Loukas Tsoukalis
The Unhappy State of the Union:
Europe needs a new grand bargain
Policy Network, 2014

«Η Ευρώπη βιώνει σήμερα μία ισορροπία τρόμου» λέει στο «Βήμα της Κυριακής» ο Λουκάς Τσούκαλης. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης και στο King’s College του Λονδίνου, πρώην σύμβουλος του προέδρου της Κομισιόν και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ, ο κ. Τσούκαλης είναι ένας από τους ελάχιστους Ελληνες με δυνατότητα ηχηρής παρέμβασης στον ευρωπαϊκό διάλογο. Στο νέο του βιβλίο, με τίτλο «The Unhappy State of the Union: Europe needs a new grand bargain», που κυκλοφορεί και σε άλλες πέντε ευρωπαϊκές γλώσσες (στα ελληνικά θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τις εκδόσεις Πατάκη), ο κ. Τσούκαλης αναφέρεται στην ανάγκη για μία νέα Συνθήκη του Ευρώ ως λύση στη βασική αντίφαση που χαρακτηρίζει σήμερα την Ευρώπη: «Τα πολύ χαμηλά ποσοστά αποδοχής της ΕΕ και, την ίδια στιγμή, τα πολύ υψηλά ποσοστά αποδοχής του ευρώ».


«Οι περισσότεροι στην Ευρώπη σήμερα είναι δυσαρεστημένοι» μας λέει. «Οι Γερμανοί, οι Αυστριακοί, οι Φινλανδοί επειδή πληρώνουν για χώρες όπως η Ελλάδα, που θεωρούν ότι δεν είναι άξιες να παίρνουν τα χρήματά τους. Εμείς είμαστε δυσαρεστημένοι επειδή θεωρούμε ότι οι Γερμανοί μας επιβάλλουν μία πολιτική λιτότητας με πολύ υψηλό κοινωνικό κόστος. Υπάρχουν φυσικά και οι Βρετανοί, που είναι δυσαρεστημένοι επειδή το παιχνίδι παίζεται σε ένα γήπεδο που αυτοί δεν παίζουν. Το χειρότερο είναι ότι παρά τη δυσαρέσκεια δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε πώς θα την αντιμετωπίσουμε».
Πώς εξηγείται η ισορροπία τρόμου; «Ολοι είμαστε δυσαρεστημένοι, αλλά φοβόμαστε ότι υπάρχουν και χειρότερα. Και το χειρότερο είναι η διάλυση του ευρώ, αντίληψη πολύ πιο έντονη στον Νότο από ό,τι στον Βορρά» εκτιμά. «Αυτή η ισορροπία τρόμου δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ ακόμη διότι και οι οικονομικές προοπτικές, ιδιαίτερα στον Νότο, δεν είναι πολύ καλές, με την ανεργία να είναι υψηλή και την ανάπτυξη εύθραυστη».
Ο μόνος τρόπος για να αρθεί το αδιέξοδο και να οικοδομηθεί μία νέα συναίνεση για την ΕΕ είναι να αλλάξουν τα δεδομένα. Για αυτό χρειάζεται «μία νέα ευρωπαϊκή συμφωνία» που κατά τον κ. Τσούκαλη πρέπει να είναι μία Συνθήκη του Ευρώ. «Το δύσκολο όμως θα είναι να πειστούν οι χώρες των πιστωτών, όχι των οφειλετών. Εχει σημασία η πρωτοβουλία να προέλθει από τους ισχυρούς, όχι από τους αδύναμους» εξηγεί.
Ουσιαστικά, η Συνθήκη του Ευρώ θα έχει ως στόχο μία νέα διακυβέρνηση της ευρωζώνης, ώστε να διαφυλαχθεί η ακεραιότητά της, να διασφαλιστεί η βιωσιμότητά της, να βελτιωθεί η λειτουργία της. Θα αποτελέσει την «πολιτική κόλλα» που θα γεφυρώσει τον διχασμό τόσο μεταξύ όσο και εντός των κρατών-μελών.
Η νέα Συνθήκη θα πρέπει να είναι ανοιχτή σε κάθε χώρα της ΕΕ που ενδιαφέρεται να μετάσχει. Αυτό θα καθησυχάσει και τις ανησυχίες της Βρετανίας. Μόνο όμως αν καμία χώρα δεν έχει δικαίωμα βέτο και μόνο εφόσον κάθε εθνικό Κοινοβούλιο ή οι πολίτες, με δημοψήφισμα, έχουν μπροστά τους την ξεκάθαρη επιλογή «μέσα ή έξω από τη Συνθήκη» θα έχει νόημα μία τέτοια πρωτοβουλία.

«Οι επιλογές έχουν νόημα μόνο αν υπάρχουν συνέπειες για όσους τις κάνουν» γράφει ο κ. Τσούκαλης. Οποια χώρα καταψηφίσει μένει εκτός ευρωζώνης. Θα απαιτηθούν επίσης θεσμοί εξειδικευμένοι για την ευρωζώνη και ισχυρότερες προβλέψεις για δημοκρατική ευθύνη. Οι ιδέες δεν λείπουν, όπως π.χ. η δημιουργία ενός Κοινοβουλίου για τα κράτη της ευρωζώνης, είτε στο πλαίσιο του υπάρχοντος Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αλλά με περισσότερες εξουσίες και λιγότερα μέλη είτε ενός Κοινοβουλίου αποτελούμενου από άμεσα εκλεγμένους ευρωβουλευτές αλλά και εθνικούς βουλευτές.
Μόνο με μία τέτοια επιλογή θα μπορέσει να μετεξελιχθεί η νομισματική ένωση σε κάποιου είδους δημοσιονομική ένωση που θα δημιουργήσει τη βάση για τα επόμενα δύσκολα βήματα: έναν προϋπολογισμό για την ευρωζώνη με αυτόματους σταθεροποιητές και δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, ενιαία έκδοση χρέους κ.ά.

Κοινωνικό συμβόλαιο κατά της λιτότητας
Ακόμη και μία νέα Συνθήκη δεν θα αποδειχθεί όμως επαρκής αν δεν αλλάξει η κυριαρχούσα σήμερα συντηρητική ατζέντα. Η λιτότητα πρέπει να εξισορροπηθεί με μέτρα ανάπτυξης και τόνωση της ρευστότητας. Συμπληρωματικά θα απαιτηθεί ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο», διότι, όπως λέει ο κ. Τσούκαλης (φωτογραφία), «ο αριθμός των χαμένων εντός των χωρών αυξάνεται συνεχώς», μία εξέλιξη στην οποία συμβάλλουν η τεχνολογική εξέλιξη και η παγκοσμιοποίηση. Τα κράτη του ευρωπαϊκού Βορρά επικαλούνται επιχειρήματα όπως ο ηθικός κίνδυνος για να αντιταχθούν σε ισχυρότερη ευρωπαϊκή δράση στο κοινωνικό πεδίο. Ωστόσο, κινήσεις όπως η καθιέρωση ενός ευρωπαϊκού επιδόματος ανεργίας θα μπορούσε να είναι μέρος μιας μεγάλης συμφωνίας.
Το δύσκολο πολιτικό ερώτημα είναι ποιος θα πληρώσει για όλα αυτά. Ο συγγραφέας δεν ανήκει στη σχολή των υπεραισιόδοξων. «Σήμερα, τα προγνωστικά δεν είναι υπέρ μιας τέτοιας συμφωνίας» παρατηρεί, διότι «προφανώς μιλάμε για μία οικονομική ομοσπονδία». Το κλειδί δεν κρύβεται πουθενά αλλού παρά στη Γερμανία. «Η ισορροπία ισχύος έχει μεταβληθεί και η Γερμανία έχει αναδυθεί ως η απαραίτητη χώρα και ως πιστωτής έσχατης προσφυγής» γράφει ο κ. Τσούκαλης.

«Παραμένει όμως μείζον ερώτημα πόσο είναι διατεθειμένη να διακινδυνεύσει και να πληρώσει η Γερμανία για να βγει η Ευρώπη από την κρίση». Κατά τον κ. Τσούκαλη οι Γερμανοί θεωρούν ότι έχουν κάνει περισσότερα από όσα θα μπορούσαν να φανταστούν. «Είναι ενοχλημένοι από όσους παρέβησαν τους κανόνες, αλλά αρνούνται συχνά να αναγνωρίσουν το συστημικό πρόβλημα και οι πολιτικοί τους δεν έχουν επαρκώς εξηγήσει ποια είναι τα οφέλη της Γερμανίας από το ευρώ και ποιες οι επιπτώσεις αν κατέρρεε» λέει. Και προσθέτει ότι τον ανησυχεί ο σημερινός εφησυχασμός, διότι άλλωστε το ατύχημα δεν θα προέλθει από μία χώρα όπως η Ελλάδα αλλά π.χ από την Ιταλία. «Η πιθανότητα ενός ατυχήματος είναι υψηλότερη στον ευρωπαϊκό Νότο» σημειώνει.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ