Για μια στιγμή, όλα κρέμονταν από μια κλωστή. Μια σφαίρα αν είχε πέσει, ακόμη και από ατύχημα, λίγο αίμα Ουκρανών και Ρώσων αν είχε χυθεί εκείνες τις κρίσιμες ώρες, θα ήταν αρκετό για να ξεσπάσει ο Β’ Κριμαϊκός Πόλεμος. Θα είχε παρασύρει τον κόσμο σε μια σύγκρουση που κανένας δεν θέλει να την τραβήξει στα άκρα –όχι μόνο στρατιωτικά, αλλά ούτε καν διπλωματικά. Πόσω μάλλον οικονομικά, τώρα που κάποιοι πρέπει να πληρώνουν –με ρούβλια, δολάρια και ευρώ -, για να διασφαλίζουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή.
Εδώ που έφτασαν τα πράγματα, εύκολη έξοδος από την ουκρανική κρίση δεν υπάρχει. Ούτε καν για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, που πρόλαβε τις εξελίξεις με de facto κατάσταση στο έδαφος. Αφού εξασφάλισε την κατοχή της Κριμαίας, θωρακίζοντας τον ζωτικό χώρο της βάσης του πολεμικού στόλου στη Σεβαστούπολη, ο τσάρος έκανε πίσω. Εδωσε συνέντευξη και διαβεβαίωσε ότι η Ρωσία δεν σκοπεύει, τουλάχιστον προς το παρόν, να καταλάβει με τα τανκς την Ανατολική Ουκρανία. Αλληλούια: οι παγκόσμιες αγορές έκαναν ράλι. Η ΕΕ ανέπνευσε και ο Λευκός Οίκος αντέδρασε «με συγκρατημένη αισιοδοξία».
Η διπλωματία πήρε τον λόγο, διότι η συνέχεια με άλλα μέσα, δηλαδή ένας πόλεμος στην καρδιά της Ευρασίας εν έτει 2014, δεν συμφέρει κανέναν. Ακολούθησε πυρετός διαβουλεύσεων, με πενιχρά αποτελέσματα, ιδίως αφότου η (ήδη αυτόνομη και πριν από την πρόσφατη κρίση) «Δημοκρατία της Κριμαίας» ανακοίνωσε ότι θα κάνει δημοψήφισμα, στις 16 Μαρτίου, με το ερώτημα της ένωσης ή μη με τη Ρωσία.
Ο Πούτιν έχει προκαταλάβει τις εξελίξεις. Και η Δύση; Δεν το λένε, ούτε στην Ουάσιγκτον ούτε στις Βρυξέλλες, αλλά από εδώ και πέρα η προσπάθεια γίνεται για «διαχείριση της ζημιάς» και «αποφυγή της κλιμάκωσης». Δηλαδή να σωθούμε από τα χειρότερα. Μετά το «έγκλημα» στην Κριμαία το δίλημμα ήταν: τιμωρία ή διάλογος με τη Ρωσία;
Μάλλον το δεύτερο. Για να σώσουν τα προσχήματα της γεωπολιτικής ισχύος, ορισμένοι «ιέρακες» Αμερικανοί δεν θα είχαν πρόβλημα με την επιβολή σκληρών κυρώσεων. Να προσπαθήσουν, ας πούμε, να πείσουν την Τουρκία να κλείσει τα Δαρδανέλια για τα ρωσικά πολεμικά. ‘Η να πιέσουν για περιορισμούς στις εμπορικές συναλλαγές.
Αλλά οι Ευρωπαίοι δεν συμφωνούν. Εξαρτώνται από το ρωσικό φυσικό αέριο και είναι πιο πρόθυμοι να ζήσουν με το νέο status quo. Πρώτα απ’ όλα, εμπορικό εμπάργκο στη Ρωσία θα επηρέαζε και τις δύο πλευρές: θα οδηγούσε σε αντίστοιχη ρωσική απάντηση προς την ΕΕ, και δύσκολα θα μπορούσε να λειτουργήσει πραγματικά στην πράξη, αφού η Ρωσία, ως μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, προστατεύεται από πλέγμα σχετικών διατάξεων.
Συμπέρασμα και εδώ; Η αλληλεξάρτηση όσον αφορά την ενέργεια, την οικονομία και την ασφάλεια μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ είναι τεράστια, και δεν πρόκειται να μεταβληθεί στο ορατό μέλλον. Πολλοί αναλυτές δεν είναι διόλου βέβαιοι για το αν τα πλούσια κράτη-μέλη της μαστιζόμενης από κρίση χρέους ΕΕ είναι πραγματικά πρόθυμα να πληρώσουν το τίμημα (κυριολεκτικά και γεωπολιτικά) ενός άκρως αμφίβολου αγώνα για «ελεύθερη» και «ευρωπαϊκή» Ουκρανία.
Επιπλέον, διαφορετικές προτεραιότητες μεταξύ των χωρών της ΕΕ διχάζουν την Ευρώπη, όταν πρόκειται για τις σχέσεις με το Κρεμλίνο και την ανατολική γειτονιά. Κράτη-μέλη όπως η Πολωνία και η Γερμανία είναι περισσότερο προσανατολισμένα προς τη Ρωσία. Ιδίως η Γερμανία έχει στενούς δεσμούς με τη Μόσχα και διαχειρίζεται μαζί της τον τεράστιο αγωγό μεταφοράς ρωσικού αερίου στην Ευρώπη North Stream, με δύο γραμμές μήκους 1.222 χιλιομέτρων ποντισμένες στον βυθό της Βαλτικής. Είναι ο μεγαλύτερος υποθαλάσσιος αγωγός γκαζιού στον πλανήτη.
Εξ ου και όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στο Βερολίνο, όπου η Ανγκελα Μέρκελ θεωρεί ότι δεν είναι σκόπιμο να πέσει και άλλο λάδι στη φωτιά. Σύμφωνα με τα γερμανικά ΜΜΕ, πιστεύει ότι η επιβολή κυρώσεων θα είναι τελικά αντιπαραγωγική. Σημαίνει αυτό ότι οι Γερμανοί δέχονται ως τετελεσμένα τα γεγονότα στην Κριμαία; Μήπως βλέπουμε μια πολιτική κατευνασμού; Στην Καγκελαρία το διαψεύδουν. Λένε ότι η στρατιωτική επέμβαση εκεί παραβιάζει τους κανόνες του διεθνούς δικαίου και τις συμφωνίες που έχει υπογράψει η Ρωσία. Δεν πρόκειται για κατευνασμό, αλλά για πολιτική που θέτει τη Ρωσία προ των ευθυνών της. Ο Πούτιν «θα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στην επιστροφή στον Ψυχρό Πόλεμο και στον δρόμο της συνεργασίας», τονίζουν.
Ωστόσο το πιο σημαντικό όπλο του Κρεμλίνου είναι το φυσικό αέριο, και ο Πούτιν δεν βιάζεται, πια. Δύο φορές, το 2006 και το 2009, σταμάτησε την παροχή των εξαγωγών προς την Ουκρανία στις σκληρές διαμάχες με την τότε φιλοδυτική ηγεσία της χώρας, εξοργίζοντας όχι μόνο τους Ουκρανούς που πάγωσαν από το κρύο, αλλά και τους ευρωπαίους πελάτες της Gazprom.
Ιδέες, κόστος και ρεαλισμός
Πρώτα οι μπίζνες, μετά η ιδεολογία
Αντίθετα από μερικούς «ρωσοφάγους» στις ΗΠΑ, οι περισσότεροι ευρωπαίοι ηγέτες θέλουν σοφτ αντίποινα για τη Μόσχα, για λόγους που αποτελούν κοινό μυστικό. Η Ρωσία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ, και η ΕΕ η μεγαλύτερη αγορά για τις ρωσικές εξαγωγές, με εμπορικές σχέσεις 300 δισ. ευρώ τον χρόνο. Η Ρωσία προμηθεύει στην ΕΕ το 1/3 των αναγκών της σε αργό πετρέλαιο και περίπου το 1/4 σε φυσικό αέριο, το 60% του οποίου διέρχεται από την Ουκρανία.
Ο λογαριασμός δεν βγαίνει
Δει δε (πολλών) χρημάτων. Ποιος θα πληρώσει για αυτή τη χώρα; Προς το παρόν, η Δύση. Η πρώτη δόση των 610 εκατ. ευρώ από την ΕΕ είναι καθ’ οδόν προς το Κίεβο. Για πόσο, όμως, καθώς μαίνεται η κρίση χρέους στην ευρωζώνη; Μαζί με το ΔΝΤ, οι Βρυξέλλες θα έπρεπε να δώσουν 27 δισ. ευρώ για δύο χρόνια, για να μη χρεοκοπήσει στα χέρια τους η Ουκρανία. Τα 18 δισ. δολάρια που έχουν απομείνει στα δημόσια ταμεία φτάνουν δεν φτάνουν για να καλύψουν εισαγωγές δύο μηνών και να πληρώσουν μισθούς και συντάξεις τον Μάρτιο. Ο λογαριασμός δεν βγαίνει.
Με το χέρι στον διακόπτη του γκαζιού
Μεθεπόμενη κίνηση του Πούτιν, και μεγάλο όπλο της Ρωσίας, είναι το φυσικό αέριο. Μπορεί να το χρησιμοποιήσει από τον χειμώνα του 2014-15 για να παγώσει τους ανθρώπους σε μια χρεοκοπημένη χώρα, εκβιάζοντας με αύξηση της τιμής στο γκάζι, ανάκληση δανείων και περιορισμούς στις εξαγωγές. Η Ουκρανία χρωστάει στην Gazprom 1,6 δισ. δολάρια για την εισαγωγή αερίου το 2013-14. Η εθνική οικονομία, στα πρόθυρα της κατάρρευσης, εξαρτάται απολύτως από την πίστωση της Μόσχας.
Ξένοι εισβολείς, «ηρωικές πόλεις»
Η Κριμαία, η μόνη αφετηρία για έξοδο της Ρωσίας στα ζεστά νερά της Μεσογείου, αντιστάθηκε σε δύο μεγάλες πολιορκίες. Πρώτα στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου το 1854-1856 και μετά στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο του 1941-1945 κατά του Χίτλερ. Τον Μάιο του 1945 ο Στάλιν ανακήρυξε τη Σεβαστούπολη μία από τις τέσσερις Ηρωικές Πόλεις, μαζί με το Στάλινγκραντ, το Λένινγκραντ και την Οδησσό.
Η «ιερή» ρωσική χερσόνησος
Ο Πούτιν και τα φαντάσματα της Ιστορίας
Νέος Χίτλερ, Στάλιν, Μέγας Πέτρος… Σοβιετικός άνθρωπος του Ψυχρού Πολέμου, νεο-ιμπεριαλιστής τσάρος… Επικίνδυνος αναχρονισμός στον 21ό αιώνα… Ολα, από τα πιο «προφανή» ως τα πιο ρηχά και τραβηγμένα απ’ τα μαλλιά, ακούστηκαν και γράφτηκαν για τον Βλαντίμιρ Πούτιν μετά την αναίμακτη επιχείρηση στρατιωτικής κατοχής της Κριμαίας.
Ο Πούτιν και τα φαντάσματα της Ιστορίας
Νέος Χίτλερ, Στάλιν, Μέγας Πέτρος… Σοβιετικός άνθρωπος του Ψυχρού Πολέμου, νεο-ιμπεριαλιστής τσάρος… Επικίνδυνος αναχρονισμός στον 21ό αιώνα… Ολα, από τα πιο «προφανή» ως τα πιο ρηχά και τραβηγμένα απ’ τα μαλλιά, ακούστηκαν και γράφτηκαν για τον Βλαντίμιρ Πούτιν μετά την αναίμακτη επιχείρηση στρατιωτικής κατοχής της Κριμαίας.
Στις ΗΠΑ διάφοροι θυμήθηκαν τον Χίτλερ και την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1938 με πρόφαση την προστασία του γερμανόφωνου πληθυσμού στη Σουδητία. Αλλοι μίλησαν για δεύτερη Πράγα του 1968, όταν τα σοβιετικά τανκς του Μπρέζνιεφ εισέβαλαν για να προστατεύσουν το «σοσιαλιστικό κεκτημένο». Μερικοί είδαν το ουκρανικό Μαϊντάν σαν ριμέικ της Βελούδινης Επανάστασης στην Πράγα του 1989. Με τη διαφορά, λένε, ότι τότε ο κόσμος είχε ξεσηκωθεί κατά του κομμουνισμού ενώ τώρα κατά του μετακομμουνισμού. Τον οποίο ορίζουν ως τον συνδυασμό ενός αυταρχικού καθεστώτος και ενός μαφιόζικου καπιταλισμού.
Αλλά οι περισσότεροι από όσους αποτόλμησαν ιστορικές συγκρίσεις πήγαν πιο πίσω. Αυτοί λένε ότι ο Πούτιν εμπνέεται από τη δόξα του τσαρικού μεγαλείου. Γράφτηκε ότι η σύγκρουσή του με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την Ουκρανία μπορεί να συγκριθεί με την κρίσιμη σύγκρουση του νεαρού τσάρου Πέτρου Α’ με τον Κάρολο ΙΒ’, η οποία, με τη Μάχη της Πολτάβας στις 8 Ιουλίου 1709, τερμάτισε τη σουηδική υπεροχή στη Βαλτική και εδραίωσε τη ρωσική αυτοκρατορία.
Υπάρχουν και κάποιοι που πιστεύουν ότι ο Πούτιν είναι ένας πολιτικός του 19ου αιώνα που σκέφτεται με τον τρόπο του αλήστου μνήμης αυστριακού υπουργού Εξωτερικών Μέτερνιχ. Σε αρκετές επισκέψεις στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών ο Πούτιν έχει ξεκαθαρίσει ότι κατά την άποψή του η Ουκρανία «δεν είναι μια ξένη χώρα». Ισως δεν τη βλέπει καν ως χώρα, αλλά μάλλον ως «γεωγραφική έκφραση», όπως έλεγε ο Μέτερνιχ για την Ιταλία το 1847, πριν από την πολιτειακή ένωση της ιταλικής χερσονήσου.
Το μόνο βέβαιο; Για τον Πούτιν η Κριμαία, και ιδίως η Σεβαστούπολη όπου ναυλουχεί ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας από την εποχή του πρίγκιπα Ποτέμκιν, είναι ιερό ρωσικό έδαφος.
Ματιέ Μπουλέγκ
«Η Δύση δεν έχει τίποτε στα χέρια της»
Σε έξι μήνες η κατάσταση ως προς την ουκρανική κρίση θα έχει ομαλοποιηθεί, καθώς «η Ευρώπη δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό της να έχει εχθρό τη Ρωσία» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Ματιέ Μπουλέγκ, ερευνητής στο Ινστιτούτο για την Ασφάλεια στην Ευρώπη (ΙΡSE), στο Παρίσι.
«Η Δύση δεν έχει τίποτε στα χέρια της»
Σε έξι μήνες η κατάσταση ως προς την ουκρανική κρίση θα έχει ομαλοποιηθεί, καθώς «η Ευρώπη δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό της να έχει εχθρό τη Ρωσία» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Ματιέ Μπουλέγκ, ερευνητής στο Ινστιτούτο για την Ασφάλεια στην Ευρώπη (ΙΡSE), στο Παρίσι.
Ποιο θα είναι το νέο status quo και ποια το κόστος και τα οφέλη για τη Ρωσία και τη Δύση;
«Από την άποψη του status quo, η σύγκρουση θα κινηθεί τώρα στη διπλωματική οδό. Ο Πούτιν έπαιξε το στρατιωτικό χαρτί στην Κριμαία για να πάει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων σε πλεονεκτική θέση. Φάνηκε επίσης ότι η Δύση δεν έχει τίποτε στα χέρια της. Παρακολούθησε απλώς τις εξελίξεις στο έδαφος και εξαντλήθηκε σε κουβέντες. Οσον αφορά τα οφέλη, η Ρωσία έχει πλέον ένα νέο διαπραγματευτικό ατού, την Κριμαία. Αμερικανοί και Ευρωπαίοι άφησαν τα γεγονότα να τρέξουν μόνα τους και υποσχέθηκαν να βοηθήσουν οικονομικά την Ουκρανία, όταν τα ρωσικά τανκς απείλησαν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας».
Οι ΗΠΑ και η ΕΕ θα αποδεχθούν τη νέα κατάσταση που θα διαμορφωθεί στην Κριμαία;
«Φυσικά! Τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν; Να στείλουν στρατό για να διώξουν τη Ρωσία με πόλεμο; Η κρίση της Κριμαίας έδειξε ότι η Μόσχα δεν θα σταματήσει μπροστά σε τίποτε προκειμένου να διατηρήσει τα γεωπολιτικά και στρατηγικά συμφέροντά της στο «εγγύς εξωτερικό», δηλαδή στη μετασοβιετική σφαίρα επιρροής της. Για να το πετύχει αυτό, η Ρωσία είναι έτοιμη να θυσιάσει τις καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Η Μόσχα έχει γεωστρατηγική αντίληψη του κόσμου, οι ΗΠΑ θεμελιώνουν τα συμφέροντά τους σε μια χρηματοπιστωτική αντίληψη και η ΕΕ δεν διαθέτει παγκόσμιο όραμα».
Θα μπορούσαν οι Ευρωπαίοι να «τιμωρήσουν» αποτελεσματικά τον Πούτιν;
«Οχι! Για άλλη μία φορά, δεν πιστεύω ότι μπορούν ούτε ότι θέλουν κατά βάθος να το κάνουν. Διότι η ΕΕ δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει τη Ρωσία ως εμπορικό, οικονομικό και στρατηγικό εταίρο. Σκληρές οικονομικές κυρώσεις, σε ένα παγκόσμια διασυνδεδεμένο οικονομικό σύστημα, θα είναι επιζήμιες όχι μόνο για τη Ρωσία αλλά και για τις ΗΠΑ και για την ΕΕ μακροπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα θα μπορούσαμε να δούμε προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία και μια δυναμική προς την ομοσπονδιοποίηση της Ουκρανίας» καταλήγει ο Μπουλέγκ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
