Ρεαλιστικοί πλόες στην Ανδρο

Η τέχνη είναι ενσωματωμένη στη ζωή. Ετσι ακριβώς είναι και οι Πλόες, ενσωματωμένοι στο κεντρικό σοκάκι της καθημερινής ζωής και της Ιστορίας της Ανδρου, που σαν δυναμική αρτηρία καλοκαιριού διατρέχουν την αισθαντική Χώρα. Το δίπατο σπίτι, που κλείνει μέσα στις σάλες του το Ιδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως, ακτινοβολεί την ουσία της Χώρας, την αρχοντιά και τον κοσμοπολιτισμό της. Αυτή η γειτονιά επάνω στο ακρωτήρι που μοιάζει να ταξιδεύει στη θάλασσα με τον φάρο Τουρλίτη στην πλώρη της, ένα βήμα πιο μπροστά από το προπύργιο του κάστρου του Μαρίνου Δάνδολου το οποίο άρχισε να χτίζεται τον 13ο αιώνα, είναι δημιούργημα των πλόων καραβιών σε κάθε γωνιά της υδρογείου. Ρεαλιστικά ταξίδια ανθρώπων που δεν είδαν ποτέ τη θάλασσα ως τείχος, αλλά ως πλατιά λεωφόρο για να κάνουν τα όνειρά τους και τη ζωή τους απέραντη.

Εδώ και 20 χρόνια οι θερινοί Πλόες, του Ιδρύματος Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως, συζητούν με τις εικαστικές παρεμβάσεις τους τις εκδοχές του ρεαλισμού. Εφέτος, με τα έργα 20 καλλιτεχνών, όσα και τα χρόνια λειτουργίας του θεσμού στον οποίο δίνει τη δέουσα εξωστρέφεια η παρουσία του Νίκου Χατζηγεωργίου, θέτει προς συζήτηση τη συνθετότητα και την πολλαπλότητα του ρεαλισμού, με την επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Αθηνάς Σχινά. Κάτι που ταιριάζει με τον χαρακτήρα της ίδιας της Ανδρου, έτσι σύνθετη και πολυεπίπεδη, με μύριες επιρροές από όλον τον κόσμο, καθώς είναι.

Εξω στον δρόμο της αγοράς της Χώρας, το φως είναι καταιγιστικό, όπως και οι εικόνες και οι εμπειρίες της πολιτείας. Ισως να περπατούσε σε αυτό το σοκάκι των θαυμάτων ο Ανδρέας Εμπειρίκος –ο μέγας ανατολικός με τη δυτική παιδεία και αισθητική –όταν ψιθύριζε το υπερρεαλιστικό τραγούδι του από το «Ανδρος – Υδρούσα»:

Δεν είναι ανάγκη πλέον να κρυφτώ

Είμαι στην Ανδρο

Με φέραν εδώ τα βήματά μου

Επάνω από το πέλαγος με τα λευκά πουλιά…

Σκεφτόμαστε με τον νου του άλλου υπερρεαλιστή, του Οδυσσέα Ελύτη: «Συνηθίσαμε, αγαπητέ μου Ανδρέα, εκείνα που οι άλλοι τα προσπερνούν σαν τυχαία περιστατικά, εμείς να τα παίρνουμε για μηνύματα από το άγνωστο και να τ’ αφήνουμε να επηρεάζουν τη ζωή μας. Προσωπικά, το θείο δώρο μού ήρθε όχι λίγες φορές κι ήταν επειδή του έδωσα σημασία που εδέησε να με ανταμείψει. Μερικά ποιήματα, μερικούς έρωτες, τα οφείλω εκεί».

Ενας «ρεαλιστικός προβληματισμός» έφερε εδώ στο νησί, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, τη Μαρίνα Καραγάτση, όπου άρχισε τις φωτογραφικές «Διαδρομές στην Ανδρο του ’70», μια εποχή τόσο κοντινή, αλλά και τόσο μακρινή. Περίπου όπως η κυρία Χαρίκλεια, που φτιάχνει την καλύτερη ανδριώτικη φρουτάλια στα «Σκαλάκια», σε μια πάροδο της αγοράς, όπου εκτίθενται όλο το καλοκαίρι οι φωτογραφίες της Μαρίνας Καραγάτση. Η φρουτάλια γεννήθηκε εδώ, είναι γηγενής, ανεπηρέαστη από τον κοσμοπολιτισμό της «Μικράς Αγγλίας». Μια μπουκιά Ανδρος. Ή, μάλλον, πολλές μπουκιές, αφού η φρουτάλια είναι μια παχιά, γεμάτη ομελέτα με εγχώρια λουκάνικα που διατηρούνται στη γλίνα του γουρουνιού, πατάτες ή κολοκύθι λυράκι ή και αγκινάρα, δυόσμο και ρίγανη.

Κι όλα αυτά έχουν μια γλυκιά γεύση, όπως το μειδίαμα της άλλης κυρίας Χαρίκλειας στο ζαχαροπλαστείο Λάσκαρης. Εναν αιώνα και πλέον, τέσσερις γενιές γλυκαίνουν τη βόλτα στο κεντρικό σοκάκι της Ανδρου αλλά και στέλνουν σε όλον τον κόσμο το άρωμα και τη γεύση της μικρής πατρίδας όπου υπάρχουν Ανδριώτες, και υπάρχουν παντού. Αμυγδαλωτά, καλτσούνια, παστελάκια, ανθός λεμονιάς και ανδριώτικο παμπιλόνι στην άκρη του κουταλιού…

Κι όλο περπατάς επάνω στο πέτρινο καράβι που ταξιδεύει. Κανένα άλλο νησί δεν εμφανίζει τόσο ανοιχτόκαρδα την Ιστορία, το παρελθόν και το παρόν, την ίδια την ψυχή του, μέσα σε μια τόσο σύντομη διαδρομή. Η μαγική διαδοχή των εικόνων αρχίζει από την Καΐρειο Βιβλιοθήκη και φθάνει ως την πλώρη της χερσονήσου, στο νησάκι με το βενετσιάνικο κάστρο. Τα νεοκλασικά σπίτια στην αρχή της οδού Γεωργίου Εμπειρίκου, του δρόμου της αγοράς, και μετά η κλειστή πλέον αλλά χαρακτηριστική Λέσχη Ανδρίων αποκαλύπτουν το αρχοντικό πρόσωπο του νησιού. Πιο κάτω η πλατεία Γουλανδρή, μπροστά στο Εμπειρίκειο Γηροκομείο και Νοσοκομείο, το φαρμακείο που έρχεται από το παρελθόν καθώς διατηρείται με ευλάβεια η εικόνα που είχε πριν από πολλές δεκαετίες. Ο δρόμος αυτός συναντά την επίσης γραφική πλατεία Καΐρη, όπου βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ανδρου. Και καθώς περπατάς προς την πλώρη της χερσονήσου, τόσο πλησιάζεις πιο πολύ την αριστοκρατική γειτονιά της Χώρας, την Καμάρα, με τα αρχοντικά που οι τοίχοι τους είναι χαραγμένοι με την παραδοσιακή τεχνική της «σαρδέλας». Φτάνει στ’ αφτιά σου ο ήχος της μητέρας πάντων θάλασσας και αναζητάς ένα «παράθυρο» να τη δεις. Και όταν το βρεις, γεμίζει από την Παναγία τη Θαλασσινή κολλημένη επάνω στο βράχο σαν γιγαντιαία πεταλίδα. Ολα εδώ τα κινεί ο μπλάβος πόντος, το βλέπεις και το αισθάνεσαι στο Ναυτικό Μουσείο, με τα ομοιώματα των καραβιών που συνεχίζουν να ταξιδεύουν και το νεύμα του αφανούς ναύτη στη μέση της πλατείας, έργο του Μιχαήλ Τόμπρου. Αχ, θάλασσά μου, σκοτεινή και φωτεινή…