Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου αναζητεί το νόημα της ζωής

Το «Still Life» –η νέα παράσταση που ανεβάζει σε λίγες ημέρες στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών –έρχεται σε μια χρονική στιγμή που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επετειακή και μάλιστα διπλά. Οχι μόνο γιατί εφέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας όπου ο ίδιος συνέλαβε και σκηνοθέτησε τις τελετές έναρξης και λήξης κερδίζοντας ευρύτερη αναγνώριση και κάνοντας ουκ ολίγους να πιστέψουν τότε ότι πλέον του ανοιγόταν πεδίο δόξης λαμπρό στο διεθνές στερέωμα, αλλά και γιατί εντός του 2014 ο Δημήτρης Παπαϊωάννου γίνεται 50 ετών. Θα μπορούσε άραγε το ορόσημο αυτό να αποτελέσει αφορμή για κάποιας μορφής απολογισμό; Μόνο ο ίδιος θα ήταν σε θέση να απαντήσει…

Μια σύντομη ματιά πάντως στη μέχρι σήμερα διαδρομή του υποχρεώνει όποιον την επιχειρήσει σε ουκ ολίγες στάσεις… Η μαθητεία στη ζωγραφική δίπλα στον Τσαρούχη, οι σπουδές στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, η ενασχόληση από τα 19 του χρόνια με τα κόμικς και με τον σύγχρονο χορό στην ολότητά του (ερμηνευτής, σκηνοθέτης, σχεδιαστής κοστουμιών, σκηνικών και φωτισμών), η «αναμέτρηση» με την όπερα αλλά και το ανέβασμα μουσικών παραστάσεων και φυσικά η ίδρυση –από κοινού με την Αγγελική Στελλάτου – της ανατρεπτικής Ομάδας Εδάφους (1986-2002) όπου ο ίδιος συνέλαβε, σκηνοθέτησε και χορογράφησε όλες τις παραγωγές της… Το άλμα από τα πρώτα underground χρόνια του σε εναλλακτικούς χώρους όπου διεκδίκησε και πέτυχε το ενδιαφέρον του «ψαγμένου» κοινού ως το κερδισμένο στοίχημα των Ολυμπιακών Αγώνων με τις γοητευτικές εικόνες του να ταξιδεύουν σε ολόκληρο τον κόσμο προκαλώντας γενικό ενθουσιασμό ήταν αναμφίβολα εντυπωσιακό. Η επάνοδος στα καθ’ ημάς, με ένα άλλο πρόσωπο, εν τούτοις, αυτό των μεγάλων σκηνών του κέντρου της –προ κρίσης –Αθήνας και από εκεί η εμφάνισή του στην Αποθήκη του Φεστιβάλ Αθηνών στην οδό Πειραιώς ήρθε να αποδείξει, ει μη τι άλλο, την προσαρμοστικότητά του… Επιστροφή ή άφιξη σε ένα νέο σημείο; Ο ίδιος έχει δώσει την απάντηση…

Μιλώντας στο «Βήμα» έναν περίπου χρόνο πριν, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου σκιαγραφούσε τη μεταολυμπιακή πορεία του. Μετά το πολυσυζητημένο «2» του 2006 και την αναβίωση της δημοφιλούς «Μήδειας» το 2008, συνειδητοποίησε ότι οι παραστάσεις αυτές είχαν να κάνουν με έναν εαυτό περασμένο, όχι με τον μελλοντικό. «Οταν λοιπόν ο Γιάννης Χουβαρδάς μου ζήτησε να δημιουργήσω ένα έργο για τα εγκαίνια της ιστορικής σκηνής του Τσίλλερ έφτιαξα το «Πουθενά», το οποίο θεωρώ το πρώτο έργο της τωρινής μου ύπαρξης» έλεγε χαρακτηριστικά. Η εν λόγω παραγωγή ανέβηκε το 2009, χρονιά κατά την οποία ο Παπαϊωάννου επιμελήθηκε επίσης την έκθεση «Heaven Live» της 2ης Μπιενάλε της Αθήνας, από κοινού με τον εικαστικό Ζάφο Ξαγοράρη. Το 2010 βρέθηκε στη Νέα Υόρκη με υποτροφία του Ιδρύματος Fulbright και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα δημιούργησε το «Κ.Κ.» παρουσιάζοντας τη μουσική της Λένας Πλάτωνος επάνω σε 13 ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Τόσο στο «Πουθενά» όσο και στο «Μέσα» που ακολούθησε το 2011 δεν υπήρχαν πρωταγωνιστές, το σύνολο ήταν αυτό που είχε τον κύριο ρόλο. Η εισπρακτική αποτυχία του δεύτερου ήταν, πάντως, κατά δήλωσή του ένα μήνυμα «δυσκολοχώνευτο και σαφές». Τον πείραξε, άραγε; «Με αυτό το έργο επιχείρησα να χρησιμοποιήσω τη μεγάλη πλατφόρμα η οποία μου είχε δοθεί για να κάνω ένα τεράστιο πείραμα, καθαρά καλλιτεχνικής φύσεως» έλεγε στην ίδια συνέντευξη στο «Βήμα». «Θέλησα να εκμεταλλευτώ τη φόρα που μου είχε δώσει η προηγούμενη εισπρακτική επιτυχία για κάτι, κατά τη γνώμη μου, ανατρεπτικό και ενεργοφόρο. Το αποτέλεσμα δεν επικοινώνησε στην κλίμακα που θα επέτρεπε στους παραγωγούς που με εμπιστεύθηκαν να το επιχειρήσουν ξανά. Με αυτή την έννοια, ναι, με πείραξε. Οτι δηλαδή σε μερικά χρόνια που ενδεχομένως θα το συζητάμε, θα βρεθούν να το έχουν ζήσει μόνο 11.000 άνθρωποι. Και ξέρετε, το «Μέσα» ήταν κάτι που δεν στήνεται ξανά καθόλου εύκολα…» . Ωστόσο, ο ίδιος παραδεχόταν πως είναι καλομαθημένος σε ό,τι αφορά την απήχηση στο κοινό. Από τα πρώτα χρόνια της διαδρομής του, έλεγε, είχε συνηθίσει στη μεγάλη ανταπόκριση. «Τώρα που τα πράγματα ξεκαθαρίζουν, η απήχηση εξακολουθεί να είναι μεγάλη, αλλά φάνηκε πια πως οι πραγματικοί ενδιαφερόμενοι για την καλλιτεχνική μου δουλειά είναι λιγότεροι από αυτούς που εμφανίστηκαν με τη φόρα των Ολυμπιακών. Δεν έχω πρόβλημα με αυτό. Οσο μεγαλώνεις, προτιμάς να σε αγαπούν γι’ αυτό που είσαι. Εχεις ανάγκη να λες τη γνώμη σου» δήλωνε συγκεκριμένα.

Η «Πρώτη Υλη» (2012) παρουσιάστηκε στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και σηματοδότησε την επιστροφή του Δημήτρη Παπαϊωάννου στη σκηνή, στον ρόλο του ερμηνευτή, ύστερα από μια δεκαετία. Οταν άρχισε να τη δουλεύει, έχει πει, η κρίση είχε ήδη ενσκήψει και ο ίδιος είχε αναγκαστεί να ξενοικιάσει το ακριβό του στούντιο και να συγκεντρώσει τα πράγματά του σε έναν ημι-υπόγειο χώρο. Εβαλε, λοιπόν, ένα στοίχημα με τον εαυτό του… «Θέλησα να καταλάβω τι ακριβώς γίνεται τώρα: με ποιον τρόπο μπορεί να δημιουργήσει κανείς χωρίς κανένα μέσο» έλεγε συγκεκριμένα. «Αυτή είναι μια κατάσταση, άλλωστε, στην οποία γνώριζα να λειτουργώ καλά για χρόνια, όταν έκανα τα πρώτα μου βήματα. Σκέφτηκα ότι αν πράγματι κατάφερνα να φτιάξω κάτι ενδιαφέρον, θα ήταν μια κίνηση η οποία θα δήλωνε στο περιβάλλον κάτι θετικό: ότι τελικά δεν έχει τόση σημασία το να μη διαθέτεις μέσα. Στην περίπτωσή μου, μάλιστα, ακριβώς επειδή είχα την τύχη να μου προσφερθούν πολλά μέσα, θεώρησα ότι αυτό θα είχε ίσως μια επιπλέον σημασία. Ετσι προέκυψε η «Πρώτη Υλη»» συνέχιζε καταλήγοντας ότι, τελικά, δεν πρόκειται για επιστροφή αλλά για άφιξη σε ένα νέο σημείο «το οποίο, όμως, επειδή οι δρόμοι δεν είναι ευθύγραμμοι ποτέ, συναντάται με κάτι αρχικό…».

Η «Πρώτη Υλη» παρουσιάστηκε αργότερα στη Θεσσαλονίκη, στη Νέα Υόρκη, στο Εδιμβούργο και στη Μόσχα ενώ το 2013 επέστρεψε ανανεωμένη στο Φεστιβάλ Αθηνών. Από αυτό το εργαστήρι προκύπτει και το «Still Life», ένα έργο που απογυμνώνει τα συνθετικά του υλικά. Επτά ερμηνευτές, ανάμεσά τους και ο ίδιος ο σκηνοθέτης, πραγματώνουν το σκηνικό σύμπαν της νέας παράστασης.