Η ανασφάλεια δεν είναι μόνο ελληνική υπόθεση

«Αφήστε κάθε ελπίδα, εσείς που μπαίνετε εδώ»: τον στίχο αυτόν του Δάντη θύμιζε στην αρχή της η ημερίδα «Επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα και στη Γερμανία» που διοργάνωσε στο Βερολίνο το γερμανικό υπουργείο Εκπαίδευσης και Ερευνας. Η εικόνα της Ελλάδας που παρουσίασε ο πρώτος εισηγητής, ο καθηγητής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ιωάννης Υφαντόπουλος δεν διέφερε πολύ από τη δαντική Κόλαση: διαφθορά, παραοικονομία, μαζική ανεργία, αποδιαρθρωμένο σύστημα υγείας. «Σε αυτόν τον τομέα η Ελλάδα δεν είναι πλέον ευρωπαϊκή αλλά βαλκανική χώρα» είπε.

Η συνέχεια δεν ήταν ωστόσο και τόσο «δαντική». Οι επόμενοι ομιλητές έδωσαν μια διαφοροποιημένη εικόνα της κατάστασης. «Ο αριθμός των φτωχών αυξήθηκε δραματικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το σύνολο των Ελλήνων φτώχυνε» επισήμανε, για παράδειγμα, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών στην έδρα των Πολιτικών Επιστημών Δημήτρης Σωτηρόπουλος. «Οι δήμοι στην Ελλάδα έχουν ελάχιστα χρήματα, από την άλλη όμως κατάφεραν να εξοφλήσουν το μεγαλύτερο μέρος των χρεών τους, σε αντίθεση με τους γερμανικούς, οι οποίοι έχουν μεγάλα ίδια έσοδα αλλά παραμένουν καταχρεωμένοι» πρόσθεσε ο οικονομολόγος Φίλιπ Στόλτσεμπεργκ.

Το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης αφιερώθηκε σε δύο υπό εξέλιξη ευρισκόμενες έρευνες, με πρώτη την «Κατανόηση και υπερνίκηση των επιπτώσεων της ευρωπαϊκής κρίσης». Περιττό να ειπωθεί ότι αυτές, όπως δείχνουν και τα προσωρινά πορίσματα, ήταν εντελώς αντίθετες –στη Γερμανία θετικές, στην Ελλάδα αρνητικές. Ωστόσο και στη Γερμανία η διανομή των κερδών ήταν κάθε άλλο παρά δίκαιη. Τη μερίδα του λέοντος την πήραν οι τραπεζίτες και οι βιομήχανοι, καθώς και το γερμανικό κράτος –εκατομμύρια Γερμανών, αντίθετα, βγήκαν χαμένοι λόγω της υποβάθμισής τους στον χαμηλόμισθο τομέα εργασίας. Με αποτέλεσμα, όπως είπε ο κοινωνιολόγος Ντιρκ Τέντσλερ, να αυξηθεί δραματικά ο αριθμός των φτωχών (1 εκατομμύριο από αυτούς σιτίζεται καθημερινά σε «κουζίνες» φιλανθρωπικών οργανώσεων), καθώς και των λεγόμενων «ανασφαλών» –όσων δηλαδή έχουν ένα μίνιμουμ εισοδήματος αλλά είναι αποκλεισμένοι από την κουλτούρα και τις επαγγελματικές ευκαιρίες.

Στην Ελλάδα έχει και τους δύο: και τους ανασφαλείς και τους ανέργους, ο αριθμός των οποίων, σύμφωνα με τα στοιχεία των ερευνητών, συνεχίζει να σπάει κάθε ρεκόρ στην Ευρώπη.

Παρ’ όλα αυτά, τονίστηκε στην ημερίδα, η κρίση δεν είναι αναπόφευκτο κακό. Μέσα για την υπερνίκησή της υπάρχουν, όπως για παράδειγμα μια ριζική στροφή προς τις καινοτομίες. Σημαντικό ρόλο στην ανασυγκρότηση μπορούν να παίξουν και οι επιστήμονες της Διασποράς. Αυτό όμως υπό προϋποθέσεις: «Είναι αφελές να νομίζει κανείς ότι ένας καθηγητής του Χάρβαρντ θα επέστρεφε για πάντα στην Ελλάδα. Ισως ένα-δύο χρόνια παραμονής είναι κάτι πιο ρεαλιστικό» είπε ο οικονομολόγος Αλέξανδρος Κρητικός. Επιπλέον, πρόσθεσε, οι νέοι δυναμικοί επιχειρηματίες πρέπει να αποκτήσουν επιτέλους δική τους οργάνωση και φωνή –το «λόμπι των καινοτόμων».

Η δεύτερη υπό εξέλιξη έρευνα αφορούσε την «Ικανότητα μεταρρύθμισης των πολιτικών συστημάτων σε περιόδους κρίσης», με σημείο αναφοράς τους ελληνικούς και γερμανικούς δήμους. Το ως τώρα πόρισμα είναι ενθαρρυντικό: Η ικανότητα, όπως δείχνουν τα παραδείγματα του Βούπερταλ στο Βερολίνο και της Νίκαιας στην Ελλάδα, υπάρχει σε πληθώρα –και χάρη σε αυτήν οι δύο δήμοι, οι οποίοι στην αρχή της κρίσης ήταν χρεοκοπημένοι, μπόρεσαν ενδιάμεσα να θέσουν υπό έλεγχο τα οικονομικά τους.

Μικρή είναι αντίθετα η μεταρρυθμιστική επίδραση που έχουν οι γερμανικοί στους ελληνικούς δήμους –εγχείρημα που έχει αναλάβει ο εντεταλμένος της Ανγκελα Μέρκελ σε θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης Γιόαχιμ Φούχτελ. «Υπάρχει μόνο μεταφορά τεχνογνωσίας σε μεμονωμένες περιπτώσεις» λέει ο καθηγητής Διοικητικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Νικόλαος-Κομνηνός Χλέπας. «Τίποτε άλλο».

Στην ημερίδα παρουσιάστηκαν (κάπως «ξεκάρφωτα») παραδείγματα ελληνογερμανικής συνεργασίας που έχουν χαρακτήρα πρότυπου. Παράδειγμα, το Κέντρο Μοντέρνα Ελλάδα – CeMoG, το οποίο υπόκειται στην έδρα Νεοελληνικών Σπουδών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Ο απολογισμός των δραστηριοτήτων του (διασκέψεις, ερευνητικά προγράμματα, εκδόσεις, υποτροφίες) το πρώτο πεντάμηνο της ύπαρξής του, τον οποίο έκανε ο εκπρόσωπος του Κέντρου Κωνσταντίνος Κοσμάς, ήταν όντως εντυπωσιακός. Το CeMoG τείνει να γίνει ένας από τους σημαντικότερους ελληνικούς πολιτιστικούς πόλους εκτός και εντός Ελλάδας –σύμβολο ενός νέου τύπου διακρατικής Διασποράς.

Η «Κόλαση» επανήλθε στο τέλος της ημερίδας, όταν ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Σκεύος Παπαϊωάννου άρχισε να περιγράφει την κατάσταση των ελληνικών πανεπιστημίων την εποχή του Μνημονίου. «Το Πανεπιστήμιο Κρήτης είχε πάρει πριν από τέσσερα χρόνια από το κράτος 17,5 εκατ. ευρώ. Εφέτος πρόκειται να πάρει 3,1 εκατ. Τα ανελαστικά έξοδα, δηλαδή νερό, τηλέφωνο, ρεύμα, είναι 6 εκατ. ευρώ. Είναι σαν να σου λένε βρες πόρους από αλλού, είτε από την επιβολή διδάκτρων είτε από χορηγούς» είπε.

Ωστόσο, πρόσθεσε, υπάρχει και το αντίστροφο –κινήματα αλληλεγγύης και συνεργασίας, τα οποία δεν ήξερε ως τώρα η Ελλάδα: κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φαρμακεία, και πάει λέγοντας. «Κοινωνική οικονομία» που αποτελεί ήδη τώρα ανεκτίμητο κέρδος για την ελληνική κοινωνία.