Η οικονομική κρίση… χρόνια δεν κοιτά –ούτε φύλο, όπως φαίνεται –όταν «ραγίζει» καρδιές. Και ραγίζει πολύ περισσότερες, νεότερες και δη γυναικείες σε σύγκριση με το παρελθόν, όπως δείχνουν δύο μελέτες, οι πρώτες του είδους τους στη χώρα μας, οι οποίες αποτιμούν την επίδραση της κρίσης που έπληξε τα τελευταία χρόνια την Ελλάδα στην καρδιολογική υγεία του πληθυσμού. Οι δύο αυτές «αδελφές» μελέτες διεξήχθησαν από ειδικούς της Καρδιολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «H Ελπίς» υπό την επίβλεψη του συντονιστή διευθυντή της Κλινικής κ. Αθανάσιου Τρίκα και παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του διεθνούς συνεδρίου «Heart Failure 2014» που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καρδιολογίας στο Συνεδριακό Κέντρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών από τις 17 ως τις 20 Μαΐου. Τα αποτελέσματά τους, που αφορούν την επίπτωση (δηλαδή την εμφάνιση νέων περιπτώσεων) της κολπικής μαρμαρυγής, της πιο συχνής καρδιακής αρρυθμίας η οποία συνδέεται με καρδιαγγειακά επεισόδια, αλλά και του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, αποδεικνύουν περίτρανα το «έμφραγμα» που έχει ήδη υποστεί η δημόσια υγεία τα τελευταία «μνημονιακά» έτη. Οπως επισημαίνουν οι ερευνητές, χρειάζεται άμεσα… κοινωνική θεραπευτική παρέμβαση προκειμένου να έχουν ένα καλύτερο μέλλον οι ασθενείς του «ασθενούς» που λέγεται Ελλάδα.
Ο πρώτος συγγραφέας και των δύο μελετών, ειδικευόμενος καρδιολόγος κ. Αλέξης Σαμέντζας σημειώνει στο «Βήμα»: «Είναι κοινώς αποδεκτό πως η ολική θνησιμότητα αυξάνεται κατά τις περιόδους κοινωνικών κρίσεων όπως οι πόλεμοι, οι φυσικές καταστροφές, οι τρομοκρατικές επιθέσεις κτλ. Η Ελλάδα βιώνει εδώ και χρόνια μια περίοδο οικονομικής κρίσης η οποία έχει και παγκόσμιο χαρακτήρα. Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης, όπως η ανεργία, η μείωση μισθών και η επακόλουθη έκπτωση του επιπέδου διαβίωσης, αυξάνουν την ψυχοσυναισθηματική φόρτιση, δηλαδή το στρες, όπως έχει φανεί από διαχρονικές μελέτες σε άλλους πληθυσμούς. Τα ευρήματά μας λοιπόν που δείχνουν αύξηση της επίπτωσης τόσο της κολπικής μαρμαρυγής όσο και του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, για πρώτη φορά μέσα από μια μεγάλη αναδρομική μελέτη, αποκτούν έντονο επιστημονικό αλλά και κοινωνικό ενδιαφέρον».
Η καρδιά μας πριν και μετά την κρίση…
Ας δούμε λοιπόν τα ενδιαφέροντα ευρήματα που δυστυχώς σκιαγραφούν μια το λιγότερο γκρίζα εικόνα. Αμφότερες οι μελέτες «σάρωσαν» αναδρομικά δύο χρονικές περιόδους σε ό,τι αφορούσε τους ασθενείς που εισήχθησαν στην Καρδιολογική Κλινική τού «Ελπίς» σε συνολικό διάστημα 10 ετών. Η πρώτη χρονική περίοδος αφορούσε την πενταετία 2003-2007, η οποία ορίστηκε ως «πενταετία προ κρίσεως», ενώ η δεύτερη αφορούσε το διάστημα 2008-2012, το οποίο ορίστηκε ως «πενταετία της κρίσης» (οι ερευνητές εξηγούν ότι το 2008 ορίστηκε ως χρονική έναρξη της κρίσης καθώς τότε παρουσιάστηκε μείωση στο ΑΕΠ και ξεκίνησε η σταδιακή αύξηση του ποσοστού ανεργίας).
Η μελέτη των… αρρυθμιών (συγγραφείς Αλέξης Σαμέντζας, Δήμητρα Παπαδημητρίου, Δημήτρης Παπασάικας, Βασιλική Μουντάκη και Αθανάσιος Τρίκας) αποτύπωσε ένα τοπίο στο οποίο «πρωταγωνιστές» ήταν οι νεότεροι σε ηλικία, οι γυναίκες και οι ανασφάλιστοι. Συγκεκριμένα, με βάση τα στοιχεία, στην πενταετία προ της κρίσεως εισήχθησαν συνολικά στην Καρδιολογική Κλινική τού «Ελπίς» 3.420 ασθενείς, εκ των οποίων οι 1.903 ήταν άνδρες και οι 1.517 γυναίκες. Από το σύνολο των ανδρών το 15% υπέστη κολπική μαρμαρυγή –από αυτούς το 15,7% ήταν κάτω των 60 ετών, το 7,3% ήταν ανασφάλιστοι και το 11,9% παρουσίασε την εν δυνάμει άκρως επικίνδυνη αρρυθμία για πρώτη φορά στη ζωή του.
Στις γυναίκες από τις 1.517 το 20% υπέστη κολπική μαρμαρυγή –εξ αυτού του ποσοστού το 18,6% των γυναικών ήταν κάτω των 60 ετών, το 5,5% ήταν ανασφάλιστες ενώ το 16,7% είχε πρωτοεμφανίσει κολπική μαρμαρυγή.
Και περνάμε στην πενταετία της κρίσης –οικονομικής αλλά και… καρδιακής, όπως θα διαβάσετε. Τα αποτελέσματα είναι σαφή: συνολικές εισαγωγές στην Καρδιολογική Κλινική 3.860 ασθενείς, εκ των οποίων 2.015 ήταν άνδρες και 1.845 γυναίκες. Από το σύνολο των ανδρών το 18% υπέστη κολπική μαρμαρυγή και εξ αυτών το 27% ήταν κάτω των 60 ετών, το 15,4% ήταν ανασφάλιστοι ενώ το 16,7% παρουσίασε το πρόβλημα για πρώτη φορά στη ζωή του.
Στις γυναίκες το 27,2% επί του συνόλου υπέστη κολπική μαρμαρυγή, εκ των οποίων το 26,3% ήταν κάτω των 60 ετών, το 12,7% ήταν ανασφάλιστες ενώ το 25,5% εμφάνισε την αρρυθμία για πρώτη φορά στη ζωή του.
Νέοι, γυναίκες, ανασφάλιστοι στο «κόκκινο»
Τι δείχνουν αυτά τα «ξερά» ποσοστά; Μια κατάσταση με καθόλου… ξερό νόημα αφού μεταφράζεται σε ανθρώπινες ζωές. Ο κ. Σαμέντζας υπογραμμίζει: «Από τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρο πως ο αριθμός των εισαγωγών για κολπική μαρμαρυγή παρουσίασε σημαντική αύξηση κατά την πενταετία της κρίσης και στα δύο φύλα, αλλά η αύξηση ήταν σαφώς μεγαλύτερη για το γυναικείο φύλο. Επίσης αυξήθηκε σημαντικά το ποσοστό των ασθενών με κολπική μαρμαρυγή ηλικίας κάτω των 60 ετών τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Αξιοσημείωτος είναι ο υπερδιπλασιασμός των ανασφάλιστων ασθενών που υπέστησαν κολπική μαρμαρυγή κατά την περίοδο της κρίσης, κυρίως στο γυναικείο φύλο, ενώ παράλληλα είναι σημαντική η μεγάλη αύξηση των ασθενών και των δύο φύλων που εμφάνισαν για πρώτη φορά κολπική μαρμαρυγή».
Ο ερευνητής προσθέτει ότι η γυναικεία… υπεροχή στις αρρυθμίες πιθανότατα σχετίζεται με το υπέρμετρο στρες που βαραίνει τους ώμους των γυναικών σε πολλά επίπεδα. «Οι γυναίκες που καλούνται να αντεπεξέλθουν σε τόσους ρόλους ήταν από τα πρώτα θύματα της κρίσης στον εργασιακό τομέα –σε έναν τομέα στον οποίον ήδη ταλανίζονταν περισσότερο από τους άνδρες και προ κρίσεως. Επίσης ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δοθεί από τους αρμοδίους στο στοιχείο που αφορά τους ανασφάλιστους ασθενείς. Τα ανασφάλιστα άτομα είναι ακόμη περισσότερο έρμαια της κρίσης καθώς δεν έχουν πλέον εύκολη ή και καθόλου πρόσβαση σε θεραπείες και εξετάσεις, με αποτέλεσμα τα καρδιαγγειακά προβλήματα να μπορούν πολύ πιο εύκολα να τα πλήξουν».
Εμφραγμα από… κούνια!
Σε ό,τι αφορά τα εμφράγματα που διερευνώνται στη δεύτερη μελέτη των ειδικών τού «Ελπίς» (συγγραφείς Αλέξης Σαμέντζας, Δήμητρα Παπαδημητρίου, Αθανάσιος Τρίκας), ο κώδωνας χτυπά ακόμη πιο… εκκωφαντικά για τις ακόμη μικρότερες ηλικίες. Σύμφωνα με τα στοιχεία, που αφορούσαν ακριβώς το ίδιο δείγμα ατόμων με εκείνο της μελέτης της κολπικής μαρμαρυγής, στην περίοδο προ της κρίσεως, από το σύνολο των ανδρών οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου υπέστη το 23,3%. Από αυτή την ομάδα ασθενών το 14,9% ήταν κάτω των 45 ετών, το 13,7% ήταν ανασφάλιστοι και το 7% χωρίς κανέναν παράγοντα κινδύνου.
Από το σύνολο των γυναικών το 14,57% υπέστη οξύ έμφραγμα –από αυτές το 17,65% ήταν κάτω των 45 ετών, το 10% ήταν ανασφάλιστες ενώ το 6,7% δεν είχε κανέναν παράγοντα κινδύνου.
Στην πενταετία της κρίσης το 28,2% των ανδρών που εισήχθησαν συνολικά στην Καρδιολογική Κλινική υπέστη οξύ έμφραγμα –από αυτές τις περιπτώσεις το 15,65% ήταν άνδρες κάτω των 45 ετών, το 23,4% ήταν ανασφάλιστοι και το 7,4% δεν είχε κανέναν παράγοντα κινδύνου. Στην ίδια πενταετία από τις γυναίκες που εισήχθησαν στην Καρδιολογική Κλινική το 22,3% υπέστη έμφραγμα –εξ αυτών των γυναικών το 22,8% ήταν κάτω των 45 ετών, το 13,35% ήταν ανασφάλιστες ενώ το 10,7% δεν είχε παράγοντες κινδύνου.
Αλλη μία φορά, κατά τον κ. Σαμέντζα, τα ποσοστά παρουσιάζουν μια απαισιόδοξη πραγματικότητα για την υγεία της καρδιάς του πληθυσμού. Ο ερευνητής τονίζει ότι «γυναίκες, ανασφάλιστοι αλλά και άτομα ακόμη πιο νεαρά σε σύγκριση με την κολπική μαρμαρυγή φαίνεται να είναι «θύματα» των εμφραγμάτων. Και αυτό πρέπει να απασχολήσει τους πάντες και κυρίως τους αρμοδίους της Πολιτείας».
Γυναίκες: θύματα του στρες και του τσιγάρου
Προσθέτει επίσης ότι το έμφραγμα το οποίο φαινόταν να αποτελεί επί έτη ανδρικό «προνόμιο» δεν είναι πλέον. «Και οι γυναίκες εμφανίζουν σήμερα σε υψηλά ποσοστά στεφανιαία νόσο καθώς καπνίζουν –ακόμη και περισσότερο από τους άνδρες -, εργάζονται υπό στρεσογόνες συνθήκες, εμφανίζουν σε μεγάλο βαθμό παχυσαρκία, υπέρταση, διαβήτη, γενικώς τους παράγοντες κινδύνου που οδηγούν σε έμφραγμα. Ο κίνδυνος λοιπόν εξισώνεται και, παρότι συνηθίζουμε να λέμε ότι τουλάχιστον ως την εμμηνόπαυση το γυναικείο φύλο είναι πιο ισχυρό απέναντι στα καρδιαγγειακά επεισόδια λόγω ορμονικού προφίλ, αυτό το προφίλ αποδεικνύεται τελικώς… ανίσχυρο σε σύγκριση με τους τόσους επιβαρυντικούς παράγοντες κινδύνου».
Ο κ. Σαμέντζας επισημαίνει ότι η ερευνητική ομάδα συνεχίζει να «ακτινογραφεί» την καρδιακή υγεία του πληθυσμού και ελπίζει ότι το ίδιο θα πράξουν συντονισμένα και άλλες ελληνικές ομάδες ώστε να προκύψει μια συνολικότερη εικόνα της κατάστασης. Οπως λέει, η ομάδα στην οποία συμμετέχει έχει αυξήσει τον πληθυσμό των ασθενών που περνούν από το «μικροσκόπιό» της και σύντομα τα ευρήματα αναμένεται να τεθούν υπό δημοσίευση σε επιστημονικό έντυπο. Πέρα όμως από τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, τα στοιχεία αυτά, που δεν αποτελούν απλούς αριθμούς, πρέπει να καταγραφούν στο μυαλό όλων εκείνων που συνηθίζουν να μετρούν μόνο νούμερα…
Καρδιακή ανεπάρκεια
Ενας παραγνωρισμένος «εχθρός»
Μπορεί οι νέες μελέτες να αποτυπώνουν μια ζοφερή εικόνα σε ό,τι αφορά την υγεία της καρδιάς του ελληνικού πληθυσμού, ωστόσο αν… ανοίξουμε το πλάνο υπάρχει ένας μεγάλος εχθρός της υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού με τον τίτλο της καρδιακής ανεπάρκειας. Αυτός ο «αντίπαλος» της δημόσιας υγείας που παίρνει δύναμη από την… αδυναμία της καρδιάς να αντλήσει αρκετό αίμα για να καλύψει τις ανάγκες του σώματος και εκδηλώνεται με συμπτώματα όπως η δύσπνοια, το οίδημα των άκρων και η κόπωση συζητήθηκε και αναλύθηκε ενδελεχώς στη διάρκεια του συνεδρίου «Heart Failure 2014» τις προηγούμενες ημέρες. Και είναι επόμενο να μπήκε στο μικροσκόπιο περισσότερων από 4.000 ειδικών που συμμετείχαν στο συνέδριο καθώς, σύμφωνα με στοιχεία, περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη και 26 εκατομμύρια σε όλον τον κόσμο ζουν με καρδιακή ανεπάρκεια. Πρόκειται για ασθενείς για τους οποίους η πρόγνωση δεν είναι καλή αφού τα ποσοστά επιβίωσής τους είναι χαμηλότερα από εκείνα που συνδέονται με «δημοφιλείς» μορφές καρκίνου, όπως του εντέρου, του μαστού ή του προστάτη. Μάλιστα σε περιπτώσεις οξείας καρδιακής ανεπάρκειας, για την οποία δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπευτική λύση, το 30%-40% των ασθενών θα επανεισαχθεί στο νοσοκομείο ή θα καταλήξει μέσα σε ένα εξάμηνο, όπως μας πληροφόρησε ο πρόεδρος του συνεδρίου, αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιακής Ανεπάρκειας κ. Γεράσιμος Φιλιππάτος. Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι ένα «άχθος» τεράστιο για τους ίδιους τους ασθενείς, τις οικογένειές τους αλλά και για τα συστήματα υγείας: οι δαπάνες που σχετίζονται με αυτήν αντιπροσωπεύουν περίπου το 1%-2% του συνολικού προϋπολογισμού για την υγεία στις ανεπτυγμένες χώρες. Ο κ. Φιλιππάτος ανέφερε μάλιστα πως «εκτιμάται ότι στις επόμενες δεκαετίες η αύξηση της γήρανσης του πληθυσμού και οι επιβλαβείς αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να υπερδιπλασιάσουν την επιβάρυνση στα συστήματα υγείας κάποιων χωρών».
Καρδιακή ανεπάρκεια
Ενας παραγνωρισμένος «εχθρός»
Μπορεί οι νέες μελέτες να αποτυπώνουν μια ζοφερή εικόνα σε ό,τι αφορά την υγεία της καρδιάς του ελληνικού πληθυσμού, ωστόσο αν… ανοίξουμε το πλάνο υπάρχει ένας μεγάλος εχθρός της υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού με τον τίτλο της καρδιακής ανεπάρκειας. Αυτός ο «αντίπαλος» της δημόσιας υγείας που παίρνει δύναμη από την… αδυναμία της καρδιάς να αντλήσει αρκετό αίμα για να καλύψει τις ανάγκες του σώματος και εκδηλώνεται με συμπτώματα όπως η δύσπνοια, το οίδημα των άκρων και η κόπωση συζητήθηκε και αναλύθηκε ενδελεχώς στη διάρκεια του συνεδρίου «Heart Failure 2014» τις προηγούμενες ημέρες. Και είναι επόμενο να μπήκε στο μικροσκόπιο περισσότερων από 4.000 ειδικών που συμμετείχαν στο συνέδριο καθώς, σύμφωνα με στοιχεία, περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη και 26 εκατομμύρια σε όλον τον κόσμο ζουν με καρδιακή ανεπάρκεια. Πρόκειται για ασθενείς για τους οποίους η πρόγνωση δεν είναι καλή αφού τα ποσοστά επιβίωσής τους είναι χαμηλότερα από εκείνα που συνδέονται με «δημοφιλείς» μορφές καρκίνου, όπως του εντέρου, του μαστού ή του προστάτη. Μάλιστα σε περιπτώσεις οξείας καρδιακής ανεπάρκειας, για την οποία δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπευτική λύση, το 30%-40% των ασθενών θα επανεισαχθεί στο νοσοκομείο ή θα καταλήξει μέσα σε ένα εξάμηνο, όπως μας πληροφόρησε ο πρόεδρος του συνεδρίου, αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιακής Ανεπάρκειας κ. Γεράσιμος Φιλιππάτος. Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι ένα «άχθος» τεράστιο για τους ίδιους τους ασθενείς, τις οικογένειές τους αλλά και για τα συστήματα υγείας: οι δαπάνες που σχετίζονται με αυτήν αντιπροσωπεύουν περίπου το 1%-2% του συνολικού προϋπολογισμού για την υγεία στις ανεπτυγμένες χώρες. Ο κ. Φιλιππάτος ανέφερε μάλιστα πως «εκτιμάται ότι στις επόμενες δεκαετίες η αύξηση της γήρανσης του πληθυσμού και οι επιβλαβείς αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να υπερδιπλασιάσουν την επιβάρυνση στα συστήματα υγείας κάποιων χωρών».
Ο καθηγητής τόνισε ότι υπάρχει σημαντικό έλλειμμα πληροφόρησης σχετικά με το πρόβλημα τόσο στον πληθυσμό όσο και στους επαγγελματίες υγείας, με αποτέλεσμα να καταγράφονται πολλοί πρόωροι θάνατοι οι οποίοι θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Αυτή η έλλειψη γνώσης οδήγησε την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καρδιακής Ανεπάρκειας να απευθύνει έκκληση για αλλαγή πολιτικής επισημαίνοντας τη σημασία λήψης μέτρων σχετικά με την πρόληψη των πρόωρων θανάτων από καρδιακή ανεπάρκεια. Μάλιστα σε ειδική εκδήλωση πριν από την έναρξη του συνεδρίου παρουσιάστηκε στους προέδρους των Εταιρειών Καρδιακής Ανεπάρκειας δεκάδων χωρών η παγκόσμια λευκή βίβλος με τίτλο «Καρδιακή ανεπάρκεια: Πρόληψη της νόσου και των θανάτων σε όλον τον κόσμο» η οποία συντάχθηκε από έγκριτους σε παγκόσμιο επίπεδο καθηγητές (μεταξύ των οποίων και ο κ. Φιλιππάτος). Στη βίβλο περιέχονται προτάσεις που μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν την πρόληψη μέσω προγραμμάτων ευαισθητοποίησης του κοινού, την προώθηση της έρευνας και την εξασφάλιση ισότιμης φροντίδας για όλους τους ασθενείς. Σύμφωνα με τον κ. Φιλιππάτο, «ελπίζεται ότι οι προτάσεις αυτές θα οδηγήσουν σε αλλαγή στρατηγικής με οφέλη σε παγκόσμιο επίπεδο. Και στην Ελλάδα υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης της υγείας μέσω της ευαισθητοποίησης του κοινού και της ενθάρρυνσης ενός υγιεινού τρόπου ζωής που μειώνει τους παράγοντες κινδύνου».
Εκτός όμως από την πολυτιμότερη όλων πρόληψη, απαιτείται να υπάρξουν και σημαντικότερα «όπλα» στο πεδίο της θεραπείας. «Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν αρκετές νέες συσκευές υποβοήθησης της καρδιάς αλλά και περί τις 10 νέες πειραματικές φαρμακευτικές θεραπείες που φαίνονται υποσχόμενες. Ωστόσο ακόμη δεν μπορούμε να μιλήσουμε για «άλμα» στη θεραπεία και αρκούμαστε στις υπάρχουσες θεραπείες που είναι αποτελεσματικές στη χρόνια μορφή του προβλήματος» κατέληξε ο καθηγητής.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
