Μικελάντζελο Πιστολέτο: «Τρίτος Παράδεισος» στην Ελευσίνα

Ο Μικελάντζελο Πιστολέτο ήρθε στην Αθήνα τον περασμένο
Ιούλιο για να προετοιμάσει την έκθεση «Τρίτος Παράδεισος» που θα
παρουσιαστεί στην Ελευσίνα στο τέλος Αυγούστου. Συνέπεσε δε με τα
γενέθλιά του: έγινε 81 ετών. Είχε πρωτοεπισκεφθεί τη χώρα μας το ’55 ως
τουρίστας. Θυμόταν τη ζέστη, μια ζέστη που ξαναβρήκε τούτο το καλοκαίρι.
Ενδιαμέσως είχε παρουσιάσει δουλειά του στην Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης.

Ο ιταλός πρωτοπόρος, από τους ιδρυτές του κινήματος της Arte Povera,
είναι ένας εξαιρετικά ενδιαφέρων συνομιλητής. Με τη σοφία της ηλικίας
και της τέχνης του, διαθέτει νεανική φρεσκάδα και έντονο ενδιαφέρον για
κάθε πτυχή της ζωής. Γι’ αυτό και δεν σταματά να δουλεύει, να σκέφτεται,
να δημιουργεί και να οραματίζεται έναν καινούργιο, πιο αισιόδοξο
κόσμο…

«Με κάλεσαν και ήρθα με μεγάλη χαρά. Ξαναβρήκα φίλους και γνωστούς.
Με ενδιαφέρει πολύ να εκθέσω σε έναν χώρο που συνδυάζει τα χαλάσματα
του παρελθόντος με αυτά του παρόντος. Πρέπει να συνηθίσουμε αυτά τα
σύγχρονα χαλάσματα. Είναι η καθημερινότητά μας. Από τη βιομηχανική
επανάσταση περάσαμε στον καταναλωτικό κορεσμό. Και τώρα ψάχνουμε να
δούμε πώς θα περάσουμε στο μέλλον».

«Ακριβώς. Και, ξέρετε, ο πολιτισμός, η δημιουργία, η τέχνη, έχουν
τη θέση τους μέσα στα χαλάσματα… Δεν μπορούν να γίνουν όλοι οι χώροι
χώροι πολιτισμού. Αλλά με αφετηρία την κουλτούρα μπορούμε να
ονειρευτούμε λύσεις».

«Για μένα ναι… Αφιέρωσα όλη μου τη ζωή στην τέχνη, όχι μόνο ως
προσωπική αναφορά αλλά και ως δημιουργική αναζήτηση που οδηγεί σε
κοινωνικές αλλαγές. Αρα για μένα είναι μια δέσμευση. Οπως παλαιότερα,
στην περίοδο της Αναγέννησης, όπου η τέχνη άνοιξε δρόμους κυρίως για τη
μοντέρνα τέχνη. Και ίσως σήμερα να έχουμε φτάσει στο τέλος αυτής της
προοπτικής και να πρέπει να ξεκινήσουμε από μια άλλη, νέα αφετηρία».

«Ναι, ως αντίδραση στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Αλλά και ως
αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα μιας εξέλιξης που είχε στόχο την αναζήτηση
βασικών μέσων ώστε να οδηγήσει σε ένα καινούργιο μονοπάτι, πέρα από την
υλική κατανάλωση, που βρισκόταν τότε στην κορύφωσή της. Ενας συνδυασμός
ανάγκης της ζωής και της τέχνης οδήγησε στην Αrte Ρovera. Ηταν και η
εποχή της Ρop Αrt. Είχε ενδιαφέρον γιατί πήγαινε πέρα από το προσωπικό
–στόχευε στο αντικειμενικό, σε αυτό που μπορούμε να καταλάβουμε όλοι.
Αυτή τη σύλληψη όμως του κόσμου περιόριζε, για μένα τουλάχιστον, ο
καταναλωτικός καπιταλισμός».

«Εγώ τότε είχα στραφεί στη δουλειά με τους «Καθρέφτες», που δεν
βασιζόταν στην κατανάλωση αλλά στη θεώρηση της ζωής. Η συμμετοχή του
επισκέπτη, του άλλου, έδινε νόημα σε αυτό που έκανα. Εβαζα το άτομο μέσα
στην τέχνη μου. Γι’ αυτό και στράφηκα προς την Ιταλία, σε φίλους προς
τα εκεί, και δώσαμε μια απάντηση με τη δουλειά μας: χρησιμοποιήσαμε το
άχρηστο. Ετσι γεννήθηκε η Arte Povera, το τελευταίο ίσως κίνημα τέχνης
ως σήμερα. Κερδίσαμε μια ελευθερία και κάναμε μια τέχνη για την
κοινωνία. Οχι για την εξουσία. Ισως η Arte Povera να είναι ο επίλογος
της εξόδου της τέχνης από το παλάτι, από την εξουσία».

«Φυσικά, και αυτό προσπαθώ να κάνω. Η τέχνη είναι δημιουργία και
ελευθερία –αυτό μου δίδαξε η μοντέρνα τέχνη. Οσο πιο ελεύθερος είμαι,
τόσο πιο υπεύθυνος πρέπει να γίνω… Ελευθερία δεν σημαίνει αναρχία,
ασυδοσία. Χρειάζεται ισορροπία. Οπως χρειάζεται και χτίσιμο. Τι πρέπει
να χτίσουμε; Και για ποιον; Η Αrte Ρovera είναι η βάση. Σήμερα τον όρο
εξουσία, το παλάτι της παλιάς εποχής εκφράζει η σύγχρονη οικονομία. Αυτή
η φιλοδοξία είναι επικίνδυνη. Γιατί το χρήμα σήμερα δεν χρησιμοποιείται
για την κοινωνία. Ελευθερία χωρίς όρους, χωρίς πλαίσιο, τι είναι;
Καπνός… Χρήμα χωρίς υπευθυνότητα δεν σημαίνει τίποτε».

«Για μένα η avant-garde σήμερα δεν είναι παρά ό,τι μπορεί να
οδηγήσει σε πραγματικές αλλαγές. Ως καλλιτέχνης ξεκινώ από τα σύμβολα…
Ετσι έφτιαξα τον «Τρίτο Παράδεισο». Είναι η ζωή που πρέπει να φτιάξουμε
όλοι μαζί. Συνδυάζει το άπειρο των μαθηματικών με το πεπερασμένο. Αυτός
είναι ο σύγχρονος παράδεισος. Ενας προστατευμένος κήπος. Ενας κήπος που
πρέπει να καλλιεργηθεί, να φυτευτεί… Είναι ο τόπος της ισορροπίας,
της ζωής και της φύσης».

«Πρώτος είναι η ίδια η φύση. Δεύτερος είναι εκείνος που ξεκινά όταν
οι άνθρωποι απομακρύνθηκαν από τη φύση κι έφτιαξαν έναν ψεύτικο
παράδεισο. Τρίτος είναι αυτός εδώ. Η τέχνη αποτελεί προϋπόθεση για
αλλαγή. Η σχέση ανάμεσα στη φύση και το τεχνητό δημιουργεί τη νέα
πραγματικότητα. Οι κρίσεις της εποχής μας είναι κρίσεις αύξησης, κι έτσι
έρχεται ο κορεσμός. Πρέπει να βρούμε ένα άλλο σύστημα, μια νέα σχέση με
τη φύση και μια νέα σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους».

«Βρισκόμαστε μπροστά σε μια πραγματικότητα που επαναστατεί. Οι
αλλαγές της τέχνης πιστεύω ότι είναι επιβεβλημένες, υποχρεωτικές. Η
δέσμευση δεν προέρχεται από το «παλάτι» προς τον καλλιτέχνη αλλά από την
κοινωνία προς τον καλλιτέχνη. Πρέπει να στρατευτούμε σε μια τέχνη
κοινωνική –και αυτό θα μπορούσε να είναι μια επανάσταση. Aντί για
επανάσταση, που είναι κάτι βίαιο και άγριο, προτείνω τη λέξη πρόταση.
Αντί για revolution (=επανάσταση) προτιμώ re-evolution (=επαν-εξέλιξη).
Αν δεν έχεις να κάνεις μια πρόταση, είναι καλύτερα να μην επαναστατείς,
γιατί επιστρέφεις στα ίδια και τα ίδια. Πρέπει να αλλάξουμε τα πράγματα.
Το θέμα δεν είναι αισθητικό, είναι ηθικό. Δεν είναι ζήτημα φόρμας, αλλά
υλικών. Αφού φτάσαμε στο φεγγάρι, ας επιστρέψουμε στη γη».

«Η αλλαγή και η λύση δεν έρχονται μόνον από το καινούργιο. Ερχεται
από τον καθένα μας. Από τα παιδιά, τους γονείς, τους δασκάλους κ.ο.κ.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχει μια δημιουργικότητα σε όλα τα επίπεδα,
και αυτή μπορεί να μας οδηγήσει στην έκπληξη. Στην έκπληξη μπροστά στις
ικανότητες που έχουμε για να αλλάξουμε τα πράγματα».