Συνδεδεμένος με ένα σινεμά που αγαπήθηκε ιδιαίτερα στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1970, ο Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα παραμένει ο πιο διάσημος σκηνοθέτης που βγήκε ποτέ από την Κούβα. Ταινίες του όπως οι «Μνήμες υπανάπτυξης», «Ο Θάνατος ενός γραφειοκράτη», «Οι επιζήσαντες» και πολλά χρόνια αργότερα το «Φράουλες και σοκολάτα» είναι εμπνευσμένες από τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα του και εξερευνούν τη σχέση ατόμου – κράτους ενίοτε συμβολικά και πάντα σατιρικά. Τα ιδιαίτερα ριζοσπαστικά θέματα των ταινιών του διακρίνονταν από έναν σοφό διαλεκτικό σχεδιασμό, που εκδηλωνόταν στη φιλμική δομή και δημιουργούσε νοηματικές αλληλοκαλύψεις.
Επομένως η επαναπροβολή στις αίθουσες της κλασικής ταινίας του Αλέα «Ο Μυστικός Δείπνος» αποτελεί ύψιστο κινηματογραφοφιλικό γεγονός γιατί η ταινία είναι μια ευφυής αλληγορία που σατιρίζει τις καταπιεστικές κοινωνίες και τον τρόπο που χρησιμοποιούν τον χριστιανισμό.
Βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Κούβα, προς το τέλος του 18ου αιώνα, η ταινία εστιάζει στην περίπτωση ενός κόμη σε δίλημμα: από τη μια πλευρά η ανάγκη για συνεχή κέρδη από τη φυτεία του και από την άλλη η επιθυμία να μυήσει τους σκλάβους στη χριστιανική πίστη. Τι θα κάνει; Θα στήσει μια αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου διατάζοντας τον επιστάτη της φυτείας να διαλέξει 12 σκλάβους που θα «υποδυθούν» τους αποστόλους. Το δείπνο ετοιμάζεται και σαν 12ος συνδαιτυμόνας κάθεται μαζί ο σκλάβος που είχε αποδράσει το πρωί και αιχμαλωτίστηκε και πάλι αργότερα…
«Γιατί οι μαύροι πρέπει να ανέχονται τόσους ξυλοδαρμούς και γιατί δεν χτυπάνε και τους επόπτες;» ρωτά ένας από τους δούλους στο τραπέζι, και ο πλοίαρχος απαντά φωνάζοντας. «Επειδή αυτό είναι το θέλημα του Θεού! Η τιμωρία του Θεού: ο Θεός είναι φιλεύσπλαχνος , αλλά όχι με τους ανυπάκουους…». Η ικανότητα του Αλέα να προβάλλει τις ταξικές αντιθέσεις και συγκρούσεις ακολουθώντας πιστά την ιστορία του Μυστικού Δείπνου, έχει ως αποτέλεσμα μια σπάνια αλληγορία που εκτός από εντυπωσιακή είναι και απολύτως ουσιαστική.
Ο Αλέα επηρεάστηκε από τα ρεύματα της εποχής του (ιταλικός νεορεαλισμός, σουρεαλισμός) αλλά και από συγκεκριμένους δημιουργούς όπως ο ισπανός σουρεαλιστής Λουίς Μπουνιουέλ. Υιοθέτησε όμως ένα απολύτως προσωπικό στυλ, μέσω τους οποίου κέρδισε μια θέση ανάμεσα στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του κινηματογράφου της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής.
Οπως είχε επισημάνει στην κριτική του στο «Βήμα» ο Βασίλης Ραφηλίδης, «ο «Μυστικός Δείπνος» κι όλο το θρησκευτικό θέατρο είναι απλώς θέατρο, που οι ισχυροί της Γης το χρησιμοποιούν για τη φαντασματική «σωτηρία της ψυχής» και τον πραγματικό χαμό του σώματος: ο θρήσκος φεουδάρχης θα τσακίσει ανελέητα τους εξεγερμένους σκλάβους, τη στιγμή ακριβώς που αυτοί θα προσπαθήσουν να κάνουν πράξη τον χριστιανισμό, μεταφέροντάς τον από την περιοχή του αλλοτριωτικού θεάτρου σ’ αυτήν της πραγματικότητας».
Ο Αλέα ήταν επίσης γνώστης της ιστορίας της τέχνης και του κινηματογράφου. Ο πολύκροτος ασπρόμαυρος «Θάνατος ενός γραφειοκράτη» (η διασημότερη ταινία του) αναπαράγει τις φόρμες του μπουλβάρ με αναφορές στις κωμωδίες του βωβού κινηματογράφου ενώ οι «Μνήμες υπανάπτυξης» δηλώνουν τις επιρροές του από τη γαλλική νουβέλ βαγκ και το σινεμά-βεριτέ. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι ο Αλέα δεν υπήρξε ποτέ «στρατευμένος» καλλιτέχνης. Εξυπηρετούσε συγκεκριμένους κοινωνικούς χώρους και όρους χωρίς όμως να γίνεται υπηρέτης και αντικείμενο παραγγελιάς.
Δημοσιεύτηκε στο Helios Plus στις 28 Μαρτίου 2014
HeliosPlus
