Ο Ζακ Λακάν της Ελιζαμπέτ Ρουντινεσκό δεν είναι ακριβώς ο Ζακ Λακάν που έχουμε συνηθίσει. Η γαλλίδα ιστορικός του Πανεπιστημίου Paris VII μελετά εδώ και 30 χρόνια τον ανορθόδοξο ψυχαναλυτή και με τη βιογραφία του που πρόσφατα κυκλοφόρησε στα αγγλικά («Lacan: In Spite of Everything», εκδόσεις Verso, 19 ευρώ) φιλοδοξεί να τον επαναφέρει στο φυσικό του περιβάλλον –εκείνο του καναπέ, της ψυχιατρικής και της φροϋδικής κληρονομιάς. Για να το πετύχει, αίρει το βάρος της συζήτησης από τις κατά καιρούς κατηγορίες περί φιλοναζισμού, αντισημιτισμού, μαοϊσμού και οικογενειακής βίας και το μεταθέτει στην εμμονή του Λακάν με τη γλώσσα και τα όριά της.
Θάλασσα αβεβαιοτήτων
Το πρόβλημα του βιογράφου στη δεδομένη περίπτωση είναι η παντελής αδιαφορία του βιογραφούμενου για την κατάρτιση αρχείου: καθώς ο Λακάν δεν ασχολήθηκε ποτέ με την οργάνωσή του, ο εκάστοτε μελετητής πλέει σε μια θάλασσα πολλών αβεβαιοτήτων, από την άγνωστη εν πολλοίς παιδική ηλικία ως τις περιστάσεις υπό τις οποίες κατέληξε το 1936 στην πρωτοπόρο τότε συμβολή του για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του παιδιού.
Εχει περισσότερα να πει για την αμφίσημη σχέση του με την πολιτική (αντιναζιστής αλλά χωρίς να προσχωρήσει στην αντίσταση), το background του γνωστού αφορισμού του «η γυναίκα δεν υπάρχει» (αντίδραση στη φροϋδικής επίδρασης θέση της Σιμόν ντε Μποβουάρ ότι «γυναίκα δεν γεννιέσαι, γίνεσαι»), την επίδρασή του στη λογοτεχνία και στην τέχνη. Η Ρουντινεσκό θεωρεί ότι η σύγχρονη λογοτεχνική τάση προς έργα που θυμίζουν μελέτη περίπτωσης αντί του προγενέστερου γαλλικού «νέου μυθιστορήματος» που διέλυε την πλοκή, αγνοούσε το υποκείμενο και αποστρεφόταν την ψυχολογία οφείλει πολλά στη σκέψη του Λακάν. Τέλος, κατατάσσει πολιτικά τον στοχαστή στη χορεία των «φωτισμένων συντηρητικών» (από κοινού με τον Σίγκμουντ Φρόιντ) υποστηρίζοντας πως πίστευε στην ιδέα της προόδου, αναγνώριζε όμως ότι ο ορθολογισμός μπορεί να οδηγήσει στα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα.
Δανεισμός ιδεών
Ενα ενδιαφέρον ερώτημα το οποίο συνδέεται με αυτή την τελευταία παρατήρηση, ξεφεύγει όμως από το πεδίο προβληματισμού της Ρουντινεσκό, είναι το γιατί μια μερίδα της σύγχρονης Αριστεράς βρίσκει χρήσιμο τον δανεισμό ιδεών από το περιβάλλον της πεφωτισμένης Δεξιάς. Δειγματοληπτικά μπορεί να αναφερθεί κανείς στα χρέη του Μισέλ Φουκό στον Φρίντριχ Νίτσε (αν και ο γερμανός φιλόσοφος αποτελεί ιδιότυπη περίπτωση διανοουμένου), την επίμονη επιστροφή του ιταλού φιλοσόφου Τζιόρτζιο Αγκάμπεν στις εννοιολογικές κατηγορίες του φιλοναζιστή γερμανού Καρλ Σμιτ προκειμένου να θεμελιώσει την κριτική του για τη σύγχρονη δυτική δημοκρατία, την εξάρτηση βασικών εργαλείων ανάλυσης του τρέχοντος φωτεινού παντογνώστη της νεοαριστερής σκέψης Σλάβοϊ Ζίζεκ από το οπλοστάσιο της ορολογίας του Λακάν.
Οι περιπτώσεις βέβαια δεν είναι ταυτόσημες ούτε και τα αποτελέσματα εξίσου έγκυρα (αρκετοί κατακρίνουν τον Ζίζεκ για παρανάγνωση του Λακάν, για παράδειγμα), ωστόσο αυτό δεν εμποδίζει ιστορικούς όπως ο Ρίτσαρντ Γουόλιν να βλέπουν στον χώρο των μεταμοντερνιστών και της αποδόμησης αυτό που ο ίδιος ονομάζει «γοητεία του ανορθολογισμού». Σε κάθε περίπτωση, ο Ζακ Λακάν, όπως φαίνεται και από τη σημαντική βιογραφία της Ρουντινεσκό, έχει την τύχη κάθε αποβιώσαντος στοχαστή: χρειάζεται έναν καλό συνήγορο υπέρ ή κατά όσων επανερμηνεύουν το έργο του.
HeliosPlus
