Μίνως Ζομπανάκης: Ο πρωτοπόρος τραπεζίτης

Ντέϊβιντ Λάσελς
Μίνως Ζομπανάκης – Τραπεζίτης Χωρίς Σύνορα
Μετάφραση Ευάγγελος Βενέτης.
Εκδόσεις Κέρκυρα – Economia Publishing, 2013,
σελ. 278, τιμή 28 ευρώ
Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτα στην αγγλική γλώσσα το 2011

Λονδίνο, 1976. Από το βήμα ενός τραπεζικού συνεδρίου, με τις διεθνείς χρηματαγορές τεταμένες από τον επισφαλή υπερδανεισμό που άγγιζε νέα εξωφρενικά ύψη, ο Κρητικός Μίνως Ζομπανάκης (γενν. 1926) προειδοποιούσε ότι «το ιδιωτικό χρηματοοικονομικό σύστημα έχει εκτεθεί σε τεράστιο βαθμό προς χώρες οι οποίες ίσως δεν θα έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν ένα ολοένα αυξανόμενο βάρος εξωτερικού χρέους».

Ο πρωτοπόρος τραπεζίτης και οικονομολόγος από το παραθαλάσσιο χωριό Καλύβες των Χανίων, «αρχιτέκτων» των κοινοπρακτικών δανείων –όταν τα κεφάλαια χορηγούνται από κοινοπραξία τραπεζών -, έβλεπε έναν αποτελεσματικό μηχανισμό επέκτασης της πιστωτικής αγοράς να μετεξελίσσεται τάχιστα σε μιαν ανεξέλεγκτη μηχανή που χορηγούσε τότε πετροδολάρια λίγο-πολύ στον καθένα και με αλόγιστους όρους.

Απόφοιτος του Χάρβαρντ ο ίδιος, βαθύτατα επηρεασμένος από τη σκέψη του Γιόζεφ Σουμπέτερ, προσωπικότητα εγνωσμένου κύρους στο εξωτερικό αλλά σχεδόν άγνωστος στη χώρα μας, καθώς αποφεύγει την πολλή δημοσιότητα, άφησε εποχή στο Σίτι του Λονδίνου με τη διαμόρφωση του θεσμού των διατραπεζικών επιτοκίων (Libor), γύρω από τον οποίο στήθηκε ολόκληρο το οικοδόμημα της ευρωαγοράς τη δεκαετία του 1970. Ο ίδιος έθεσε, με άλλα λόγια, τις βάσεις για τη σύγχρονη μορφή δανεισμού απελευθερώνοντας τη διακίνηση των κεφαλαίων.

Ο Γκόρντον Ρίτσαρντσον, διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας κατά τη δεκαετία του 1970, τόνισε κάποτε στον Πολ Μίλερ, τον πρόεδρο της επενδυτικής τράπεζας First Boston όπου εργάστηκε ο Ζομπανάκης, ότι «ο Μίνως είχε συμβάλει σημαντικά, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, στην ανάπτυξη του Σίτι του Λονδίνου μεταπολεμικά», τονίζοντάς του ότι η βρετανική πρωτεύουσα κατέστη το χρηματοπιστωτικό κέντρο του κόσμου όταν έφτασε εκεί ο Ζομπανάκης.

«Καθώς είχα βάλει το νερό στ’ αυλάκι, χωρίς να περιμένω πλημμύρα, πλέον ανησυχούσα. Μέχρι το 1978 είχα γίνει ο μεγαλύτερος πολέμιος του συστήματος» έγραψε αργότερα ο ίδιος. Τότε παρομοίαζε ακόμη την κατάσταση με «οίκο ανοχής», σήμερα είναι πεπεισμένος, ύστερα από κάμποσα απορρυθμιστικά ολισθήματα, ότι έχουμε να κάνουμε με «καζίνο», καθώς «η ανηθικότητα του τραπεζικού συστήματος είναι αποκαρδιωτική για τους λίγους που καταλαβαίνουν τι συμβαίνει».

Οπως γράφει ο έμπειρος δημοσιογράφος Ντέιβιντ Λάσελς στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα βιογραφία του Μίνωος Ζομπανάκη, «η ειρωνεία της τύχης είναι ότι έβλεπε τη διόγκωση ενός «τέρατος» στη δημιουργία του οποίου είχε συμβάλει ο ίδιος». Αθελά του ωστόσο θα λέγαμε, καθώς οι συνθήκες άλλαξαν δραματικά και η λέξη αξιοπιστία έχασε τη σημασία της. Αλλα επεδίωκε εκείνος ασχολούμενος με τη χρηματοδότηση του εμπορίου σε Δύση και Ανατολή.

Ο Μίνως Ζομπανάκης, ο οποίος αρνήθηκε να γίνει πρωθυπουργός όταν του το πρότεινε η χούντα των συνταγματαρχών και υπήρξε άτυπος και άμισθος σύμβουλος όλων των μεταπολεμικών ελληνικών κυβερνήσεων –συνομιλητής του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη πιο πρόσφατα -, ξεχώρισε στο διεθνές τραπεζικό στερέωμα με τις μεγάλες επιτυχίες του, συνεργαζόμενος, μεταξύ άλλων, στενά με μέλη της βασιλικής δυναστείας της Σαουδικής Αραβίας, με τον σάχη του Ιράν αλλά και με τον μεγαλοτραπεζίτη Τζέικομπ Ρότσιλντ.

Ο Τζέιμς Γούλφενσον, πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας (1995-2005), έχει εξάρει την ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας και της συμβολής του: «Ο Μίνως Ζομπανάκης βίωσε αλλά και υπήρξε μέρος των μεγαλύτερων ιστορικών αλλαγών στις χρηματαγορές. Είναι ένας θρύλος όχι μόνο λόγω των δεξιοτήτων του στα χρηματοοικονομικά αλλά και λόγω του ότι, όντας Ελληνας, είναι μία από τις λιγοστές παγκόσμιες προσωπικότητες που έχουν διαμορφώσει το διεθνές σύστημα χρηματαγορών». Πράγματι η εντυπωσιακή σταδιοδρομία του Μίνωος Ζομπανάκη, με τη δραστηριοποίησή του από τη Νέα Υόρκη ως τη Μέση Ανατολή και την Ιαπωνία, είναι και η ιστορία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος υπό μία έννοια, η πρόοδός του από το ναδίρ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως τον απίστευτο τζίρο του 1 τρισ. δολαρίων ημερησίως, με όλες τις ενδιάμεσες διακυμάνσεις.

Δεν υπάρχει πάντως μείζον γεγονός στην παγκόσμια οικονομία των τελευταίων πενήντα ετών στο οποίο να μην έχει συμμετάσχει ο ίδιος ως επαγγελματίας, τεχνοκράτης ή απλός παρατηρητής. Η βιογραφία αυτή όμως είναι πολύτιμη και για έναν άλλο, πολύ συγκεκριμένο λόγο: έρχεται ακριβώς να μας φανερώσει πού έχει τις ρίζες της η σημερινή αποθράσυνση των διεθνών χρηματαγορών, το βιβλίο μας βοηθάει, για να το πούμε αλλιώς, να εισχωρήσουμε στην οικονομική εντροπία των πραγμάτων.

Για να εστιάσουμε και λίγο στο ζήτημα των αξιών: η φιλοδοξία του Μίνωος Ζομπανάκη, σε αντίθεση με άλλους τραπεζίτες, δεν ήταν να γίνει ο πλουσιότερος και ισχυρότερος άνδρας του πλανήτη. Απέκτησε αρκετά χρήματα από τη δουλειά του, τα περισσότερα από αυτά όμως προήλθαν από μισθούς και αμοιβές και όχι από δώρα ή μερίδια σε επικερδείς συμφωνίες. Σύμφωνα με τον ίδιο «ο υπερβολικός πλούτος είναι κατάρα που δεν σου επιτρέπει να χαρείς τα όμορφα πράγματα στη ζωή».