπολη που για χρόνια προσπαθούσε ο κ. Λαζαρίδης και μετά συνέχισε η κυρία Περιστέρη. Εχουμε να κάνουμε, όπως φαίνεται, με ένα βαρύτατο πλοίο, με φορτίο πολύτιμο, που έμοιαζε, ας μου επιτραπεί ο όρος, με ένα πλωτό μουσείο την εποχή εκείνη. Μπορεί, βεβαίως, να είναι και δύο τα πλοία, ούτε αυτό μπορούμε να το αποκλείσουμε, καταλαβαίνετε επομένως για τι μπορεί να μιλάμε» συνέχισε η ίδια. Δεν αναφερόταν, ωστόσο, σε ό,τι συζητείται εσχάτως ως βεβαιωμένο «δεύτερο ναυάγιο της ιδίας εποχής» λόγω κάποιων ευρημάτων, πρόσφατα, σε απόσταση 200 – 250 μέτρων από το κυρίως ναυάγιο των Αντικυθήρων. «Δεν έχουμε καταλάβει ακόμη αν πρόκειται πράγματι για ένα δεύτερο ναυάγιο της ιδίας εποχής ή αν τα ευρήματα αυτά συνδέονται με το κυρίως ναυάγιο. Δεν παρατηρείται σε εκείνη την απόσταση «συγκέντρωση» τέτοια που να μας επιτρέπει με βεβαιότητα να μιλήσουμε για ένα δεύτερο ναυάγιο. Μια τέτοια απόσταση μέσα στη θάλασσα είναι αμελητέα, θέλω να πω ότι υπάρχουν και ρεύματα μέσα στη θάλασσα, χίλια δυο μπορεί να έχουν συμβεί» κατέληξε η κυρία Σίμωσι.

πότε & πού:
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα της έρευνας: https://antikythera.whoi.edu/