Γιατί η Πολωνία ενδιαφέρεται τόσο πολύ για την Ουκρανία

Μια παλαιά σιδηροτροχιά συνεχίζει νότια από την πολωνική πόλη Πρζέμισλ στην Ουκρανία. Είναι προπολεμικό απομεινάρι, όταν η πλευρά αυτή της Ουκρανίας αποτελούσε πολωνικό έδαφος προτού η Σοβιετική Ενωση «απελευθερώσει» τη δυτική Ουκρανία το 1939 από την Πολωνία και την ενσωματώσει στη Σοβιετική Ουκρανική Σοσιαλιστική Δημοκρατία.

Την τελευταία 25ετία, για πρώτη φορά στη σύγχρονη Ιστορία, οι Πολωνοί δεν αντιμετωπίζουν κάποια υπαρξιακή απειλή από ανατολάς. Η Πολωνία έχασε τις ανατολικές της επαρχίες όταν ο Χίτλερ και ο Στάλιν την τεμάχισαν το 1939. Το 1945 η απώλεια έγινε μόνιμη σε μια επανασχεδιασμένη Πολωνία η οποία πλέον περιλάμβανε πρώην γερμανικά εδάφη. Συνεπώς εισβολές, ακρωτηριασμοί και επανασχεδιασμοί του χάρτη δεν είναι άγνωστα στους Πολωνούς. Η ιδέα ότι ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν μπορεί απλά να στείλει στρατό να καταλάβει και ουσιαστικά να προσαρτήσει εδάφη της Ουκρανίας χωρίς πραγματική πρόκληση μπορεί να μοιάζει εξωπραγματική από πιο μακριά, όμως όχι από την Βαρσοβία.

Σήμερα η Πολωνία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και μπορεί να ζητήσει συμβουλές από τους συμμάχους της όταν αισθάνεται υπό απειλή, επικαλούμενη το Αρθρο 4 του καταστατικού της Συμμαχίας, όπως έκανε την περασμένη εβδομάδα. Η Πολωνία «απειλείται με την ευρεία έννοια του όρου», λέει ο στρατηγός Στανισλάβ Κοζίετζ, επικεφαλής της πολωνικής υπηρεσίας εθνικής ασφαλείας. «Είναι αλήθεια ότι σήμερα δεν απειλούμαστε άμεσα από μια επίθεση ξένου στρατού στο έδαφός μας αλλά σε μακροχρόνιο επίπεδο, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε αυτή την πιθανότητα». Και όταν ο κ. Πούτιν έδωσε μια συνέντευξη Τύπου την περασμένη εβδομάδα στην οποία ορισμένοι στη Δύση βρήκαν λόγους για αισιοδοξία, το μόνο που άκουσαν οι Πολωνοί ήταν μια ευθεία απειλή εναντίον τους στην κατηγορία ότι οι ελεύθεροι σκοπευτές του Κιέβου εκπαιδεύτηκαν στην Πολωνία.

Ωστόσο, πριν ξεσκονίσουμε τα βιβλία Ιστορίας του ψυχρού πολέμου, πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλά άλλαξαν όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ενωση και η ΕΕ διευρύνθηκε προς ανατολάς. Πρώτον, τα ωμά αντιρωσικά αισθήματα έπαψαν να αποτελούν κρίσιμο μέρος της πολωνικής ρητορικής.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι ότι οι Πολωνοί πιστεύουν ότι έχουν ένα ειδικό μήνυμα να στείλουν στον κόσμο που αγωνίζεται για την ελευθερία και τα πολιτικά του δικαιώματα, ιδίως στην Ουκρανία.

Οι δυο λαοί συνδέονται μέσω ενός επίπονου παρελθόντος. Οι ουκρανοί αγρότες εργάζονταν κάποτε για τους πολωνούς ευγενείς. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πολωνικός στρατός βοήθησε να σβήσουν οι σύντομες ελπίδες των Ουκρανών για ανεξαρτησία. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε τρομερό μακελειό και στους δυο λαούς και τελείωσε με ευρείες εθνοκαθάρσεις.

Αλλά από τον πόνο αυτό προέκυψε μια αργή ανακάλυψη κοινού εδάφους. Αμφότεροι απέκτησαν την ιδέα ότι «αλληλεγγύη» σημαίνει κοινός αγώνας κατά της δικτατορίας.

Στη δεκαετία του ’80, Πολωνοί και Ουκρανοί αντικομμουνιστές άρχισαν να συνομιλούν για τις σκοτεινότερες στιγμές στην ιστορία τους, προσπαθώντας να ξεπεράσουν την βαθιά έλλειψη εμπιστοσύνης. Το 2004, στη διάρκεια της Πορτοκαλί Επανάστασης στην Ουκρανία, οι δρόμοι του Κιέβου γέμισαν Πολωνούς δίπλα στους Ουκρανούς.

Φαινόταν ότι η Ουκρανία βίωνε την ίδια δημοκρατική εμπειρία που είχε βιώσει η Πολωνία και άλλα κράτη του πρώην ανατολικού μπλοκ 15 χρόνια νωρίτερα. Ακόμη και όταν η Πορτοκαλί Επανάσταση τελείωσε άδοξα, οι Πολωνοί παρέμειναν γοητευμένοι με την Ουκρανία. Εντός της ΕΕ, η Πολωνία υπερασπιζόταν συχνά την Ουκρανία.

Υπάρχει μια ιδέα συγκατάβασης από την πλευρά των Πολωνών, ιδίως αφού πολλοί Ουκρανοί γνώρισαν την δυτική ευημερία εργαζόμενοι ως οικιακοί βοηθοί στη Βαρσοβία. Ο πολωνικός Τύπος προειδοποίησε ότι οι Πολωνοί υιοθετούσαν μια «μετα-αποικιοκρατική» στάση προς την Ουκρανία.

Αληθές. Όμως η πολωνική οπτική για την Ουκρανία έρχεται από πολύ κοντά. Και οι Πολωνοί έχουν δει τα εδάφη τους να υφαρπάζονται και το αίμα να χύνεται στις πόλεις τους. Έχουν επίσης δει ότι η λαϊκή αποφασιστικότητα και η οργάνωση από κάτω οδήγησε στη δημοκρατία. Και αντιμετωπίζουν την στροφή προς την Ευρώπη ως ηθική επιλογή, όχι μόνο μια επιλογή που φέρνει ευημερία και σταθερότητα.

Ο ιδεαλισμός του 1989 συνδυάστηκε με μια πραγματιστική άποψη στις διεθνείς σχέσεις. Αυτό καθιστά την Πολωνία εκπληκτικό παίκτη στην Ευρώπη και σημαντικό φίλο της Ουκρανίας.