Είναι ασφαλές το ηλεκτρονικό τσιγάρο για την υγεία; Πρόκειται για την «καυτή» ερώτηση στα χείλη όλων των καπνιστών οι οποίοι επιθυμούν να απαλλαγούν από την καύτρα του συμβατικού τσιγάρου, που έχει αποδειχθεί πέρα από κάθε αμφιβολία ότι «καίει» και το νήμα της ζωής με κάθε ρουφηξιά. Η μόνη ομόφωνη επιστημονική απάντηση που μπορεί να δοθεί σε αυτό το ερώτημα αφορά τις μακροπρόθεσμες επιδράσεις του και δεν είναι ούτε καταφατική ούτε αρνητική: όλοι οι ειδικοί συμφωνούν στο ότι δεν τις γνωρίζουμε, αφού το e-τσιγάρο δεν κυκλοφορεί πολλά χρόνια –η μεγάλη «έκρηξη» στη χρήση του έγινε πριν από περίπου μία τετραετία -, με αποτέλεσμα να χρειάζεται να παρέλθει διάστημα τουλάχιστον άλλων 10 ετών προτού αρχίσουν να εξάγονται κάποια στέρεα συμπεράσματα για τις μακροπρόθεσμες επιδράσεις.
Καπνικό προϊόνή μέθοδος διακοπής;
Και εδώ τελειώνει η ομοφωνία, καθώς μεταξύ των επιστημόνων εμφανίζεται ένα χάσμα το οποίο εκτός από ιατρική έχει και άκρως κοινωνική χροιά. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν είναι τίποτε άλλο από μία ακόμη μορφή καπνίσματος και για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια με νόμους, απαγόρευση διαφήμισης και φορολογία αυστηρή και αντίστοιχη των υπόλοιπων προϊόντων καπνού. Αλλοι κάνουν λόγο για ένα πιθανώς «επαναστατικό» προϊόν το οποίο μπορεί να προσφέρει σημαντική χείρα βοηθείας στο να μην κάνει ποτέ ξανά το… χέρι των καπνιστών την κίνηση εκείνη που φέρνει το τσιγάρο στο στόμα –ή έστω για μια συσκευή που χαρίζει στον καπνιστή μια πιο ασφαλή εναλλακτική του συμβατικού καπνίσματος. Και μέσα σε όλα αυτά, τα ερευνητικά στοιχεία σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες επιδράσεις του ηλεκτρονικού τσιγάρου στον ανθρώπινο οργανισμό (τα μόνα που έχουμε στα χέρια μας) είναι αντικρουόμενα. Τι να πράξει τελικώς κάποιος; «Το Βήμα» σάς παρουσιάζει τα μέγιστα δυνατά διαθέσιμα στοιχεία, μεταξύ των οποίων και η μεγαλύτερη, εκ του πιεστηρίου, ανασκόπηση μελετών σχετικά με το ηλεκτρονικό τσιγάρο, η οποία έχει κατά το ήμισυ ελληνική ταυτότητα, προς γνώση. Οσο για τη συμμόρφωση, αυτή κρύβεται πρωτίστως στα χέρια του κάθε καπνιστή που πρέπει να λάβει αποφάσεις για τη ζωή του, αφού το καλύτερο που έχει να κάνει είναι ούτως ή άλλως να μην καπνίζει. Σε αυτό το σημείο ομοφωνούν επίσης οι ειδικοί, όπως και στο ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο σίγουρα δεν είναι μια υγιεινή συνήθεια την οποία πρέπει να ξεκινήσει ένας μη καπνιστής.
Ο δάσκαλος και ο μαθητής
«Δεν τίθεται ζήτημα ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι λιγότερο επικίνδυνο από το συμβατικό, και αυτό διότι δεν περιέχει καπνό και στη χρήση του δεν απαιτείται καύση» λέει ο καθηγητής της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Βοστώνης Μάικλ Σίγκελ Ας μεταφερθούμε πρώτα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού –και μετά ερχόμαστε στα καθ’ ημάς –δίνοντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της διάστασης απόψεων μεταξύ των επιστημόνων σε ό,τι αφορά το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Στις ΗΠΑ ένας από τους πλέον γνωστούς ειδικούς στο πεδίο της δημόσιας υγείας, ο καθηγητής της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Βοστώνης Μάικλ Σίγκελ, δηλώνει ότι το άτμισμα ίσως αποτελέσει την αρχή του τέλους του καπνίσματος. Οπως λέει ο καθηγητής στο «Βήμα», «δεν τίθεται ζήτημα ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι λιγότερο επικίνδυνο από το συμβατικό, και αυτό διότι δεν περιέχει καπνό και στη χρήση του δεν απαιτείται καύση. Με τον τρόπο αυτόν ο χρήστης λαμβάνει νικοτίνη, χωρίς όμως την πίσσα, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του κανονικού τσιγάρου. Παράλληλα τα χημικά που περιέχονται στο ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πολύ λιγότερα σε σύγκριση με το συμβατικό –εκτιμάται ότι περιέχει περί τις 1.400 φορές χαμηλότερα επίπεδα καρκινογόνων ουσιών». Ο δρ Σίγκελ παραδέχεται ότι δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με τους μακροπρόθεσμους κινδύνους του ατμίσματος. Ωστόσο τονίζει: «Ξέρουμε πως το ηλεκτρονικό τσιγάρο χρησιμοποιείται από εκατοντάδες χιλιάδες άτομα χωρίς να εμφανιστούν σοβαρά άμεσα προβλήματα επί περίπου μία πενταετία. Σε κάθε περίπτωση, μακροπρόθεσμα οι επιδράσεις, αν υπάρχουν, αναμένεται να είναι μικρές με βάση την ταυτότητα των χημικών που περιέχονται στον ατμό». Κατά τον καθηγητή, το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελεί μια πολύ σημαντική εναλλακτική για τους καπνιστές που δεν μπορούν να κόψουν μόνοι τους τη βλαβερή συνήθεια ή έχουν αποτύχει να κόψουν το κάπνισμα με φάρμακα ή θεραπείες υποκατάστασης της νικοτίνης.
«Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ερεθισμό των πνευμόνων, μείωση της αναπνευστικής λειτουργίας και αύξηση των δεικτών φλεγμονής μετά το άτμισμα» λέει ο πρώην καθηγητής και μέντορας του δρος Σίγκελ, Στάντον Γκλαντζ Στον αντίποδα, ο πρώην καθηγητής και μέντορας του δρος Σίγκελ, Στάντον Γκλαντζ, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο και διευθυντής του Κέντρου για τον Ελεγχο του Καπνού, ο οποίος θεωρείται ένας από τους «γκουρού» σε ό,τι αφορά τους κινδύνους του καπνίσματος, μάλλον δεν θα έβαζε καλό βαθμό στον μαθητή του με βάση τις απόψεις του για το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Και αυτό διότι είναι πεπεισμένος ότι η «μόδα» του ηλεκτρονικού τσιγάρου, που γνωρίζει ολοένα και μεγαλύτερη εξάπλωση παγκοσμίως, αναμένεται να σβήσει τις όποιες προόδους έχουν επιτευχθεί εναντίον του καπνίσματος τις τελευταίες δεκαετίες. Ο καθηγητής Γκλαντζ δηλώνει στο «Βήμα»: «Το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν αποτελεί μια καλή εναλλακτική σε σύγκριση με το «παραδοσιακό» τσιγάρο κατ’ αρχάς επειδή οι περισσότεροι καπνιστές ξεκινούν το e-cigarette και συγχρόνως καπνίζουν και τα κανονικά τσιγάρα τους. Ετσι δεν γνωρίζουμε καν ποια μπορεί να είναι η σωρευτική επίδραση». Ο καθηγητής Γκλαντζ επισημαίνει πως ακόμη και τα βραχυπρόθεσμα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας σχετικά με τις άμεσες επιδράσεις του ηλεκτρονικού τσιγάρου δεν το «αθωώνουν». «Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ερεθισμό των πνευμόνων, μείωση της αναπνευστικής λειτουργίας και αύξηση των δεικτών φλεγμονής μετά το άτμισμα». Σύμφωνα με τον καθηγητή, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να δείχνουν ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελεί καλό μέσο διακοπής του καπνίσματος και η προτιμότερη λύση για τα άτομα που δεν μπορούν να κόψουν το κάπνισμα από μόνα τους είναι η λήψη των εγκεκριμένων για αυτόν τον σκοπό φαρμάκων.
Η στάση της ελληνικής πολιτείας
Ας έρθουμε τώρα και στα καθ’ ημάς που προαναφέραμε, τα οποία δείχνουν επίσης τη διάσταση απόψεων των ειδικών της δημόσιας υγείας σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Κατ’ αρχάς να σημειώσουμε ότι στη χώρα μας αναμένεται κοινή υπουργική απόφαση που θα ρυθμίζει τους όρους αδειοδότησης, κυκλοφορίας και χρήσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Στο πλαίσιο αυτό ήδη από τον περασμένο Σεπτέμβριο η Εθνική Επιτροπή για τον Ελεγχο του Καπνίσματος απέστειλε προς τον υπουργό Υγείας κ. Αδωνι Γεωργιάδη τις προτάσεις της επί του θέματος, οι οποίες συνοψίζονται στο ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν αποτελεί τίποτε άλλο από μια νέα μορφή καπνίσματος και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται με ό,τι αυτό συνεπάγεται από άποψη αυστηρότητας του νόμου και της φορολογίας. Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τη νικοτίνη που περιέχει το ηλεκτρονικό τσιγάρο σε χημική μορφή, στην πρόταση της Επιτροπής αναφέρεται: «Είναι σαφώς ένα επικίνδυνο φάρμακο που μπορεί να αποβεί ακόμη και θανατηφόρο αν από κατασκευαστικό λάθος, άγνοια ή σκοπιμότητα ληφθεί σε μεγάλη δόση. Η χημική μορφή της νικοτίνης που διατίθεται σήμερα για αναγόμωση των περισσότερων ηλεκτρονικών τσιγάρων παράγεται χωρίς φαρμακευτικό ή χημικό έλεγχο όσον αφορά την καθαρότητα και τη συγκέντρωσή της στα υγρά αναπλήρωσης, τα περισσότερα από τα οποία παράγονται σε χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης ή Βόρειας Αμερικής, κυκλοφορούν όμως παντού ανεξέλεγκτα».
«Ο φόνος είναι φόνος»
Ο καθηγητής Πνευμονολογίας και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τον Ελεγχο του Καπνίσματος κ. Παναγιώτης Μπεχράκης Οπως σημείωσε στο «Βήμα» ο καθηγητής Πνευμονολογίας και πρόεδρος της Επιτροπής κ. Παναγιώτης Μπεχράκης, «κατά καιρούς η καπνοβιομηχανία βαφτίζει ως πιο ακίνδυνες διαφορετικές μορφές καπνίσματος. Το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελεί και εκείνο ένα καινούργιο προϊόν καπνίσματος. Δεν υπάρχει λιγότερο βλαπτικό κάπνισμα. Δεν υπάρχει διαφορά αν σκοτώσουμε κάποιον με ένα πολυβόλο ή ένα περίστροφο –ο φόνος είναι φόνος». Κατά τον κ. Μπεχράκη, το ηλεκτρονικό τσιγάρο πρέπει να ενταχθεί στους νόμους που αφορούν την απαγόρευση του καπνίσματος. «Ούτε το μη νικοτινούχο ηλεκτρονικό τσιγάρο απαλλάσσει από την προαγωγή του καπνίσματος, αφού συνδέεται με την ίδια διαδικασία, με τις ίδιες κινήσεις –εκτός των άλλων, δεν μπορούμε να ελέγξουμε αν περιέχει ή όχι νικοτίνη όταν κάποιος το καπνίζει σε δημόσιο χώρο. Φανταστείτε έναν δάσκαλο να μπαίνει στην τάξη και, έστω και αν υποστηρίζει ότι καπνίζει ηλεκτρονικό τσιγάρο χωρίς νικοτίνη, να καπνίζει μπροστά στους μαθητές. Ενώπιον των παιδιών μια τέτοια συμπεριφορά συνιστά έγκλημα. Επιπλέον, καθώς το ηλεκτρονικό τσιγάρο εντάσσεται στα προϊόντα καπνού -, οι ίδιοι οι κατασκευαστές του δεν ισχυρίζονται πλέον ότι είναι εργαλείο διακοπής καπνίσματος, διότι σε αυτή την περίπτωση θεωρείται υποκατάστατο και πρέπει να εισαχθεί στα φάρμακα υπό τον έλεγχο του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) -, δεν πρέπει να διαφημίζεται ενώ πρέπει να φορολογείται όπως και τα υπόλοιπα προϊόντα καπνού. Αν όλα αυτά δεν συμβούν με τον νέο νόμο, θα διαμορφωθεί μια εικόνα που δεν θα τιμά τη χώρα μας. Χρειάζεται πάντως απαραιτήτως έλεγχος. Εγώ αυτή τη στιγμή έχω δεχθεί καταγγελίες για επιδοτούμενες επιχειρήσεις πώλησης ηλεκτρονικών τσιγάρων οι οποίες δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να προάγουν το κάπνισμα». Ο καθηγητής μάλιστα αναφέρει ότι μελέτη που εκπόνησε ο ίδιος σε καπνιστές και μη καπνιστές πριν και μετά τη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου και η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Chest» το 2012 έδειξε ότι υπάρχει φλεγμονώδης αντίδραση στους αεραγωγούς μετά το κάπνισμα του e-τσιγάρου.
Η μεγαλύτερη ανασκόπηση μελετών
Ο ερευνητής του Ωνασείου και του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν κ. Κωνσταντίνος Φαρσαλινός Ωστόσο υπάρχουν και ελληνικά στοιχεία –να υπογραμμίσουμε ότι η χώρα μας έχει «ανθηρή» επιστημονική παραγωγή στο συγκεκριμένο πεδίο –που φαίνεται να απαλλάσσουν σε μεγάλο βαθμό το ηλεκτρονικό τσιγάρο από τις κατηγορίες. Μάλιστα πριν από λίγες ημέρες δημοσιεύθηκε, φέροντας και ελληνική υπογραφή, η πιο μεγάλη ανασκόπηση που έχει γίνει ως σήμερα σχετικά με την ασφάλεια των ηλεκτρονικών τσιγάρων. Η δημοσίευση έγινε στο επιστημονικό περιοδικό «Τherapeutic Advances in Drug Safety» και συγγραφείς ήταν ο ερευνητής του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου και του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν στο Βέλγιο κ. Κωνσταντίνος Φαρσαλινός και ο διευθυντής του Ινστιτούτου Παθολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου της Κατάνια στην Ιταλία Ρικάρντο Πολόζα.
Από την ανασκόπηση αυτή, η οποία ανέλυσε περισσότερες από 100 μελέτες σχετικά είτε άμεσα με το ηλεκτρονικό τσιγάρο είτε με τα επί μέρους συστατικά του, όπως η φυτική γλυκερίνη ή η προπυλενογλυκόλη και τα αρώματα που περιέχει, προέκυψε ότι, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις, το άτμισμα είναι πολύ λιγότερο επιβλαβές σε σύγκριση με το κάπνισμα. Και αυτό διότι στο ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν υπάρχει καύση όπως στο συμβατικό και έτσι δεν παράγονται οι χιλιάδες τοξικές χημικές ουσίες στις οποίες είναι πλούσιος ο καπνός –κατά το κάπνισμα του συμβατικού τσιγάρου παράγονται περί τις 4.000 τοξικές ουσίες, εκ των οποίων σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) τουλάχιστον 60 είναι καρκινογόνες.
Ασύγκριτα λιγότερες νιτροζαμίνες
Στην ανασκόπηση αναφέρεται ότι κάποια τοξικά χημικά εκλύονται και στον ατμό του ηλεκτρονικού τσιγάρου, ωστόσο τα επίπεδά τους είναι σημαντικά μικρότερα από εκείνα του συμβατικού. Οπως λέει ο κ. Φαρσαλινός στο «Βήμα», «σε ό,τι αφορά ουσίες όπως οι νιτροζαμίνες, που είναι από τα πιο ισχυρά καρκινογόνα, οι διαφορές μεταξύ συμβατικού και ηλεκτρονικού τσιγάρου είναι τεράστιες. Τα στοιχεία δείχνουν ότι σε ένα συμβατικό τσιγάρο περιέχονται νιτροζαμίνες της τάξεως των 3.000-6.500 ng (νανογραμμάρια), τη στιγμή που στο 1 ml του υγρού του ηλεκτρονικού τσιγάρου, ποσότητα που είναι συγκριτικά πολύ μεγαλύτερη αφού το 1 ml αντιστοιχεί κατά μέσο όρο στο 1/3 της ημερήσιας κατανάλωσης ενός «ατμιστή», εντοπίζονται 2-12 ng –ποσότητα αντίστοιχη με εκείνη που εντοπίζεται στα υποκατάστατα νικοτίνης όπως οι τσίχλες. Ως αποτέλεσμα αυτού, η ημερήσια πρόσληψη νιτροζαμινών από το ηλεκτρονικό τσιγάρο υπολογίζεται ότι είναι 1.800 φορές μικρότερη από την ημερήσια πρόσληψη από το κάπνισμα». Επιπλέον, σύμφωνα με τον κ. Φαρσαλινό, λόγω της μη καύσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου δεν παράγονται πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες οι οποίοι ενοχοποιούνται για καρκίνο. Να εξηγήσουμε ότι στην άκρη του το τσιγάρο καίγεται στους 800-900 βαθμούς Κελσίου, ενώ για το άτμισμα η θερμοκρασία που απαιτείται είναι μόλις της τάξεως των 70-130 βαθμών Κελσίου. Αλλά και το μονοξείδιο του άνθρακα δεν αυξάνεται, σύμφωνα με τα στοιχεία, ούτε στον εκπνεόμενο αέρα ούτε στο αίμα των χρηστών της συσκευής. Απαλλαγμένο και από τα άκρως επιβαρυντικά για το αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστημα σωματίδια καύσης φαίνεται επίσης ότι είναι το ηλεκτρονικό τσιγάρο.
Αλλο να το τρως, άλλο να το καπνίζεις…
Στην ανασκόπηση σημειώνεται βέβαια ότι απαιτούνται περισσότερες και μακροπρόθεσμες μελέτες που θα αποδείξουν την ασφάλεια του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Ωσπου να συμβεί αυτό, ρωτήσαμε τον κ. Φαρσαλινό σχετικά με την ασφάλεια των βασικών συστατικών που περιέχει το υγρό του. Οπως μας απάντησε, η βάση του υγρού, που είναι η προπυλενογλυκόλη ή η γλυκερίνη, δεν φαίνεται να προκαλεί κάποιο πρόβλημα στην περίπτωση εισπνοής. «Μάλιστα η προπυλενογλυκόλη είχε διερευνηθεί ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα σε πειραματόζωα τα οποία την εισέπνεαν επί 16 μήνες. Δεν παρουσιάστηκε καμία παρενέργεια. Πρόκειται για μια ουσία που έχει μελετηθεί ως αντισηπτικό του αέρα ακόμη και στα νοσοκομεία, καθώς έχει φανεί ότι διαθέτει αντιβακτηριακή και αντι-ιική δράση». Τα αρώματα που περιέχει το ηλεκτρονικό τσιγάρο χρησιμοποιούνται επί έτη στα τρόφιμα. Ωστόσο ο έλληνας ερευνητής παραδέχεται ότι δεν γνωρίζουμε αν η εισπνοή τους μπορεί να έχει μακροπρόθεσμη αρνητική επίδραση στον οργανισμό. «Πρόκειται αυτή τη στιγμή για άγνωστο παράγοντα». Οσο για τη νικοτίνη, ο κ. Φαρσαλινός τη θεωρεί «παρεξηγημένη». «Ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες αναφέρουν ότι από μόνη της η νικοτίνη δεν αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για τον οργανισμό. Εχει ελάχιστη επίδραση στα καρδιαγγειακά νοσήματα και δεν είναι τυχαίο ότι οι εγκεκριμένες θεραπείες υποκατάστασης νικοτίνης έχουν λάβει πλέον ένδειξη για μακροχρόνια χρήση ως υποκατάστατο του καπνίσματος».
Η επίδραση στη λειτουργία της καρδιάς
Υπογραμμίζεται ότι στην ανασκόπηση περιλαμβάνονται και αρκετές μελέτες του Ωνασείου με επικεφαλής και πρώτο συγγραφέα τον κ. Φαρσαλινό (όλες οι μελέτες διεξήχθησαν στο Β’ Καρδιολογικό Τμήμα του Ωνασείου με διευθυντή και τελευταίο συγγραφέα τον κ. Βασίλη Βούδρη), μεταξύ των οποίων και δύο κλινικές μελέτες που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια των ετήσιων συνεδρίων της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας στο Μόναχο (2012) και στο Αμστερνταμ (2013). Ο ερευνητής εξηγεί στο «Βήμα» ότι στη μελέτη που παρουσιάστηκε το 2012 έγινε έλεγχος μέσω υπερηχογραφικής μέτρησης της συστολικής και διαστολικής λειτουργίας της καρδιάς έπειτα από κάπνισμα συμβατικού αλλά και ηλεκτρονικού τσιγάρου. Οπως προέκυψε, το συμβατικό τσιγάρο προκάλεσε άμεσες διαταραχές στη διαστολική λειτουργία της καρδιάς, ενώ το ηλεκτρονικό τσιγάρο καμία. Στη μελέτη του 2013 έγινε έλεγχος της επίδρασης συμβατικού και e-τσιγάρου στα στεφανιαία αγγεία. Διεξήχθη υπέρηχος έπειτα από έγχυση μιας αγγειοδιασταλτικής ουσίας προκειμένου να διερευνηθεί η μέγιστη δυνατότητα των στεφανιαίων αγγείων να μεταφέρουν οξυγόνο και αίμα. Φάνηκε ότι μετά το κάπνισμα του συμβατικού τσιγάρου εμφανίστηκε 19% μείωση στη μέγιστη ροή του αίματος στα στεφανιαία αγγεία καθώς και αύξηση κατά 16% στην αντίσταση στη ροή, κάτι που δεν συνέβη μετά τη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου.
Ατμίζοντας, το κόβουμε;
Πάντως μετέωρο παραμένει το αν μακροπρόθεσμα το ηλεκτρονικό τσιγάρο συντελεί στη διακοπή του καπνίσματος. Σύμφωνα με τον κ. Φαρσαλινό, μελέτη ερωτηματολογίου που εκπονήθηκε στο Ωνάσειο και στην οποία συμμετείχαν 19.500 άτομα από ολόκληρο τον κόσμο έδειξε πως το 81% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι έκοψε το κάπνισμα. Ωστόσο ο μέσος όρος χρήσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου ήταν μόλις 10 μήνες και είναι γνωστό ότι πρέπει να ελέγχεται η αποτελεσματικότητα των μεθόδων διακοπής του καπνίσματος μετά το έτος (καθώς ως τους 12 μήνες τα αποτελέσματα είναι συνήθως καλά και μετά… καταποντίζονται). Ο ερευνητής παραδέχεται ότι πρέπει πράγματι να παρακολουθηθούν εθελοντές σε μάκρος χρόνου για να δούμε τι… πουλιά πιάνει σε αυτό το επίπεδο το άτμισμα. Πάντως από κλινική δοκιμή που διεξήχθη στη Νέα Ζηλανδία και την οποία πολλοί ερευνητές θεωρούν την πιο αξιόπιστη ως σήμερα προέκυψε ότι ύστερα από έξι μήνες χρήσης e-τσιγάρου ποσοστό περίπου 7% των χρηστών έκοψε το κάπνισμα (το ποσοστό αυτό είναι ελαφρώς καλύτερο από αυτό που επιτυγχάνεται με τα επιθέματα νικοτίνης).
Αεραγωγοί, φλεγμονές και παθητικοί καπνιστές
Ο ερευνητής του Εθνικού Κέντρου Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης στη Θεσσαλία κ. Ανδρέας Φλουρής Μελέτες σχετικά με το ηλεκτρονικό τσιγάρο έχουν εκπονήσει και ειδικοί του Εθνικού Κέντρου Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης στη Θεσσαλία με επικεφαλής τον ερευνητή κ. Ανδρέα Φλουρή σε συνεργασία με τον καθηγητή Αριστείδη Τσατσάκη, διευθυντή του Εργαστηρίου Τοξικολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και πρόεδρο της Ομοσπονδίας των Ευρωπαϊκών Εταιρειών Τοξικολογίας. Ο κ. Φλουρής αναφέρει στο «Βήμα»: «Εχουμε δημοσιεύσει δύο μελέτες, μία το 2012 και μία το 2013, στα επιστημονικά έντυπα «Food and Chemical Toxicology» και «Ιnhalation Toxicology». Οι μελέτες αφορούσαν τις επιπτώσεις του ενεργητικού καπνίσματος καθώς και του παθητικού καπνίσματος ηλεκτρονικού τσιγάρου μέσα στις δύο ως τρεις ώρες από το κάπνισμα». Οι ειδικοί παρακολούθησαν 15 καπνιστές και 15 μη καπνιστές. Μέσα από διαφορετικά τεστ προέκυψε ότι στους ενεργητικούς καπνιστές το συμβατικό τσιγάρο προκαλεί μια διόλου ευκαταφρόνητη απόφραξη των αεραγωγών, οι οποίοι επανέρχονται σε φυσιολογική κατάσταση σε μία ώρα. Στους παθητικούς καπνιστές του κανονικού τσιγάρου εμφανίστηκε μεταβολή προς την ίδια κατεύθυνση αλλά όχι τόσο σημαντική. Σε ό,τι αφορούσε το ηλεκτρονικό τσιγάρο, παρατηρήθηκε στους ενεργητικούς καπνιστές μια κάποια απόφραξη των αεραγωγών, αλλά πολύ μικρότερη, της τάξεως του 20%, σε σύγκριση με το κανονικό τσιγάρο. Οι παθητικοί καπνιστές του ηλεκτρονικού τσιγάρου είχαν αντίστοιχα μικρότερη μεταβολή προς την ίδια κατεύθυνση. Οι ερευνητές προχώρησαν και σε μετρήσεις που αφορούσαν την πρόκληση φλεγμονών (οι οποίες μακροπρόθεσμα συνδέονται και με τον καρκίνο). Οπως διαπίστωσαν, το συμβατικό τσιγάρο προκαλούσε αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων, γεγονός το οποίο παραπέμπει σε φλεγμονή, κάτι που δεν συνέβη με το ηλεκτρονικό.
Ο κ. Φλουρής πάντως σημειώνει: «Απαιτούνται μακροπρόθεσμες μελέτες. Μάλιστα πρέπει να υπάρξουν συγκεκριμένοι κανόνες, ειδάλλως και αυτές οι μακροπρόθεσμες μελέτες δεν θα μπορούν να εξαγάγουν ασφαλή συμπεράσματα. Και αυτό διότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σταθερή ποιότητα στην κατασκευή των ηλεκτρονικών τσιγάρων από τις εταιρείες –κανένας δεν ξέρει αν αυτά που αναγράφονται σε ό,τι αφορά τα συστατικά του ηλεκτρονικού τσιγάρου αντιστοιχούν στα πραγματικά συστατικά και στις σωστές δόσεις». Από την πλευρά του ο κ. Τσατσάκης αναφέρει στο «Βήμα»: «Είναι σαφές πως σε ό,τι αφορά τις χρόνιες βλάβες στον οργανισμό το τσιγάρο είναι «ένοχο». Δεν έχουμε τέτοια στοιχεία αυτή τη στιγμή σε ό,τι αφορά το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Αλλά και σχετικά με τις άμεσες επιπτώσεις του ηλεκτρονικού τσιγάρου, δεν έχουμε μελέτες που να αποδεικνύουν κάτι πολύ συγκεκριμένο –τα περιστατικά που έχουν αναφερθεί συνδέονταν συνήθως είτε με υπερβολή στη χρήση είτε με κάποιες ιδιαίτερες ευαισθησίες του κάθε οργανισμού. Πρέπει πάντως να υπογραμμίσουμε ότι καμία ουσία δεν είναι αθώα, καθώς και ότι η υπερβολή κάνει πάντα κακό».
Καθώς ούτε η ίδια η επιστήμη έχει τελικώς καταλήξει στο αν το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελεί μακροπρόθεσμα την πύλη… εξόδου από το τσιγάρο ή την πόρτα προς το αιώνιο κάπνισμα, δεν μένει τίποτε άλλο παρά να περιμένουμε να δούμε αν όσοι κατηγορούν το άτμισμα έχουν δίκιο για το ότι «δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά» ή, αντιθέτως, όσοι τάσσονται υπέρ του θα δικαιωθούν σχετικά με το ότι το e-τσιγάρο μπορεί να κάνει την καπνιστική συνήθεια σε μεγάλο βαθμό να… εξατμιστεί.
«Επιδημία» e-cig στα παιδιά;
Ορισμένοι επιστήμονες φοβούνται ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο μετατρέπεται σε μόδα στις μικρές ηλικίες. Μπορεί άλλωστε να το προμηθευθεί κάποιος εύκολα από το Internet ενώ βγαίνει και σε ελκυστικές γεύσεις, όπως καρπούζι ή μάνγκο. Δημοσκόπηση των Κέντρων για τον Ελεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών στις ΗΠΑ έδειξε ότι το 2012 το 6,8% των μαθητών Λυκείου ανέφερε ότι είχε δοκιμάσει κάποια στιγμή e-τσιγάρο σε σύγκριση με ποσοστό 3,3% το 2011. Μια άλλη μελέτη που διεξήχθη σε παιδιά ηλικίας 13-18 ετών στη Νότια Κορέα από ερευνητές με επικεφαλής τον καθηγητή Στάντον Γκλαντζ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο (δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2013 στο επιστημονικό έντυπο «Journal of Adolescent Health») έδειξε επίσης ότι το 9,4% των συμμετεχόντων είχε δοκιμάσει ηλεκτρονικό τσιγάρο –εξ αυτών όμως μόνο το 1,4% είχε δοκιμάσει κάποια στιγμή μόνο ηλεκτρονικό τσιγάρο, χωρίς να έχει καπνίσει ποτέ συμβατικό. Η μελέτη καταλήγει πάντως ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο συνδέεται στενά με το πιο βαρύ κάπνισμα. Ωστόσο υπάρχουν αντιδράσεις ως προς την επεξεργασία και ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Ο κ. Φαρσαλινός τονίζει ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα παιδιά που καπνίζουν ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι ούτως ή άλλως καπνιστές, και αποτελεί θετικό στοιχείο το ότι δοκιμάζουν το e-τσιγάρο με προοπτική την πιθανή διακοπή του καπνίσματος. Παράλληλα σε μελέτες του είδους η ερώτηση που τίθεται είναι αν κάποιος έχει δοκιμάσει μέσα στις προηγούμενες 30 ημέρες ηλεκτρονικό τσιγάρο, γεγονός που δεν τον κατατάσσει στους συστηματικούς καπνιστές. Οπως και να έχει, είναι σημαντικό να παρακολουθηθεί αν υπάρχει (παιδική) τάση προς το άτμισμα και πού οδεύει αυτή.
Η νέα ευρωπαϊκή Οδηγία
Σε επίπεδο ΕΕ ψηφίστηκε την περασμένη Τετάρτη η καινούργια Οδηγία για τα καπνικά προϊόντα που περιλαμβάνει και ρυθμίσεις σχετικά με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα τα οποία κυκλοφορούν στην αγορά. Σύμφωνα με αυτή την ευρωπαϊκή Οδηγία που πρέπει να υιοθετηθεί από τα κράτη-μέλη στην επόμενη διετία, τίθενται όροι στη σύσταση των υγρών ηλεκτρονικού τσιγάρου –γεγονός σημαντικό, καθώς πολλοί ειδικοί μιλούν αυτή τη στιγμή για ένα «ξέφραγο αμπέλι» στο οποίο κανένας δεν γνωρίζει αν τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας και ποιότητας. Η Οδηγία ορίζει ότι στο ηλεκτρονικό τσιγάρο, το οποίο δεν θα θεωρείται φάρμακο (φάρμακο θεωρείται αν διαφημίζεται ως προϊόν που συντελεί στη διακοπή του καπνίσματος) αλλά εντάσσεται στα προϊόντα καπνού, τα φιαλίδια θα περιέχουν ως ανώτατο όριο νικοτίνης τα 20 mg/ml υγρού. Παράλληλα ο κάθε κατασκευαστής θα είναι υποχρεωμένος να αναφέρει αναλυτικά τα συστατικά του προϊόντος και να τηρεί προδιαγραφές ποιότητας στην κατασκευή του –είναι απαραίτητο να διασφαλίζεται ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν σπάνε ή χάνουν υγρό κατά τη χρήση και επαναπλήρωση. Υπεύθυνοι για την εφαρμογή της οδηγίας θα είναι οι αρμόδιοι φορείς του κάθε κράτους-μέλους. Η Οδηγία αναγνωρίζει ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ενδέχεται να έχουν χρησιμότητα ως μέσο για τη διακοπή του καπνίσματος, ωστόσο αναφέρει ότι μπορεί να εξελιχθούν και σε πύλη για τη μετάβαση προς τον εθισμό στη νικοτίνη και τελικά στην παραδοσιακή κατανάλωση καπνού, καθώς μιμούνται και καθιστούν φυσιολογική την πράξη του καπνίσματος. Ετσι κρίνεται σκόπιμο να εγκριθεί περιοριστική προσέγγιση στη διαφήμιση των e-τσιγάρων.
Σε κάθε περίπτωση ήδη υπάρχουν επιστημονικές αντιδράσεις σε αυτή την ευρωπαϊκή Οδηγία. Πρόσφατα 15 έγκριτοι ειδικοί, μεταξύ των οποίων και ο ερευνητής του Ωνασείου και του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν κ. Κωνσταντίνος Φαρσαλινός, απέστειλαν επιστολή προς τον αρμόδιο επίτροπο για την Υγεία Τόνιο Μποργκ, στην οποία αναφέρουν ότι το όριο των 20 mg νικοτίνης ανά ml υγρού είναι πολύ χαμηλό, καθώς το 20%-30% των καπνιστών προτιμά υψηλότερες δόσεις. Ετσι οι ειδικοί φοβούνται ότι πολλοί καπνιστές δεν θα ξεφύγουν ποτέ εξαιτίας των νέων αποφάσεων από το ασύγκριτα πιο επικίνδυνο συμβατικό κάπνισμα. Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για παρερμηνεία των υπαρχόντων ερευνητικών στοιχείων τα οποία υπερεκτιμούν την τοξικότητα της νικοτίνης.
Στη χώρα μας πάντως όλοι συμφωνούν ότι απαιτούνται σωστοί έλεγχοι, καθώς αυτή τη στιγμή επικρατεί σε μεγάλο βαθμό το… χάος. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2008 ο ΕΟΦ ουσιαστικώς απαγόρευσε την κυκλοφορία νικοτίνης στα ηλεκτρονικά τσιγάρα, θέτοντας ως κριτήριο το να θεωρείται το e-τσιγάρο με νικοτίνη φαρμακευτικό σκεύασμα για να κυκλοφορεί νόμιμα στην Ελλάδα, ωστόσο παντού γύρω μας, όπως θα έχετε δει, κυκλοφορούν υγρά με νικοτίνη. Γνωρίζοντες σημειώνουν ότι τα περισσότερα από αυτά τα υγρά παράγονται σε χώρες όπως η Κίνα και εκτελωνίζονται σε χώρες όπως η Βρετανία ή η Κύπρος, όπου δεν υπάρχουν αντίστοιχες αποφάσεις όπως αυτή του ΕΟΦ (οι χώρες αυτές μάλιστα κερδίζουν από τους δασμούς), και στη συνέχεια περνούν νόμιμα στη χώρα μας, καθώς είναι νόμιμη η μεταφορά τους από άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ. Σημειώνεται επίσης ότι από το προηγούμενο καλοκαίρι το Συμβούλιο της Επικρατείας δικαίωσε τον Σύνδεσμο Ελληνικών Επιχειρήσεων Ηλεκτρονικού Τσιγάρου καταλήγοντας στο ότι το e-τσιγάρο δεν είναι φάρμακο (η απόφαση ωστόσο δεν έχει ακόμη καθαρογραφεί). Ο κ. Φαρσαλινός διευκρινίζει ότι σε όλες τις χώρες όπου έχουν γίνει σχετικά δικαστήρια, όπως στις ΗΠΑ, στη Γερμανία, στην Ολλανδία, στην Εσθονία και στην Ουγγαρία, εκείνα έχουν αποφασίσει ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν είναι φάρμακο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
