Η θεραπεία της ομοφυλοφιλίας

Αθήνα, 18 Σεπτεμβρίου 1978. Η εφημερίδα «Τα Νέα» δημοσιεύει στις σελίδες της μια καταχώριση. Ο ιατρός Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος υπόσχεται ότι, εκτός από τη βραδυγλωσσία και τις φοβίες, μπορεί να θεραπεύσει τις σεξουαλικές ανεπάρκειες και τις διαστροφές: «Ομοφυλοφιλία κ.τ.λ. Δέχεται ανελλιπώς πάντα εις Α΄ όροφον, 9-11 π.μ. και 4-8 μ.μ.».

Αθήνα, 2012. Ο 26χρονος Δημήτρης, γεννημένος στη Λευκωσία, πήρε τη μεγάλη απόφαση να πει στη μητέρα του ότι είναι γκέι και εκείνη με τη σειρά της πήρε το πρώτο αεροπλάνο και πήγε στην ελληνική πρωτεύουσα για να συζητήσουν από κοντά το «πρόβλημά» του και να βρουν «μια λύση»: «Δεν περίμενα να πετάξει από τη χαρά της όταν θα της το έλεγα, η αντίδρασή της, όμως, ήταν πολύ απογοητευτική. Με κοιτούσε σαν να ήμουν ξένος, με περιεργαζόταν λες και προσπαθούσε να βρει επάνω μου ένα στοιχείο που θα μαρτυρούσε ότι είμαι γκέι. Και μου μιλούσε σαν χαροκαμένη μάνα, λες και έπαιζε τραγωδία στην Επίδαυρο. Η πρώτη κουβέντα της όταν καθήσαμε στον καναπέ ήταν «Γιατί μου το έκανες αυτό;»».

Η μητέρα του Δημήτρη δεν μπορούσε να κάνει κουράγιο. Προτού έρθει στην Αθήνα είχε κάνει οικογενειακό συμβούλιο για την κατάσταση του γιου της: «Ο θείος σου είναι πολύ ταραγμένος, αλλά μου είπε πως ρώτησε και έμαθε ότι στην Αθήνα υπάρχουν κάποιοι ψυχίατροι και ψυχολόγοι στους οποίους μπορείς να μιλήσεις και να σε βοηθήσουν. Να σε βοηθήσουν να αλλάξεις γνώμη». Ο Δημήτρης δεν μπορούσε να της εξηγήσει ότι η ομοφυλοφιλία δεν είναι θέμα ψυχικής κατάστασης, αλλά προτίμησης.

Παρ’ όλα αυτά, υπέκυψε στις μητρικές απειλές τύπου «Θα πεθάνω», υπήρχε και ένα ιστορικό καρδιοπάθειας στην οικογένεια, και έτσι της έκανε το χατίρι και επισκέφθηκαν τον «θαυματουργό γιατρό»: «Μου έκανε πάρα πολλές ερωτήσεις για τα παιδικά μου χρόνια και ήταν ευχαριστημένος που εντόπισε από την αρχή την αιτία του κακού. Μου είπε ότι ήταν φυσικό να νιώθω μπερδεμένος, αφού είχα χάσει τον πατέρα μου στην εφηβεία και δεν μεγάλωσα με κάποιο στιβαρό ανδρικό πρότυπο μέσα στο σπίτι. Μετά με ρώτησε αν παίρνω ναρκωτικές ουσίες, αν είχα κάποιον στο περιβάλλον μου που με είχε κακοποιήσει σεξουαλικά όταν ήμουν μικρός, αν αυνανίζομαι πολύ συχνά και, αφού δεν έβγαλε άκρη με τίποτε από όλα αυτά, μου πρότεινε την ύπνωση, ώστε να ανακαλύψουμε τα βαθύτερα αίτια της «διαστροφής» μου. Καθήσαμε δύο ώρες στο ιατρείο του. Τα εικονίσματα που είχε κρεμασμένα στον τοίχο πίσω από το γραφείο του ήταν πιο πολλά από τα πτυχία του. Η μητέρα μου του έδωσε 200 ευρώ. Οταν βγήκαμε στον δρόμο τής είπα ότι αν με βάλει ξανά σε αυτή τη διαδικασία δεν θα με ξαναδεί ποτέ στη ζωή της. Εχουν περάσει δύο χρόνια από τότε και φαίνεται ότι το έχει αποδεχτεί σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια, δεν μιλάμε ποτέ ανοιχτά για αυτό, ούτε έρχεται να με επισκεφθεί στο σπίτι όπου μένω με τον φίλο μου».

Η ιστορία του Δημήτρη, ο οποίος ετοιμάζεται να προσφύγει μαζί με τον σύντροφό του στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για το ζήτημα του Συμφώνου Συμβίωσης, είναι από τα πιο ήπια παραδείγματα ως προς το τι αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος όταν τολμά να μιλήσει ανοιχτά για τις σεξουαλικές προτιμήσεις του. Το «εμπόριο ελπίδας» προς αδαείς και ομοφοβικούς γονείς, στο οποίο επιδίδονταν και επιδίδονται ορισμένοι ψυχολόγοι και ψυχίατροι, καλά κρατεί ως τις μέρες μας. Μπορεί σήμερα να μην υπάρχουν τέτοιου είδους καταχωρίσεις στις εφημερίδες, αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι ο κάθε τρομοκρατημένος γονιός, αν ψάξει, δεν θα βρει συναδέλφους του γιατρού Παπαδόπουλου οι οποίοι υπόσχονται να φέρουν το παιδί τους στον «ίσιο δρόμο».

Ομοφοβική είναι μια κοινωνία που αντιμετωπίζει την ομοφυλοφιλία σαν ασθένεια και διαστροφή. Εκτός από τα υποτιμητικά έως χυδαία αστεία, υπάρχουν πολύ πιο βαθιές ρίζες. Σίγουρα η Ελλάδα δεν είναι Κίνα, όπου μόλις το 2001 η ομοφυλοφιλία έπαψε να θεωρείται πνευματική διαταραχή. Εκεί υπάρχουν αναρίθμητες περιπτώσεις «ασθενών», οι οποίοι καταφεύγουν σε ειδικές κλινικές αποκατάστασης της σεξουαλικότητάς τους. Ξοδεύουν αμύθητα ποσά και υποβάλλονται σε «θεραπείες» που θυμίζουν σκηνές από το «Κουρδιστό πορτοκάλι» του Κιούμπρικ: παρακολουθείς ανδρικό πορνό καλωδιωμένος και την ίδια στιγμή σού προκαλείται εμετός με ενέσιμο φάρμακο. Σου κάνουν ηλεκτροσόκ και σε εκπαιδεύουν σαν σκύλο, με κάποιον να σου λέει ξανά και ξανά ότι η οικογένειά σου δεν θα σου συγχωρήσει ποτέ το κακό που της έκανες. Ωστόσο σήμερα, ακόμη και σε χώρες όπως η Κίνα, γίνονται κάποια δειλά βήματα ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, όπως gay parade –καλά περιφρουρημένο. Υστερα από εκατοντάδες χρόνια καταπίεσης από το φάντασμα του Κομφούκιου, που ήθελε τους άνδρες να είναι άξιοι συνεχιστές του οικογενειακού τους ονόματος, η θεραπεία για την ομοφοβία, και όχι για την ομοφυλοφιλία, έχει βρεθεί. Και ονομάζεται αποδοχή. Οχι απλώς ανοχή.

Πίσω στην Ελλάδα, τα πράγματα είναι αρκετά μπερδεμένα. Είναι ίσως η πρώτη φορά που η ομοφυλοφιλία πέφτει τόσο ανοιχτά στο πολιτικό τραπέζι, εν όψει των δημοτικών εκλογών. Ο υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων Γρηγόρης Βαλλιανάτος, χρόνια ταγμένος στην υπεράσπιση και εκπροσώπηση των ομοφυλοφίλων, τραβάει το σκοινί στα άκρα, αποκαλύπτοντας ότι είναι οροθετικός και ότι σε νεότερη ηλικία ήταν συνοδός ανδρών. Και με αφορμή την ίδρυση του κόμματος Το Ποτάμι από τον Σταύρο Θεοδωράκη και την τότε φημολογούμενη συμμετοχή του συγγραφέα και μεταφραστή Αύγουστου Κορτώ σε αυτό, όταν ο δεύτερος δήλωσε στο Facebook ότι «παραμένει αφοσιωμένος στον άνδρα και στα βιβλία του», ακούσαμε εμβρόντητοι από τη ραδιοφωνική συχνότητα του Alpha ένα κρεσέντο ομοφοβίας από τον Δήμο Βερύκιο. Οργισμένες εκφράσεις, όπως «η κυρά Αυγουστίνα» και «η δικτατορία των γκέι» από την πλευρά του δημοσιογράφου, απέδειξαν ότι εν έτει 2014 υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται ακόμη με αυτόν τον μεσαιωνικό τρόπο. Ο δημοσιογράφος ζήτησε συγγνώμη μετά την κατακραυγή που προφανώς δεν περίμενε, αλλά η ένταση της ομοφοβίας του δεν πείθει για την ειλικρίνεια της μεταμέλειάς του.

Πώς, λοιπόν, μπορεί να αντιμετωπιστεί πρακτικά και δραστικά η εθνική μας ομοφοβία; Η Βασιλική Κατριβάνου, βουλευτής Β΄ Αθηνών του ΣΥΡΙΖΑ, έχοντας εργαστεί και ως ψυχολόγος σε ΗΠΑ και Ελλάδα προτού πολιτευθεί, μας έδωσε ένα πολύ εύστοχο παράδειγμα: «Θυμάμαι χαρακτηριστικά την περίπτωση ενός εφήβου όταν δούλευα στην Αμερική. Οταν είπε στη μητέρα του ότι είναι γκέι, εκείνη του πρότεινε να επισκεφθεί ψυχολόγο και τότε αυτός της απάντησε να πάει η ίδια σε ψυχολόγο για να δει πώς θα αντιμετωπίσει την ομοφοβία της. Αυτό τα λέει όλα για το πώς πρέπει να αλλάξει η κοινωνική αντίληψη επάνω στο θέμα. Σύμφωνα με έρευνες, το 40% στις απόπειρες αυτοκτονίας εφήβων στα σχολεία των ΗΠΑ οφείλονται πρωτίστως σε ομοφοβικό bullying. Στην Ελλάδα, μας λείπουν
ανάλογες έρευνες, πάντως, μια σειρά στοιχείων δείχνουν ότι το ομοφοβικό bullying είναι σοβαρό πρόβλημα στα ελληνικά σχολεία. Και, επίσης, υπάρχει η τρανσφοβία. Σας θυμίζω την περίπτωση μια τρανς μαθήτριας που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο. Ηταν θύμα εκφοβισμού από τους συμμαθητές της, σε βαθμό που κινδύνευε η ζωή της και δεν βρήκε στήριξη από τους καθηγητές και τη διεύθυνση –παρά μόνο από μία καθηγήτρια».

Εχοντας εργαστεί ως ψυχολόγος στον χώρο της ελληνικής εκπαίδευσης, η Βασιλική Κατριβάνου συνειδητοποίησε από νωρίς ότι «το θέμα της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας στα σχολεία ήταν το πιο δύσκολο στον χειρισμό, πολύ πιο δύσκολο από τον ρατσισμό έναντι των μεταναστών. Δεν υπήρχε κανένα πλαίσιο, καμία ενημέρωση από το υπουργείο Παιδείας για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζονται τα περιστατικά. Στο ελληνικό σχολείο η ομοφυλοφιλία στη χειρότερη περίπτωση θεωρείται παθολογία, ενώ στην καλύτερη αντιμετωπίζεται με ανοχή. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί, αν είναι ομοφυλόφιλοι, αναγκάζονται να το αποκρύπτουν από όλους: μαθητές, συναδέλφους και τη διεύθυνση –υπάρχει μεγάλος φόβος».

Η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί ότι το επικίνδυνο αβγό της ομοφοβίας εκκολάπτεται ήδη από το σχολικό περιβάλλον: «Θα πρέπει να γίνονται σεμινάρια ενημέρωσης, όμως ποιος θα τα κάνει; Δυστυχώς στη χώρα μας δεν έχουμε το κατάλληλο δυναμικό ψυχολόγων για την αντιμετώπιση της ομοφοβίας. Υπάρχουν ακόμη και σήμερα επιστήμονες που θεωρούν την ομοφυλοφιλία παθολογία, κάτι που μπορεί να θεραπευθεί μέσα από συνεδρίες. Λίγοι είναι σε θέση να υποστηρίξουν σωστά ένα γκέι άτομο. Στο θεσμικό επίπεδο, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει καταθέσει πρόταση νόμου για σύμφωνο συμβίωσης, για ομόφυλα αλλά και για ετερόφυλα ζευγάρια, περιλαμβάνοντας τα ασφαλιστικά, τα φορολογικά, τα κληρονομικά και τα εργασιακά δικαιώματα: το ισχύον σύμφωνο δεν καλύπτει σε αυτά τα ζητήματα ούτε τους ετερόφυλους. Το κατεβάσαμε και σε μορφή τροπολογίας στο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο. Ομως το νομοσχέδιο δεν έχει προχωρήσει στην Ολομέλεια· έχει παγώσει».

Ο υπουργός Δικαιοσύνης Χαράλαμπος Αθανασίου, απαντώντας σε ρώτηση της βουλευτού της ΔΗΜΑΡ Μαρίας Γιαννακάκη, είπε ότι το σύμφωνο συμβίωσης δεν μπορεί να συζητηθεί στο πλαίσιο του αντιρατσιστικού νόμου επειδή αφορά κυρίως το οικογενειακό δίκαιο. Και συμπλήρωσε ότι, σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα αφορά και την Εκκλησία. Οπως σχολιάζει η Βασιλική Κατριβάνου, «τέτοιου είδους υπεκφυγές στο όνομα της Εκκλησίας είναι απαράδεκτες. Δεν είναι δουλειά της Εκκλησίας το αν η ελληνική κυβέρνηση θα αποφασίσει επιτέλους να εναρμονιστεί με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, τη στιγμή μάλιστα που έχουμε καταδικαστεί επειδή ακριβώς δεν υπάρχει ισονομία στα ομόφυλα ζευγάρια».

Και καταλήγει: «Είναι θέμα Δικαιοσύνης να υπάρχει σύμφωνο συμβίωσης, αλλά και πολιτικός γάμος για τα ομόφυλα ζευγάρια. Είναι το στοιχειώδες ώστε να μην υπάρχουν άνθρωποι δύο κατηγοριών στη χώρα μας και όλοι να έχουν δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή. Μόνο έτσι θα μπορέσει να δώσει η πολιτεία μήνυμα ισοτιμίας στην κοινωνία και χώρο σε αυτούς τους ανθρώπους να αναπνεύσουν. Πάντως, είμαι αισιόδοξη. Οχι μόνο επειδή λόγω ευρωπαϊκού πλαισίου η Ελλάδα δεν έχει άλλη επιλογή, αλλά και επειδή τα πράγματα έχουν προχωρήσει στην κοινωνία, οι νοοτροπίες των νέων είναι πιο ανοιχτές. Και τα ζευγάρια που έκαναν, και θα ξανακάνουν, προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αποτελούν έναν δυνατό μοχλό πίεσης στην ελληνική κυβέρνηση, η οποία, δυστυχώς, ακόμη είναι δέσμια του τριπτύχου «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια»».

Η υποψήφια ευρωβουλευτής με τη ΔΗΜΑΡ Μαριλένα Κοππά μάς μίλησε για την ευρωπαϊκή διάσταση της ομοφοβίας, καθώς και για την ελληνική εκδοχή της: «Η ομοφοβία είναι δύσκολο να μετρηθεί οπουδήποτε στην Ευρώπη. Σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τη βία κατά των γυναικών, η βία κατά των ομοφυλοφίλων δεν καταγράφεται συστηματικά και είναι εκτός μιας συγκεκριμένης δημόσιας συζήτησης. Το φαινόμενο αντιμετωπίζεται έμμεσα, στο πλαίσιο ευρύτερων προβλημάτων, όπως του σχολικού εκφοβισμού, γενικά και αφηρημένα, ενώ η ομοφοβία είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο».

Οι συγκρίσεις μεταξύ χωρών είναι αδύνατες: «Πρόκειται απλώς για «εντυπώσεις» και αυτό δεν αρκεί. Μπορεί κανείς να πει ότι η Ακροδεξιά στην Ελλάδα είναι παραδοσιακά ομοφοβική και στην Ολλανδία ουδέτερη ή και φιλική στους ομοφυλόφιλους. Αυτό που είναι σαφές είναι ότι η ελληνική κοινωνία αλλάζει και υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ αυτού που είναι ευρέως κοινωνικά αποδεκτό και αυτού που είναι «καθωσπρέπει». Και καθώς η Ελλάδα βρίσκεται σε αυτό το μεταβατικό στάδιο, είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να κάνουμε. Μπορούμε να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί. Η ομοφοβία κάνει ανθρώπους που ζουν ανάμεσά μας να νιώθουν υπό διαρκή απειλή, άλλοτε σωματικής βίας και άλλοτε κοινωνικού χλευασμού. Και πρέπει, πολιτικά, να υποστηρίζουμε όσους έχουν το θάρρος να ζήσουν δημοσίως ως γκέι».

Τονίζει ότι «πρέπει να ξεκινήσουμε από πράγματα πρακτικά. Το γεγονός είναι ότι σήμερα οι ομοφυλόφιλοι, ακόμη και αυτοί που ζουν επί δεκαετίες μαζί, δεν θεωρούνται «συγγενείς» σε ένα νοσοκομείο. Δεν μπορεί ο ένας να επισκεφθεί τον άλλον στην Εντατική χωρίς την άδεια συγγενών. Δεν μπορούν να κληρονομήσουν ο ένας τον άλλον χωρίς πολύπλοκες νομικές διευθετήσεις. Ηδη έχουμε αργήσει πολύ με το σύμφωνο συμβίωσης, το συζητάμε εδώ και μία δεκαετία. Αλλά και ο γάμος, για όσους το επιθυμούν, πρέπει, στο πλαίσιο της ισονομίας και ισοπολιτείας, να καθιερωθεί. Και η υποκρισία να τελειώνει».

Ενα από τα πιο κλασικά ομοφοβικά αστειάκια είναι το «κρίμα τα πεντοχίλιαρα που μοίραζε ο πατέρας του στο μαιευτήριο όταν του είπαν ότι είναι αγόρι». Επηρεασμένοι από αυτό το κλίμα χλευασμού, πολλοί άνθρωποι, που ζούσαν χρόνια «κλεισμένοι μέσα στην ντουλάπα», μοιάζουν φοβισμένοι για το τι θα συναντήσουν όταν ανοίξουν την πόρτα και κάνουν τα πρώτα τους βήματα έξω από αυτήν. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι γκέι στα ελληνικά σίριαλ αποδίδονται με το στερεότυπο της «κραγμένης», που κάνει καθαρισμό προσώπου, λατρεύει τα μιούζικαλ και ξερογλείφεται στη θέα νταβραντισμένων αρσενικών. Αυτό το στερεότυπο βολεύει την ομοφοβία, τη συντηρεί.

«Αν ένα γκέι ζευγάρι τολμήσει να φιληθεί σε ορισμένα μπαρ της Κύπρου, θα σταματήσει η μουσική. Στο θέμα της ομοφυλοφιλίας, η Κύπρος σε μεγάλο βαθμό έχει νοοτροπία ελληνικής επαρχίας του ’50, είσαι ο δακτυλοδεικτούμενος, οι συγγενείς σου ντρέπονται για εσένα» λέει ο Δημήτρης που μοιράστηκε την ιστορία του μαζί μας. Βέβαια, κάτι ανάλογο συνέβη και πριν από μερικά χρόνια στην Ελλάδα και μάλιστα σε μπαρ στο Γκάζι το οποίο προτιμούσαν οι γκέι. Και ας μην ξεχνάμε ότι πίσω από την κοινωνική κατακραυγή υπάρχουν και οικονομικά οφέλη που συντηρούν την ομοφοβία. Πολλοί ψυχολόγοι και σεξολόγοι υπόσχονται 70% επιτυχία στους γονείς των ομοφυλόφιλων παιδιών, ότι δηλαδή θα μπορέσουν να τα κάνουν στρέιτ. Παίζουν με το κεφάλι τους και με τις οικογενειακές ενοχές και τα στερεότυπα που λίγο-πολύ όλοι κουβαλούν –χωρισμένοι γονείς, εκλιπών πατέρας, αυταρχική μητέρα, όλα μπαίνουν στο μπλέντερ. Με τη διαφορά ότι είναι η ίδια η κοινωνία, και όχι οι ομοφυλόφιλοι, που χρειάζεται είτε μια καλή ψυχοθεραπεία είτε ένα γερό ηλεκτροσόκ, προκειμένου να δει τα πράγματα αλλιώς.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 30 Μαρτίου 2014