Ο Ελία Καζάν με δικά του λόγια

Ιδρυσε το Actor’s Studio. Διεύρυνε την επιρροή της «μεθόδου» των Στανισλάφσκι και Στράσμπεργκ στην ηθοποιία. Σκηνοθέτησε 23 ταινίες. Κέρδισε δύο προσωπικά Οσκαρ (και 21 συνολικά για τα φιλμ του). Ανέδειξε τον Μάρλον Μπράντο, τον Τζέιμς Ντιν και τον Γουόρεν Μπίτι. Εγραψε τέσσερα μπεστ σέλερ. Θεωρήθηκε από τους κορυφαίους αμερικανούς σκηνοθέτες του 20ού αιώνα. Παρά το γεγονός ότι δεν παρέλειπε ποτέ να κατακρίνει τις πρακτικές του Χόλιγουντ, ο Ελία Καζάν (1909-2003) υπήρξε αφοσιωμένος υπηρέτης του και θεμέλιος λίθος της σύγχρονης ιστορίας του. Στις πολυάριθμες πηγές για το έργο και τη συγκρουσιακή του προσωπικότητα (μεταξύ των οποίων η δική του θρυλική αυτοβιογραφία από το 1988) έρχεται να προστεθεί σήμερα η μερική δημοσίευση της αλληλογραφίας του: στο βιβλίο «The Selected Letters of Elia Kazan» (εκδ. Alfred A. Knopf), το οποίο κυκλοφόρησε προχθές στις Ηνωμένες Πολιτείες, κατατίθεται η άμεση μαρτυρία του ιδίου αναφορικά με τις περιστάσεις του βίου του.

Τα περίπου 300 γράμματα της συλλογής θεωρούνται εξόχως αποκαλυπτικά για την ιδιοσυγκρασία και τις πεποιθήσεις του Καζάν. Από αυτά προκύπτει, όπως επισημαίνει η Τζάνετ Μάσλιν στους «New York Times», το πορτρέτο ενός ανθρώπου ο οποίος, παρά το γεγονός ότι αγανακτεί με το χολιγουντιανό σύστημα, το εκμεταλλεύεται στο έπακρο προκειμένου να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του αλλά και να προωθήσει τις καλύτερες για τον ίδιο συμφωνίες. Διαρκώς στο επίκεντρο των πραγμάτων βρίσκεται η αίσθησή του ότι έχει δίκιο, είτε πρόκειται για τις τεταμένες σχέσεις με την επί τριακονταετία πρώτη του σύζυγο, Μόλι Ντέι Θάτσερ, είτε για την έκβαση της αμφιλεγόμενης συνεργασίας του με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών στο πλαίσιο του αντικομμουνιστικού «κυνηγιού μαγισσών» του γερουσιαστή Τζο Μακάρθι το 1952. Στην πρώτη περίπτωση ο Καζάν, αφού ομολογεί την εξωσυζυγική σχέση του με τη Μέριλιν Μονρόε, δηλώνει απερίφραστα στη Θάτσερ: «Αν με εγκαταλείψεις, θα ξαναπαντρευτώ εν καιρώ και θα κάνω κι άλλα παιδιά. Είμαι οικογενειάρχης, και μάλιστα από τους καλύτερους, και θέλω μια οικογένεια. […] Αποψή μου είναι ότι βλέπω τον κόσμο γύρω μας πολύ καλύτερα από εσένα ή οποιονδήποτε άλλον». Στη δεύτερη, έχοντας ήδη καταδώσει τα ονόματα οκτώ συναδέλφων του, κρίνει ότι «δεν θα διορθωθούν όλα κάποια στιγμή, δεν υπάρχει γυρισμός, είμαι όμως πολύ υπερήφανος για ό,τι έκανα».

Παράλληλα ωστόσο η συλλογή αποτελεί ένα παράθυρο στον δημιουργικό τρόπο δουλειάς του σκηνοθέτη, στην απόλυτη γνώση της ποιότητας του έργου του, καλής και μη, σε όλες τις φάσεις της δραστηριότητάς του, στα προσωπικά του στοιχήματα σε κάθε παραγωγή, στη διορατικότητα στην καλλιτεχνική κρίση των έργων των άλλων, στην απαράμιλλη αφηγηματική του ικανότητα σε πολλαπλά μέσα. Ο Καζάν επιζητεί ένα ενήλικο σινεμά, από τη μια όχημα προσωπικής έκφρασης της δικής του αγωνίας, από την άλλη θαρραλέα αποτύπωση: «Πρέπει να δείχνουμε στην οθόνη ό,τι (το κοινό) δεν μπορεί να δει και ποτέ δεν θα δει στην τηλεόραση. Πρέπει να είμαστε τολμηροί» θα γράψει το 1955 στον Τζακ Γουόρνερ της Warner Bros. Εξ ου και τα περιθώρια που έθεταν οι συμβάσεις της βιομηχανίας αποτελούν αιτία όψιμης απογοήτευσης. Απότοκος της απόλυτης πεποίθησης στο αλάθητο των επιλογών του η ακατέργαστη, σκληρή ειλικρίνεια των γραμμάτων του Ελία Καζάν αποτελεί ιδανικό συμπλήρωμα μιας εικόνας με πολλές ψηφίδες.