Ο Γιάννης Κόκκος αποδομεί το Ηρώδειο!

Εναν χρόνο μετά τον βαγκνερικό «Ιπτάμενο Ολλανδό» που κέρδισε τις εντυπώσεις, ο Γιάννης Κόκκος επιστρέφει στην Εθνική Λυρική Σκηνή και στο Ηρώδειο με τον «Οθέλλο» του Βέρντι. Ενας άλλος κόσμος, λοιπόν; Και ναι και όχι, απαντά ο διεθνώς διακεκριμένος σκηνογράφος και σκηνοθέτης. Εξηγεί πως στο αριστούργημα της ύστερης δημιουργίας του, το οποίο μάλιστα παρουσίασε ύστερα από μια μακρά περίοδο σιωπής, ο ιταλός συνθέτης μοιάζει να πατά σε δρόμους που άνοιξε παλαιότερα ο γερμανός ομότεχνός του: στη σύνδεση λόγου και μουσικής, την οποία όμως αναπλάθει με έναν δικό του τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με τον Γιάννη Κόκκο, με τον «Οθέλλο» ο Βέρντι επιτυγχάνει μια γραφή πιο σύγχρονη και ταυτόχρονα, παρά την κριτική την οποία του είχε ασκήσει στο παρελθόν, δείχνει να αποδέχεται την προσφορά του Βάγκνερ στη μουσική. «Κατά κάποιον τρόπο, σε αυτό το περίφημο ντουέτο του Οθέλλου το οποίο θεωρώ ένα από τα ωραιότερα σε ολόκληρο το ρεπερτόριο της όπερας υπάρχει κάτι απ’ τον Τριστάνο…» εκτιμά.

Παρά τη μακρά ενασχόλησή του με το λυρικό θέατρο, είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετεί το αριστούργημα του Βέρντι. Ηθελε να το κάνει, λέει, καθώς θεωρεί ότι ταιριάζει στον ανοιχτό χώρο. Αποκαλύπτει ότι η προσωπική του σχέση με το έργο έχει να κάνει με τον Σαίξπηρ. Οι δυσκολίες που παρουσιάζει τον προκαλούν δημιουργικά. Θεωρεί ότι πρόκειται για κάτι εξαιρετικά πολύπλοκο τόσο στο επίπεδο της ψυχολογίας όσο και σε αυτό της φαντασίας. Εν προκειμένω, ο ίδιος επιχειρεί να δώσει μια θεατρική-δραματική διάσταση στην όπερα και δη μέσα από το πρίσμα μιας πολύπλοκης ψυχολογίας.

«Αυτό προκύπτει έντονα μέσα από τον ίδιο τον χώρο, τη σκηνογραφία» εξηγεί, «που είναι η απεικόνιση του χάους. Η αρχιτεκτονική του Ηρωδείου είναι σαν να ‘χει διαλυθεί σε μια εξπρεσιονιστική εικόνα η οποία εικονογραφεί κατά κάποιον τρόπο το εσωτερικό μηδενιστικό χάος του Ιάγου, τον λαβύρινθο και την κατάπτωση του ατόμου».

Ο Γιάννης Κόκκος επιμένει στην ψυχολογική διάσταση και λέει πως αυτή αναδύεται μέσα από την ίδια τη μουσική. «Οσο κι αν το σύγχρονο θέατρο απορρίπτει την ψυχολογική διάσταση και δίνει σημασία μόνο στη συμπεριφορά, νομίζω ότι είναι σημαντικά και τα δύο» εκτιμά. «Δεν μπορεί να υπάρξει μια συμπεριφορά χωρίς ψυχολογικά κίνητρα τα οποία προέρχονται είτε από εσωτερικούς είτε από κοινωνικούς λόγους. Αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον γιατί μέσα στην όπερα και κυρίως στον «Οθέλλο» οι χαρακτήρες και οι καταστάσεις εκδηλώνονται με τρόπο εξαιρετικά έντονο ώστε να μιλάμε πραγματικά για έκφραση μουσικού θεάτρου» λέει στη συνέχεια.

Αναφερόμενος στους χαρακτήρες της όπερας ο Γιάννης Κόκκος λέει ότι ο Οθέλλος είναι σαν μαύρος ήλιος ο οποίος εκμηδενίζεται: «Η κατάπτωσή του είναι κάτι πολύ σπάνιο στην όπερα του 19ου αιώνα, όπου μπορεί οι πρωταγωνιστές να πάσχουν, να σκοτώνονται, αλλά παραμένουν ηρωικοί. Εδώ πρόκειται για μια προσωπική κατάπτωση η οποία μας εισάγει, μπορεί να πει κανείς, στους ήρωες του 20ού αιώνα. Χωρίς να κάνω συγκρίσεις, θεωρώ πως ο Οθέλλος έχει κάτι από την παρακμή ενός Βόιτσεκ».

Ο σκηνοθέτης υποστηρίζει ότι το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο στην προσωπικότητα του πρωταγωνιστή είναι το γεγονός ότι από άλλη κουλτούρα προέρχεται και άλλη έχει ασπαστεί: αυτή η δεύτερη, μάλιστα, παρά τη διαφορετικότητά της, τον αποδέχεται και τον χρησιμοποιεί προκειμένου να την υπερασπίσει. «Αυτός ο τρόπος με τον οποίο από τη μια κουλτούρα βρίσκεται στην άλλη του προσδίδει κάτι το εύθραυστο το οποίο εντοπίζει ο Ιάγος και από εκεί διεισδύει και τον καταστρέφει. Αυτός βλέπει στον Οθέλλο και στη Δυσδαιμόνα μια τόσο θετική εικόνα του κόσμου και αυτό είναι κάτι το οποίο του είναι αδιανόητο να το αφήσει να συνεχίζεται. Θεωρώ ότι είναι ένας άνθρωπος-στάχτη και το χάος που έχει μέσα του τον κάνει να αρνείται οποιαδήποτε θετική μορφή».

Ο Γιάννης Κόκκος λέει ότι το κίνητρο του Ιάγου είναι ασφαλώς ο ρατσισμός αλλά κυρίως η φράση του Σαίξπηρ: «Ι am not what I am»: «Δεν είμαι αυτό που είμαι, δηλαδή δεν είμαι τίποτα… Αισθάνεται πράγματι ότι δεν είναι τίποτα και αυτό το τίποτα προσπαθεί να το εξαπλώσει σ’ όλον τον κόσμο, να δημιουργηθεί πραγματικό χάος. Από την άλλη πλευρά, η Δυσδαιμόνα είναι η εξιδανικευμένη εικόνα ενός θαρραλέου κοριτσιού που αντιστέκεται στα ταμπού μιας κοινωνίας, παντρεύεται τον Οθέλλο ενάντια σ’ όλους από μια ανάγκη η οποία προκύπτει επίσης από τον λόγο».

Η σχέση του με τη σκηνογραφία επηρεάζει, άραγε, τον γενικότερο τρόπο δουλειάς του; Απαντά καταφατικά. Εξηγεί πως η προσωπική του ματιά στο θέατρο «περνά» πάντα από τον χώρο. «Σε όλες μου τις σκηνοθεσίες, ακόμη κι αν είναι απολύτως επικεντρωμένες στους τραγουδιστές ή στους ηθοποιούς, η πρώτη μου επαφή έχει πάντα να κάνει με τη «μετάφραση» στον χώρο και φυσικά μ’ ενδιαφέρουν πολύ οι ανοιχτοί χώροι: κυρίως το Ηρώδειο και η Επίδαυρος, που είναι για μένα τα απόλυτα θέατρα». Ο Γιάννης Κόκκος λέει πως σ’ αυτούς τους χώρους υπάρχει μια ιδιαίτερη «εγγραφή» του ανθρώπινου σώματος η οποία τον ενδιαφέρει πολύ. Την ίδια στιγμή, συνεχίζει, η αλαζονεία και η άγνοια κινδύνου τιμωρούνται…

Εκφράζει τη χαρά του για το γεγονός ότι το τελευταίο διάστημα εργάζεται κάπως συχνότερα στην Ελλάδα. Λέει πως είναι επιλογή του. Τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα και χαρακτηρίζει σημαντική τη συνεργασία του με την Εθνική Λυρική Σκηνή καθώς έχει την ευκαιρία της επαφής τόσο με έλληνες καλλιτέχνες όσο και με το κοινό της χώρας μας. «Ο τρόπος που δέχθηκε ο κόσμος τον περυσινό «Ιπτάμενο Ολλανδό» ήταν ένα μεγάλο δώρο για μένα» λέει συγκεκριμένα.

Μιλώντας γενικότερα και με βάση τη διεθνή εμπειρία του –πρόσφατα συμμετείχε στο διάσημο φεστιβάλ «Λευκές Νύχτες» της Αγίας Πετρούπολης σκηνοθετώντας τους «Τρώες» του Μπερλιόζ – θεωρεί, άραγε, πως το κοινό εν μέσω κρίσης γίνεται πιο συντηρητικό; Αναγνωρίζει ότι υπάρχει μια γενικότερη συντηρητικοποίηση η οποία εκφράζεται και στην τέχνη. Συνεχίζοντας την κουβέντα επεκτεινόμαστε στην ευρύτερη άνοδο της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Ο Γιάννης Κόκκος θεωρεί ότι είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι μέσα σε μια δυσχερή κατάσταση όπως αυτή που αντιμετωπίζουμε οι μόνες αξίες οι οποίες έχουν παραμείνει είναι υλιστικές. «Μέσα από αυτό το πρίσμα, τελικά, όλες αυτές οι ψευδοϊδεολογίες κατορθώνουν να εμφανιστούν ως εναλλακτικές» εκτιμά. «Οπως ο κόσμος έχει πλέον χάσει τα ιδανικά, την ελπίδα, τη μνήμη, όλα αυτά έχουν αναδειχθεί… Είναι μια ευκολία να χαθεί η μνήμη… Αν δεν υπάρχει αυτή, το παρόν μοιάζει σαν αρχή».

Με έμπνευση από τον Σαίξπηρ