Κάπα Research: Πόσο άλλαξε η κρίση τη ζωή και τις αντιλήψεις των Ελλήνων

Η πενταετής οικονομική κρίση, όπως προκύπτει από μεγάλη έρευνα της Κάπα Research, έχει επιδράσει καταλυτικά στο σώμα της ελληνικής κοινωνίας.

Μετά το πρώτο σοκ και την οργισμένη αντίδραση φαίνεται να ακολούθησε μια εξελικτική διαδικασία προσαρμογής, η οποία βαθμιαία οδήγησε σε αναθεωρήσεις αντιλήψεων και στερεοτύπων, διαμορφώνοντας εν τέλει νέες συνειδήσεις για την οικονομία, το κράτος, την εργασία, την παραγωγή, την κατανάλωση, τις επενδύσεις και συνολικά τη θέση της χώρας στον κόσμο.

Πράγμα που σε μεγάλο βαθμό εξηγεί και τη γενικότερη στάση των πολιτών.

Προκύπτει αβίαστα από την έρευνα ότι η κρίση εξελισσόμενη στον χρόνο ανέδειξε τα κρυμμένα προβλήματα της προηγούμενης περιόδου, φανέρωσε τις παθογένειες του καταναλωτικού προτύπου και μοντέλου και εκ των πραγμάτων, εκ των συνθηκών, επέβαλε διαρκείς αναζητήσεις. Χωρίς αμφιβολία η κρίση άλλαξε τους Ελληνες. Γι’ αυτό και οι πολιτικές εξελίξεις δεν ήταν ευθύγραμμες στα χρόνια των μνημονίων, όπως πολλοί ανέμεναν. Και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είναι και στο μέλλον, όπως ορισμένοι υπολογίζουν ή επιθυμούν.

Συγκεκριμένα από την αξιολόγηση των ευρημάτων της έρευνας –όπως αυτά φανερώνονται στους πίνακες που παρουσιάζονται στις διπλανές στήλες –προκύπτει υποχώρηση της απαισιοδοξίας που είχε κατακλύσει τη χώρα τα προηγούμενα χρόνια. Στην έρευνα του εφετινού Σεπτεμβρίου συγκρινόμενη με την αντίστοιχη περυσινή τα νοικοκυριά εμφανίζονται πιο αισιόδοξα για την εξέλιξη των οικονομικών τους. Πέρυσι μόλις το 7,6% ανέμενε βελτίωση ενώ εφέτος το 15%. Αντίστοιχα πέρυσι η συντριπτική πλειονότητα, το 76,4%, ανέμενε χειροτέρευση, ενώ τώρα το 49,6%. Επίσης συνολικά για την οικονομία το 25% αναμένει βελτίωση, το 34% στασιμότητα και το 40% χειροτέρευση. Ουσιαστικά διακρίνει κανείς ότι το γενικευμένο κλίμα καταστροφής που είχε επικρατήσει στη χώρα κάμπτεται και οι πολίτες αρχίζουν να ελπίζουν σε καλύτερες ημέρες.

Επιπλέον το κλίμα βύθισης φαίνεται να ξεπερνιέται από τους επιχειρηματίες. Αν και οι περισσότεροι δηλώνουν στην έρευνα ότι δεν έχουν δυνατότητα να πάρουν δάνεια, έχει αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό εκείνων που σχεδιάζουν να αναπτύξουν την επιχείρησή τους, ενώ είναι αισθητά λιγότεροι εκείνοι που επιζητούν τη συρρίκνωση ή την πώλησή της. Ουσιαστικά στην επιχειρηματική τάξη της χώρας τείνει να επικρατήσει η τάση «άντεξα τα χειρότερα» ή «τα χειρότερα πέρασαν».

Ακόμη από την έρευνα προκύπτει ότι οι Ελληνες απέκτησαν σταδιακά πιο ώριμη καταναλωτική συνείδηση. Η υπερκαταναλωτική συμπεριφορά τείνει να εκλείψει, το πάρτι είναι φανερό πως έχει τελειώσει και πλέον αρκούνται στα απαραίτητα, στρέφονται στα φθηνότερα και βεβαίως προτιμούν τα ελληνικά προϊόντα.

Μάλιστα αναγνωρίζουν τον τουρισμό, την παραγωγή τροφίμων και την επιστημονική έρευνα ως τους τομείς με την υψηλότερη εργασιακή ζήτηση. Η αγροτική παραγωγή, ο τουρισμός και η ναυτιλία έλκουν περισσότερους, ενώ αντίθετα δεν προσελκύουν πια τα επαγγέλματα της κρίσης όπως η δημοσιογραφία, τα επαγγέλματα της τέχνης και άλλα που κατακλύζονταν από υποψηφίους τα προηγούμενα χρόνια. Είναι κρίσιμο επίσης ότι οι άνεργοι δηλώνουν πως θα δούλευαν για ελάχιστα χρήματα και θα αποδέχονταν ακόμη και ανασφάλιστη εργασία.

Ταυτόχρονα οι πολίτες φαίνεται να συνειδητοποιούν και να αποδέχονται ότι κύριο αίτιο της κρίσης ήταν το γεγονός ότι η χώρα βασίστηκε επί δεκαετίες σε ένα αντιπαραγωγικό καταναλωτικό μοντέλο με δανεικά. Από τις απαντήσεις στα πολλά ερωτήματα της έρευνας προκύπτει ότι οι Ελληνες αποδίδουν πλέον μεγαλύτερη σημασία σε κλάδους που ενσωματώνουν τα ελληνικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, όπως το φυσικό περιβάλλον, το κλίμα, ο πολιτισμός και το συσσωρευμένο κεφάλαιο γνώσης και οικτίρουν βεβαίως το κράτος που τους βαραίνει με την υπέρμετρη φορολογία, τις θεσμικές ατέλειες και τις κακές κρατικές υπηρεσίες. Ειδικά για τους φόρους φαίνεται ότι ο ΕΝΦΙΑ προκάλεσε την ελληνική κοινωνία και ήταν ο φόρος που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Ουσιαστικά οι πολίτες θέλουν λιγότερους φόρους σε ένα σταθερό και απλούστερο φορολογικό καθεστώς. Είναι εντυπωσιακή επίσης η καταγραφή της έρευνας για τις επιδράσεις συνολικά της κρίσης, των πολιτικών που εφαρμόστηκαν και των αιτίων που ανεδείχθησαν ότι την προκάλεσαν. Η πενταετής τριβή με τα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας άλλαξε σε μεγάλο βαθμό τις αντιλήψεις των πολιτών. Σχεδόν οι μισοί Ελληνες πιστεύουν πλέον ότι τα μνημόνια είχαν και αρνητικές και θετικές επιδράσεις. Για παράδειγμα, η κοινή γνώμη έχει αφομοιώσει τη μεταρρυθμιστική λογική σε θέματα ταμπού όπως το Δημόσιο, η διαθεσιμότητα, το ενιαίο μισθολόγιο και η αξιολόγηση. Εχει φθάσει μάλιστα στο σημείο να συμφιλιώνεται με την ιδέα της επιχειρηματικότητας, με την ευελιξία στην αγορά εργασίας κι αυτές ακόμη οι ομαδικές απολύσεις δεν συνιστούν πια «κόκκινες γραμμές» για τους πολίτες, οι οποίοι επιπροσθέτως θεωρούν πολύ αργό τον ρυθμό των μεταρρυθμίσεων.

Δεν είναι επίσης αδιάφορο το γεγονός ότι οι πολίτες αξιολογούν με μεγάλη ανησυχία τις εξελίξεις στον κόσμο και ιδιαιτέρως τα ακραία γεγονότα, τους αποκεφαλισμούς, τη διάλυση των κρατών της Μέσης Ανατολής και εκείνα της Ουκρανίας που οδήγησαν στο εμπάργκο και των ελληνικών προϊόντων. Αυτό το αίσθημα γενικευμένης παγκόσμιας αστάθειας κάνει τους Ελληνες να στρέφουν πιο πολύ το βλέμμα τους προς την Ευρώπη και γενικότερα τη Δύση. Ουσιαστικά αποδέχονται την κοινή μας ευρωπαϊκή μοίρα.

Συμπερασματικά η έρευνα φανερώνει μια μακρά διεργασία στην ελληνική κοινωνία. Ο ελληνικός λαός πέρασε σταδιακά στα χρόνια της κρίσης από το σοκ και την αγανάκτηση στη μετριοπάθεια και στον ρεαλισμό. Κατά βάση έπειτα από όσα έζησαν οι Ελληνες αποκτούν με τον καιρό αυτογνωσία, ξεπερνούν σιγά-σιγά την κρίση ταυτότητας και χωρίς αμφιβολία συντηρητικοποιούνται. Δεν είναι τυχαίο ότι παρατηρείται ενίσχυση της εμπιστοσύνης στις Ενοπλες Δυνάμεις, στις επιχειρήσεις και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, την οποία αποδέχονται ως πηγή και βάση σταθερότητας.

Υπό αυτή την έννοια κανείς δεν μπορεί να θεωρεί δεδομένες τις πολιτικές επιλογές των πολιτών. Η ελληνική εξίσωση είναι πλέον παλυπαραγοντική, οι επιδράσεις είναι πολλαπλές, αντικρουόμενες, αλληλεξουδετερούμενες και εν πολλοίς απρόβλεπτες. Πράμα που σημαίνει ότι όσοι αναμένουν ευθύγραμμη εξέλιξη των γεγονότων αυταπατώνται.