Τι συμβαίνει στη Μεσόγειο;

«Πρoτού το «Cape Ray» αφήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για τη Μεσόγειο προκειμένου να εκπληρώσει την αποστολή του, ειδικοί του Οργανισμού για την Απαγόρευση των Χημικών Οπλων (ΟΑΧΟ) διαπίστωσαν ότι οι μονάδες υδρόλυσης (FDHS), η διαμόρφωση των χώρων αποθήκευσης και τα μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία του πληρώματος και να αποφευχθεί οποιαδήποτε πιθανή διαρροή χημικών από το πλοίο πληρούν τις υψηλές προδιαγραφές της Συνθήκης για την ασφάλεια και την προστασία».

Με αυτές τις διαβεβαιώσεις «κλείνει» η πιο πρόσφατη σχετική ανακοίνωση του ΟΑΧΟ, διεθνούς οργανισμού με έδρα τη Χάγη συνδεδεμένου με τον ΟΗΕ και βραβευμένου με το Νομπέλ Ειρήνης για το έτος 2013. Η παραπάνω ανακοίνωση αφορά την εξέλιξη της επιχείρησης καταστροφής του χημικού οπλοστασίου που διατηρούσε το καθεστώς Ασαντ στη Συρία. Εκδόθηκε την Τετάρτη 2 Ιουλίου προκειμένου να δημοσιοποιήσει την επιτυχή μεταφόρτωση των χημικών από το δανέζικο πλοίο «Ark Futura» στο αμερικανικό «Cape Ray» στο λιμάνι Τζιόια Τάουρο στην Καλαβρία της Ιταλίας. Πάνω στο «Cape Ray» λαμβάνει ήδη χώρα η πλέον αμφιλεγόμενη φάση της καταστροφής: η υδρόλυση εν πλω. Για όσον καιρό διαρκεί η υδρόλυση το «Cape Ray» θα βρίσκεται στη γεωγραφική περιοχή της Μεσογείου, στα διεθνή χωρικά ύδατα δυτικά της Κρήτης, νότια της Μάλτας και της Ιταλίας, χωρίς να δίνει ακριβές στίγμα, καθώς η επιχείρηση έχει χαρακτηριστεί ως στρατιωτική. Εν μέσω αντιδράσεων στην Κρήτη, ερίδων μεταξύ της ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών και της αντιπολίτευσης αλλά και ενστάσεων μέρους της εγχώριας επιστημονικής κοινότητας, το επόμενο διάστημα προβλέπεται ταραγμένο.

Για αυτό το Σαββατοκύριακο είναι προγραμματισμένος αποκλεισμός της βάσης της Σούδας στην Κρήτη, ενώ μόλις την προηγούμενη Πέμπτη πραγματοποιήθηκε συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος για το ζήτημα. Μετά τη δημοσιοποίηση του χώρου όπου αποφασίστηκε η καταστροφή των χημικών της Συρίας τον περασμένο Φεβρουάριο έπειτα από δημοσίευμα του BBC, οι αντιδράσεις υπήρξαν έντονες. Ο τότε ανεξάρτητος ευρωβουλευτής και μετέπειτα υποψήφιος ευρωβουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ, Κρίτων Αρσένης, ανέδειξε το θέμα στην Ευρωβουλή και στον ΟΗΕ. Την περασμένη άνοιξη, 51 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ κατέθεσαν σχετική ερώτηση στη Βουλή, ενώ την ίδια περίοδο ο τότε υποψήφιος για την προεδρία της Κομισιόν, πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας, απέστειλε σχετική επιστολή στην Κομισιόν. Επιπλέον, ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης και επικεφαλής του Εργαστηρίου Διαχείρισης Τοξικών και Επικίνδυνων Αποβλήτων του Πανεπιστημίου, Ευάγγελος Γιδαράκος, κοινοποίησε με εκτενή αρθρογραφία τους προβληματισμούς του.

Η βασική κριτική η οποία ασκείται έχει να κάνει αρχικά με την επιλογή της υδρόλυσης εν πλω ως τρόπου καταστροφής των χημικών και δη στη Μεσόγειο. Πρόκειται για έναν μη δοκιμασμένο τρόπο καταστροφής, ο οποίος προέκυψε έπειτα από αρνήσεις σειράς χωρών –Βέλγιο, Νορβηγία, Αλβανία –να «φιλοξενήσουν» χερσαία καύση του οπλοστασίου στα εδάφη τους. Πολιτικές πηγές επιμένουν ότι «την ευθύνη για την καταστροφή των χημικών όπλων πρέπει να επωμιστούν οι χώρες οι οποίες τα κατασκεύασαν». Επιπλέον, εκφράζεται από πολλές πηγές σε διάφορους τόνους ο προβληματισμός ότι μπορεί η συγκεκριμένη ενέργεια να δημιουργήσει προηγούμενο, δηλαδή η περιοχή να καταλήξει να γίνει ένα νεκροταφείο χημικών όπλων ή άλλων ενώσεων, όποτε αυτό χρειαστεί, με τα ρίσκα, περιβαλλοντικά αλλά και οικονομικά (αλιεία, τουρισμός…), που το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος συνεπάγεται. Αναφέρουν συχνά δε το παράδειγμα των χημικών αποβλήτων που αποκαλύφθηκε ότι εναπόθετε η Μαφία στα ανοιχτά της Ιταλίας.

Ακόμη, επιστήμονες και οργανώσεις όπως η Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κάνουν λόγο για τη μη ύπαρξη μελέτης περιβαλλοντικού ρίσκου καθώς και σχεδίου δράσης στην περίπτωση ατυχήματος πριν ή μετά την υδρόλυση. Επιπλέον, ζητούν έντονα την παρουσία ανεξάρτητων –πλην ΟΑΧΟ και αμερικανικού στρατού –εμπειρογνωμόνων στις επιχειρήσεις καθώς και τη διενέργεια μετρήσεων στη θάλασσα και στον αέρα.

Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, Ευάγγελος Βενιζέλος, σε εκτενέστατη επιστολή που απέστειλε σε φορείς της Κρήτης στις 27 Μαρτίου παρέθεσε με λεπτομέρειες τα επιχειρήματά του και κατέληξε γράφοντας: «Εχουν διαμορφωθεί πλήρεις και πολλαπλές εγγυήσεις ασφαλείας για το θαλάσσιο περιβάλλον της Μεσογείου, ως προς την επιχείρηση καταστροφής του χημικού οπλοστασίου της Συρίας». Πηγές του υπουργείου Εξωτερικών κάνουν λόγο για αίτημα της Ελλάδας «all the way through» ήδη από το περυσινό φθινόπωρο η καταστροφή να γίνει στον Ατλαντικό από λιμάνι στις Αζόρες και όχι στη Μεσόγειο. Το αίτημα δεν εισακούστηκε, καθώς η Ιταλία είχε ήδη παραχωρήσει το λιμάνι της. Ακόμη, αποδίδουν μέρος των αντιδράσεων σε παραπληροφόρηση και σε πολιτική σκοπιμότητα και τονίζουν ότι μέρος της συμφωνίας είναι οι «απόλυτες διαβεβαιώσεις να μη συμβεί ταφή, απόθεση, βύθιση ή οποιαδήποτε άλλη επαφή χημικού ή άλλου προϊόντος στη θάλασσα».

Επιπλέον, δίνεται έμφαση στο γεγονός ότι η Ελλάδα δεν έχει παραχωρήσει τα χωρικά ύδατά της για την καταστροφή, η οποία λαμβάνει χώρα σε διεθνή ύδατα και ότι έλληνες εμπειρογνώμονες της Εθνικής Αρχής Χημικών Οπλων έχουν επιθεωρήσει το «Cape Ray». Είναι γεγονός ότι έχουν συμβεί πλήθος τηλεδιασκέψεων με ειδικούς του ΟΑΧΟ όπου έχουν συζητηθεί τα διάφορα τεχνικά ζητήματα. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η Ελλάδα υπήρξε η μόνη εκ των «εμπλεκόμενων» χωρών (Ιταλία, Μάλτα, Λιβύη) η οποία είχε διερευνητική και κριτική στάση απέναντι στο θέμα ώσπου να λάβει τις κατάλληλες διαβεβαιώσεις.

Μια επιχείρηση στα ανοιχτά

Η φάση της υδρόλυσης αποτελεί μονάχα ένα στάδιο μιας επιχείρησης την οποία επιβλέπει ο ΟΑΧΟ και υλοποιεί το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό. Τα χημικά όπλα τα οποία το καθεστώς της Συρίας συμφώνησε να παραδώσει προς καταστροφή μεταφέρθηκαν, με το τελευταίο φορτίο, μάζας 100 τόνων, να φεύγει στις 23 Ιουνίου με το «Ark Futura», από το λιμάνι της Λαττάκειας στη Συρία προς την Καλαβρία. Η μεταφορά του συνολικού φορτίου έγινε με ακόμη ένα πλοίο, το νορβηγικό «Taiko», το οποίο 15 ημέρες νωρίτερα απέπλευσε από το Τζιόια Τάουρο προς τη Φινλανδία και έπειτα στις ΗΠΑ. Σε χερσαίες εγκαταστάσεις στις δύο χώρες, της εταιρείας Ekokem AB και του γαλλικού ομίλου Veolia αντιστοίχως, πρόκειται να καταστραφεί το συγκεκριμένο, περισσότερο «ακίνδυνο» μέρος των χημικών. Τα υπόλοιπα χημικά «προτεραιότητας 1», όγκου 600 μετρικών τόνων, εκ των οποίων οι 23 αποτελούνται από εξαιρετικά τοξικά χημικά τύπου «μουστάρδας», μεταφορτώθηκαν από ιταλούς αξιωματικούς μέσα σε 78 κοντέινερ στο «Cape Ray» ώστε να πραγματοποιηθεί η υδρόλυση στους δύο αντιδραστήρες που έχουν εγκατασταθεί πάνω στο αμερικανικό πλοίο.

Τι είναι ωστόσο η υδρόλυση; Αποτελεί μέθοδο αδρανοποίησης των χημικών μέσω της αντίδρασής τους με στοιχεία όπως το νερό, η χλωρίνη και το υδροξείδιο του νατρίου. Η υδρόλυση, ο ένας εκ τω δύο γνωστών τρόπων καταστροφής χημικών, επιλέχθηκε καθώς η καύση τόσο ισχυρών όπλων, ο άλλος τρόπος, εξελίσσεται με περισσότερο βραδείς ρυθμούς και ενδεχομένως η διαδικασία να διαρκούσε χρόνια.

Η υδρόλυση εν πλω, σύμφωνα με εκτιμήσεις προερχόμενες κυρίως από την αμερικανική πλευρά, ενδέχεται να διαρκέσει δύο έως τρεις μήνες. Το διάστημα εξαρτάται εν πολλοίς από τις καιρικές συνθήκες οι οποίες θα επικρατούν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας και αποτελούν βασικό παράγοντα. Αν παρατηρηθούν άνεμοι άνω των 3 μποφόρ ή υψηλά κύματα άνω του μισού μέτρου, τότε οι εργασίες σταματούν, ώσπου οι συνθήκες να καταστούν ξανά ομαλές. Εξαιτίας της ευαίσθητης γεωπολιτικής ισορροπίας στην ευρύτερη περιοχή καθώς και της φύσης του φορτίου, το «Cape Ray» συνοδεύεται από πολυεθνική ναυτική δύναμη, στην οποία, μεταξύ άλλων, συμμετέχουν η Κίνα, η Δανία, η Νορβηγία, η Ρωσία, η Βρετανία, η Γερμανία, αλλά και η Ελλάδα. Η Γερμανία έχει διαθέσει φρεγάτα με 300 στελέχη ενώ η Ελλάδα το υποβρύχιο «Τρίτων ΙΙ».

Μετά το τέλος της υδρόλυσης, και αν όλα έχουν πάει σύμφωνα με τον προγραμματισμό του ΟΑΧΟ, το «Cape Ray» πρόκειται να μεταφέρει τα απόβλητα τα οποία θα έχουν δημιουργηθεί από τις αντιδράσεις και θα έχουν όγκο πολλαπλάσιο των αρχικών χημικών –υπολογίζεται περί τους 6.000 τόνους –σε ειδικά εργοστάσια στη Γερμανία και στη Βρετανία. Η επιλογή των επιχειρήσεων έγινε ύστερα από δημόσιο διαγωνισμό του ΟΑΧΟ, όπου συμμετείχαν 14 ιδιωτικές εταιρείες.

Οι ενστάσεις οι οποίες έχουν διατυπωθεί κατά της μεθόδου της υδρόλυσης εν πλω ποικίλλουν. Η βασικότερη αφορά το γεγονός ότι η υδρόλυση, αν και έχει επανειλημμένως εφαρμοστεί σε χερσαίο περιβάλλον, είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται σε ασταθές περιβάλλον –δηλαδή εν πλω. Ενώ έχουν διατυπωθεί οι σχετικές διαβεβαιώσεις, ουδείς μπορεί να αποκλείσει απολύτως το ρίσκο κάποιας διαρροής.

Στις 3 Φεβρουαρίου, σε κοινή επιστολή τους προς τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι, πέντε διεθνείς οργανισμοί –ανάμεσά τους ο Green Cross και το Center for Strategic and International Studies –χαρακτήρισαν την εν πλω καταστροφή ως «τη λιγότερο επικίνδυνη προσέγγιση», χωρίς ωστόσο να αποκλείουν εντελώς το ρίσκο. Οι ενστάσεις που διατυπώνονται αφορούν κυρίως την εισαγωγή των χημικών στο σύστημα υδρόλυσης, διαρροές μονώσεων εξαιτίας του «πιλοτικού» χαρακτήρα της επιχείρησης. Αν και η ευθύνη της περάτωσης της αποστολής βαρύνει τον ΟΑΧΟ, σε περίπτωση διαρροής, την ευθύνη αναλαμβάνει η αμερικανική πλευρά.

Στη Μεσόγειο πρόκειται να καταστραφούν τα πιο επικίνδυνα εκ των χημικών που βρέθηκαν στη Συρία, με τους 23 τόνους άκρως δηλητηριωδών αερίων τύπου «μουστάρδας» να αποτελούν το πιο ισχυρό όπλο. Ακόμη, στο «Cape Ray» μεταφέρονται «πρόδρομες» ενώσεις, δηλαδή τοξικά συστατικά που δεν έχουν συνδυαστεί καταλλήλως ώστε να σχηματίσουν τα χημικά όπλα. Ξεχωρίζουν οι πρόδρομες ενώσεις ουσιών που χρησιμοποιούνται για το «γνωστό» από τον πόλεμο του Βιετνάμ αέριο Σαρίν, καθώς και για το μεσαίας τοξικότητας νευροτοξικό VX.

Το πλοίο-αντιδραστήρας

Το «Cape Ray», το πλοίο το οποίο έχει προσαρμοστεί και εξοπλιστεί καταλλήλως προκειμένου να «φιλοξενήσει» την καταστροφή των χημικών της Συρίας, ναυπηγήθηκε το 1977. Πρόκειται για σκάφος τύπου Roll on/Roll off (τα σκάφη αυτού του τύπου συνήθως αποσύρονται ύστερα από 30 χρόνια) και πριν το «configuration» του από τον αμερικανικό στρατό πέρυσι και την προετοιμασία του για τη συγκεκριμένη αποστολή είχε ως βασική λειτουργία τη μεταφορά πετρελαιοειδών από και προς τη Σαουδική Αραβία. Το «Cape Ray» ζυγίζει 91.000 τόνους και έχει εξοπλιστεί με δύο κινητά συστήματα υδρόλυσης (FDHS), τα οποία στη μέγιστη απόδοσή τους μπορούν να καταστρέφουν ως και 50 τόνους χημικών την ημέρα. Το πλήρωμά του αποτελείται από 35 άνδρες και 63 ειδικούς επιστήμονες.

Το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό έχει εγκαινιάσει ακόμη και ειδική ιστοσελίδα για το «Cape Ray», δημοσιεύοντας στιγμιότυπα από την πορεία του. Ωστόσο, η κριτική που δέχεται έχει σχέση τόσο με την παλαιότητά του όσο και με τον περιορισμένο χώρο του μετά την επαναδιαμόρφωση και τον εκσυγχρονισμό του πέρυσι. Η αποφυγή της διαρροής αερίων από το «Cape Ray» εξασφαλίζεται από ειδικά στεγανοποιημένες τέντες, η αποτελεσματικότητα των οποίων αποτελεί επίσης αντικείμενο συζήτησης.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 20 Ιουλίου 2014