Τέρι Γκίλιαμ: Είμαι ένας θεός που χρειάζεται πολλή βοήθεια

Το χάος πρωταγωνιστεί πάντοτε στις ταινίες του Τέρι Γκίλιαμ. Το χέρι που δημιούργησε τα σκίτσα των Μόντι Πάιθον στη θρυλική τηλεοπτική σειρά «Το ιπτάμενο τσίρκο των Μόντι Πάιθον» (1969-1974) ανήκει σε έναν άνθρωπο που λατρεύει την κατασκευή παράξενων, εκτός ελέγχου κόσμων που θυμίζουν λούνα παρκ με βραχυκυκλωμένη ηλεκτροδότηση. Μέσα τους άνθρωποι στα όρια της απελπισίας προσπαθούν να αντιδράσουν, αν όχι απλώς να επιβιώσουν. Μετά το «Μπραζίλ», τους «12 πιθήκους», το «Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας», ένας τέτοιος κόσμος και ένας τέτοιος άνθρωπος βρίσκεται στην καρδιά της τελευταίας ταινίας του Γκίλιαμ «Θεώρημα Μηδέν» («Zero Τheorem»): σε μια ακαθόριστη εποχή ένας άντρας ονόματι Κόεν Λεθ (Κρίστοφ Βαλτς), ιδιοφυΐα των κομπιούτερ αλλά αντικοινωνικός ως το κόκαλο, ζει κλεισμένος σε ένα μοναστήρι στο κέντρο της πόλης περιμένοντας το τηλεφώνημα που θα του δώσει τις πολυπόθητες απαντήσεις…

Πάντα με όπλο το χιούμορ, ο 73χρονος Γκίλιαμ θέτει ερωτήματα αφήνοντας το κοινό να απαντήσει. Διαβάζοντας το σενάριο βασισμένο στο διήγημα «Call» («Κλήση») που έγραψε ο καθηγητής πανεπιστημίου Πατ Ρούσιν είδε ότι είχε στα χέρια του μια φιλοσοφική, αστεία ιστορία η οποία συγχρόνως ήταν πολύ τρυφερή. Αρχισε να αναρωτιέται: «Τι δίνει σήμερα νόημα και ευτυχία στη ζωή μας; Μπορεί στ’ αλήθεια σήμερα ένας άνθρωπος να βρει μοναξιά σε έναν κόσμο τόσο καλωδιωμένο;».

Η διάρκειας περίπου μιας ώρας συζήτησή μας έγινε τηλεφωνικώς ενώ ο Τέρι Γκίλιαμ βρισκόταν στο Λονδίνο. Μέχρι να πιάσω γραμμή όμως και να βρω τον Γκίλιαμ ήταν σαν να ζούσα την τελευταία ταινία του. Χάος. Και έτσι ακριβώς αρχίζω την κουβέντα.

«Ευχαριστώ! (γέλια) Η ταινία μου σχετίζεται με τον κόσμο στον οποίο ζούμε».

«Αυτό είναι που με απασχολεί και με κάνει να ανησυχώ. Οι άνθρωποι δεν βρίσκονται πλέον πρόσωπο με πρόσωπο. Μας χωρίζουν όλους τα τηλέφωνα, τα καλώδια, τέτοια πράγματα. Αυτό είναι ταυτοχρόνως καλό και κακό και δεν είμαι απολύτως βέβαιος για το πού μας οδηγεί. Ωστόσο νιώθω ότι όσο περνά ο καιρός όλο και περισσότερος κόσμος απομονώνεται με μεγάλη ευκολία και υποκρίνεται ότι βρίσκεται σε επαφή ή νομίζει ότι βρίσκεται σε επαφή. Νομίζω ότι η περισσότερη επικοινωνία γίνεται πλέον μέσω Τwitter και αυτό δεν είναι στ’ αλήθεια επικοινωνία. Είναι «είμαι εδώ!», «είμαι εδώ!», «τρώω!», «τρώω!». Για μένα είναι γελοίο, μας επιστρέφει σε μια πρωτόγονη μορφή, είναι μια συμπεριφορά μελισσών ή μυρμηγκιών που στέλνουν μεταξύ τους μηνύματα «είμαι εδώ», «είμαι εδώ»».

«Με το Τwitter όχι. Εχω μια σελίδα στο Facebook στην οποία ανεβάζω πού και πού κάποια πράγματα. Είναι χρήσιμη όταν π.χ. έχω μια ταινία που πρέπει να προωθήσω. Ενημερώνω τον κόσμο, διατηρώ το ενδιαφέρον του ζωντανό. Ορισμένες φορές όταν ξυπνώ το πρωί μπορεί να σκεφθώ μια ανοησία, να μου έρθει μια ιδέα. Τη ζωγραφίζω και την «ανεβάζω». Δεν συνομιλώ με τους ανθρώπους στη σελίδα μου. Απλώς ανεβάζω κάτι και τους αφήνω να το σχολιάσουν μεταξύ τους. Δεν μπαίνω στην κουβέντα ανάμεσά τους».

(γελώντας) «Είναι, ναι, είναι».

«Ω, Θεέ μου… Οχι, δεν τις ονειρεύομαι όταν τις φτιάχνω. Τις ζω όταν τις φτιάχνω. Υπάρχει μια διαφορά. Με κατακτούν ολοκληρωτικά, γίνομαι απλώς ένα εργαλείο της ταινίας. Πολύ συχνά η εμπειρία δημιουργίας της ταινίας είναι ίδια με την ταινία, κάτι πολύ παράξενο. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω την καθημερινή δουλειά μου από την ταινία μου. Αφήνω την ταινία να με παρασύρει στον κόσμο της, θα μπορούσα να πω ότι δεν την σκέφτομαι καν στο υποσυνείδητό μου. Γίνεσαι εντελώς σχιζοφρενικός, αυτή είναι η αλήθεια. Γίνεσαι οι ήρωες που προσπαθείς να φτιάξεις και θα πρέπει να κάνεις τον κόσμο να πιστέψει».

«Που για ένα δευτερόλεπτο μπορώ να γίνω ο Θεός κατασκευάζοντας έναν ολόκληρο κόσμο. Κάθε λεπτομέρεια και κάθε ζωγραφική περνούν από μένα. Αλλά είμαι ένας θεός που χρειάζεται πολλή βοήθεια».

«Γι’ αυτό επινοήθηκαν οι προσευχές!».

«Νομίζω ότι πολλοί από εμάς είμαστε σαν τον Κόεν Λεθ αλλά υποκρινόμαστε ότι συμβαίνει το αντίθετο. Ο κόσμος που οι περισσότερες ταινίες και διαφημίσεις μάς παρουσιάζουν δεν είναι ο κόσμος που βλέπουμε στο «Θεώρημα Μηδέν», έχω όμως την εντύπωση ότι στην πραγματικότητα ο κόσμος στο «Θεώρημα Μηδέν» έχει περισσότερη σχέση με τον κόσμο που ζούμε από αυτόν που βλέπουμε στην τηλεόραση». (γελάει)

«Προσωπικά όταν βρέθηκα στον κόσμο του Κόεν Λεθ ταυτίστηκα μαζί του, με τη μοναξιά του. Την ίδια ώρα όμως ο Κόεν θέλει να είναι μόνος, θέλει να μείνει απομονωμένος, προσπαθεί να βρει τις λύσεις για τον εαυτό του. Νομίζω ότι η δυσκολία του να επικοινωνήσει με τον κόσμο είναι κάτι πολύ επικρατέστερο στον κόσμο σε σχέση με αυτό που μας λένε π.χ. τα ΜΜΕ».

«Ολες μου οι ταινίες είναι κατά μία έννοια πολιτικές γιατί σχολιάζουν τον κόσμο μας. ‘Η, για να το θέσω καλύτερα, σχολιάζουν τα θέματα του κόσμου μας που με ενοχλούν προσωπικά. Αν εδώ υπάρχει μια πολιτική δήλωση είναι ότι οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν μεγαλύτερη δύναμη από τις κυβερνήσεις. Ολοι υποκρίνονται ότι οι πολιτικοί μας έχουν τον πρώτο λόγο, όμως όχι, δεν πάει έτσι. Οι πολυεθνικές τρέχουν τα πράγματα αυτές τις ημέρες. Ζούμε σε έναν πολυεθνικό κόσμο. Και κάθε πολυεθνική εταιρεία έχει τον δικό της τρόπο λειτουργίας διότι αυτό που την ενδιαφέρει δεν είναι βεβαίως το μέλλον της κάθε χώρας αλλά το δικό της όφελος, τα δικά της κέρδη. Δεν έχουν καμία σχέση με το έθνος ή την πολιτική. Οι πολιτικοί είναι μικρά ψάρια αυτές τις ημέρες».

«Ο κινηματογράφος γενικότερα έχει πέσει θύμα αυτού του κόσμου. Γιατί τον κινηματογράφο τον διευθύνουν πια πολυεθνικές εταιρείες. Οταν τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ ανοίγουν μικρότερες θυγατρικές εταιρείες ωθούν προς τη χρεοκοπία τις μικρές ανεξάρτητες εταιρείες παραγωγής. Η Sony Classics, π.χ., θυγατρική της Sony, και η Fox Searchlight, θυγατρική της 20th Century Fox, έσπρωξαν πολλές μικρές, πραγματικά ανεξάρτητες εταιρείες παραγωγής, διανομής ή και κινηματογραφιστές ακόμη στο φαλίρισμα».

«Δεν το υποστηρίζει όμως. Το «Θεώρημα Μηδέν», μια ταινία έτοιμη από το περασμένο καλοκαίρι, μπόρεσε να βρει περιορισμένη διανομή στις Ηνωμένες Πολιτείες μόλις πριν από έναν μήνα. Ακριβώς επειδή το «Θεώρημα Μηδέν» φτιάχτηκε εκτός συστήματος Χόλιγουντ, οι μάχες που πρέπει να δώσεις για τη διανομή του στην Αμερική είναι πολύ μεγαλύτερες. Πρέπει να πολεμήσεις όλες τις μεγάλες παραγωγές του Χόλιγουντ, ταινίες των οποίων το κόστος για το μάρκετινγκ είναι ανάλογο με το κόστος ολόκληρης της δικής σου ταινίας! Πώς θα κερδίσεις την προσοχή του κοινού; Και αν την κερδίσεις, για πόσο θα παραμείνεις στην αίθουσα; Στις δύσκολες ημέρες της οικονομίας όπως αυτή που ζούμε τώρα ακόμη και οι ανεξάρτητες αίθουσες θέλουν να έχουν κέρδη. Στο Λονδίνο, ας πούμε, οι αίθουσες που φιλοξενούσαν αμιγώς ανεξάρτητες ταινίες σήμερα φιλοξενούν υπερπαραγωγές του Χόλιγουντ. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Η δική μου περίπτωση δε είναι ακόμη πιο σύνθετη γιατί οι δικές μου ταινίες δεν είναι για δύο ανθρώπους που μιλούν μέσα σε ένα σπίτι».

«Ακολουθούν πάντα τους κανόνες που ο κόσμος έχει ορίσει, κάτι που δεν κάνω εγώ. Αυτό με ενοχλεί, κυρίως επειδή ο κινηματογράφος είναι μέσον με τεράστια δύναμη. Αν είμαστε καλοί μόνο στο να λέμε ψέματα και ιστορίες με αίσιο τέλος μόνο και μόνο επειδή αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα, αυτό σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιούμε υπεύθυνα το μέσον».

Την ίδια ώρα όμως ο κινηματογράφος δεν είναι από μόνος του ένα ψέμα;

«Ναι, είναι. Οπως και το θέατρο ψέμα είναι. Κινηματογράφος, τηλεόραση, όλα είναι τεχνητές κατασκευές. Αν όμως προσπαθήσεις να πλησιάσεις κάτι αληθινό μέσω αυτού του τεχνάσματος, τότε κάνεις σωστά τη δουλειά σου».

«Υποθέτω ότι μου αρέσει να δημιουργώ ιδιαίτερους, μοναδικούς κόσμους».

«Μια χαρά. Ισως τo «ξεδιάντροπο χάος» να ταιριάζει καλύτερα».

«Η ατομική μετάλλαξη ίσως; Δεν ξέρω. (γέλια και από τις δυο πλευρές) Μεγάλωσα στο ύπαιθρο και μετά μετακομίσαμε στο Λος Αντζελες. Οσο πιο πολύ ανέβαινα στη σκάλα του ανθρώπινου πολιτισμού τόσο πιο ανόητα προσπαθούσα να λειτουργώ. Ο φυσικός κόσμος δεν είναι και τόσο αστείος όσο ο κόσμος που εγώ δημιουργώ, αυτό είναι το σίγουρο».

«Νομίζω ότι ήταν «Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι», η ταινία κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ. Οι πρώτες εικόνες που θυμάμαι είναι σίγουρα κινούμενα σχέδια του Ντίσνεϊ. Ηταν πανέμορφα. Ειδικά όταν μεγαλώνεις σε ένα μέρος όπως η Μινεσότα, όταν βλέπεις τον «Πινόκιο» ή τη «Xιονάτη», οποιονδήποτε από αυτούς τους παραμυθένιους κόσμους, νιώθεις πολύ διαφορετικά. Κατά μία έννοια κι εγώ φτιάχνω παραμυθένιους κόσμους».

«Οι πρώτες δουλειές που πήρα και με ενδιέφεραν ήταν ζωγραφικές. Το μόνο που χρειαζόσουν ήταν ένα κομμάτι χαρτί και ένα στιλό. Δούλεψα ως γραφίστας και κομίστας επί σειρά ετών διότι είχα πλήρη έλεγχο της δουλειάς μου. Η παγκόσμια επιτυχία των Μόντι Πάιθον με βοήθησε στο να αρχίσω να φτιάχνω ταινίες, όπου και πάλι επέμενα για συνολικό έλεγχο. Είναι ο μόνος τρόπος που ξέρω να δουλεύω».

«Είναι κάτι που γίνεται αυτόματα. Το χέρι μου ζωγραφίζει ανά πάσα στιγμή. Είναι αυτό που κάνει, όταν του επιτρέπεται».

«Ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω στ’ αλήθεια τι είναι το μέλλον. Μπορώ να κάνω μόνο υποθέσεις. Από την άλλη, το παρελθόν το ξέρουμε. Τα λάθη της ανθρωπότητας βρίσκονται εκεί. Αν προσαρμόσεις αυτά τα λάθη στο εκάστοτε παρόν, το αποτέλεσμα μπορεί να έχει ενδιαφέρον και να οδηγεί σε κάποιο μέλλον. Δεν ξέρω. Το παρελθόν ίσως να μας δίνει ένα ίχνος για το μέλλον, όχι απαραιτήτως την απάντηση. Σε αυτή τη φάση της ζωής μας πραγματικά δεν ξέρω πού πηγαίνουμε, δεν ξέρω τι ακριβώς κάνει η νέα τεχνολογία. Μας δίνει περισσότερη δύναμη ή μας αποδυναμώνει εντελώς δίνοντάς μας την αυταπάτη της δύναμης;».