Βανδαλισμοί, εγκατάλειψη, ερήμωση. Εικόνες δυστοπικές. Μια προτομή στην Ηλεία τυφλωμένη από μαύρο σπρέι. Κτίρια τραπεζών στο αθηναϊκό κέντρο με τη λέξη «ΚΛΕΦΤΕΣ», μαύρη εμφατική κατηγορία, στη λευκή μαρμάρινη επένδυση της πρόσοψής τους. Φωτιές στην πλατεία Συντάγματος. Μπλόκα στους δρόμους της Πλάκας. Το παρατημένο εργοστάσιο της Kodak στο Μαρούσι. Μια παραγκούπολη στην Υδρα. Πυροσβεστήρες στη σειρά, έτοιμοι προς χρήση στην Κέρκυρα. Είναι οι εικόνες της Ελλάδας που αντίκρισε ο εικαστικός καλλιτέχνης Δημήτρης Τσουμπλέκας επιστρέφοντας από πολύχρονη διαμονή στο Βερολίνο το 2009, όταν η κρίση άρχισε να ξεσκεπάζει το πρόσωπό της. Στα τρία χρόνια που ακολούθησαν, ο 47χρονος φωτογράφος κατέγραψε στιγμές και καταστάσεις με χιλιάδες κλικ της μηχανής. Ενας μοναχικός ηλικιωμένος άντρας χαμένος με το βλέμμα χαμένο και στο βάθος η τηλεόραση να παίζει τις ειδήσεις των οκτώ. Ένα πλαστικό ποτήρι με κρύο καφέ «ιδρώνει» πάνω στον πάγκο ενός καμένου καταστήματος στην Πανεπιστημίου.
Μια επιλογή από 146 εικόνες δημοσιεύει ο καλλιτέχνης στο λεύκωμα TEXAS, που αποτελεί ένα φωτογραφικό ντοκουμέντο της Ελλάδας των τελευταίων χρόνων. Εικόνες που αποτυπώνουν τη βία, την καταστροφή, την απώλεια, τον θάνατο, την παραίτηση, την απελπισία. Ένα κορίτσι που κοιτάζει φοβισμένο από την ξύλινη κρυψώνα της. Το κουφάρι ενός ζώου σε ένα δάσος στο Μαρούσι. Τα αποφάγια από ένα μεγάλο τσιμπούσι, παρατημένα στο στρωμένο τραπέζι. Εικόνες απουσίας και θλίψης συγκεντρωμένες σε έναν τόμο, με τίτλο που θυμίζει εκείνη την παλιά κωμική ατάκα «Αμέρικαν μπαρ γίναμε εδώ πέρα». Τον τίτλο δανείζεται ο καλλιτέχνης από το καφενείο «Παράδεισος» στην Πρέβεζα «το οποίο μετονομάστηκε σε «Tέξας» όταν ένας απατημένος σύζυγος πυροβόλησε μέσα στο μαγαζί τη γυναίκα του και τον εραστή της».
Στην πιο ρεαλιστική δουλειά του ως τώρα -με πολλές συμβολικές πινελιές, όπως το τερατογεννημένο λεμόνι στον πάγκο της κουζίνας- ο Τσουμπλέκας καταγράφει μια πραγματικότητα την οποία δεν θεωρεί ούτε επίκαιρη ούτε παροδική. Η κρίση είναι παντοτινή, λέει. Οι ταραχές δεν γεννήθηκαν στις κοινωνικές και πολιτικές συρράξεις στην Ελλάδα του Μνημονίου. Η ταραχή είναι εσωτερική, βιώνεται καθημερινά στη ενδόμυχη διαχείριση της απώλειας, της εγγεγραμμένης στον γενετικό κώδικα της ανθρώπινης φύσης.
Οι φωτογραφίες επιχειρούν να εξεικονίσουν το αθέατο, το πένθος για τις στερήσεις, την προσμονή της αλλαγής υπογραμμίζοντας την οικουμενικότητα αυτών των συναισθημάτων με εικόνες από την επαρχία Φουγιάν στην Κίνα, το Βερολίνο και το Ορλάντο των ΗΠΑ και αποτυπώνοντας τη ζωή που επιμένει μέσα στις γκρίζες εικόνες της διάλυσης, μέσα στις μεγάλες σκιές του πένθους: μια ανθισμένη μυγδαλιά, το πρόχειρο μπάνιο ενός βρέφους κάτω από τη βρύση του νιπτήρα, μια οικογενειακή γιορτή, ένα λαϊκό δρώμενο, ιδρωμένα παιδιά που παίζουν στο δάσος στις Αφίδνες, μια εύθυμη παρέα νέων σε καλοκαιρινές διακοπές στην Ύδρα. Η επιλογή της ζωής υποβάλλεται με χρώματα λαμπερά, με το φωτεινό πορτοκαλί μιας νεραντζιάς φορτωμένης καρπούς στους Δελφούς, με βελούδινα πράσινα και σαγηνευτικά γαλάζια. Ένα θαλασσοπούλι πετά ελεύθερο στον ουρανό της Αίγινας και ένα κομμάτι πράσινο εμφανίζεται σαν λάβαρο ελπίδας μέσα στα σκοτάδια του Νεκρομαντείου του Αχέροντα.
Κατακερματισμένη σε οπτικά αποσπάσματα, η ιστορία της κρίσης που αφηγείται ο Δημήτρης Τσουμπλέκας ενσωματώνει της αντιφάσεις της ζωής, εκφράζει τη διαχρονική πάλη με τη φθορά και εμπεριέχει τη δυναμική της μετεξέλιξης όχι ως ευσπλαχνική υπόσχεση αλλά ως νομοτέλεια τόσο πραγματική που εγγράφεται εύγλωττα στον χώρο. Η αφήγηση είναι πολυφωνική, οι εικόνες λιτές, το θέμα προβάλλεται με ένταση, άλλοτε μικροσκοπικά στη λεπτομέρειά του και άλλοτε μακροσκοπικά με ποιητικές αφηρημένες λήψεις. Οι ιστορίες δεν έχουν προδιαγεγραμμένο τέλος, δεν είναι παγωμένες στον χρόνο. Ο χώρος, το αστικό και το φυσικό τοπίο και οι εσωτερικοί χώροι στους οποίους συνηθίζει να εστιάζει τον φακό του ο καλλιτέχνης, αναδεικνύεται σε κοινόχρηστο δημόσιο σκηνικό το οποίο φιλοξενεί ιστορίες προσωπικής απόγνωσης και ιδιωτικής ευφροσύνης που συγκινούν αδιακρίτως το βλέμμα.
«Το “TEXAS” ήταν η προσπάθεια να ξανασυναντήσω την Ελλάδα μετά τα εξίμισι χρόνια του Βερολίνου, ήταν η προσπάθεια να παραμερίσω την αμηχανία που νομίζω πως όλοι νιώσαμε. Φύγαμε το 2004, λίγο πριν από το πάρτι των Ολυμπιακών Αγώνων –και δεν το λέω μόνο ειρωνικά, υπήρχε πράγματι χαρά και ενθουσιασμός– και γυρίσαμε το 2010, την στιγμή του μεγάλου χανγκόβερ. Κυριολεκτικά, νομίζω πως όλοι αντικρίσαμε ένα ριζικά διαφορετικό τοπίο», λέει ο Δημήτρης Τσουμπλέκας στο «Βήμα». «Για να το καταλάβω, κάπως έπρεπε να το χαρτογραφήσω και κάπως έτσι προέκυψε και η –ελπίζω– ποιητική πίστη στη ζωή, είναι η αγάπη που έρχεται όταν γνωρίζεις καλύτερα κάποιον, πόσω μάλλον αν τον ξέρεις από παλιά και τον έχεις χάσει».
ΙΝΦΟ
Δημήτρης Τσουμπλέκας
TEXAS. Ένα γουέστερν δωματίου
Αθήνα, 2014
σελ. 160, τιμή 24 ευρώ
Το λεύκωμα «TEXAS» του Δημήτρη Τσουμπλέκα παρουσιάζεται στο Free Thinking Zone (Σκουφά 64 και Γριβαίων), την Τετάρτη 7 Μαΐου, στις 7.00 μ.μ. με συζήτηση στην οποία θα συμμετάσχουν ο αρχιτέκτονας Χάρης Σαββίδης, ο συγγραφέας Δημήτρης Φύσσας και ο καλλιτέχνης. Συντονίζει ο δημοσιογράφος Ηλίας Μαγκλίνης.
