Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς θέλει να μιλάει μέσω Skype στις συνεντεύξεις από απόσταση. «Μια ιδιωτική εμπειρία του «The artist is present», της επτακοσίων πενήντα ωρών περφόρμανς που έκανε το 2010 στο MoMΑ, με τους 850.000 επισκέπτες οι οποίοι περίμεναν με τις ώρες για να αντικρίσουν το ακλόνητο βλέμμα της;» σκέφτεσαι μεταξύ αστείου και σοβαρού. Καμία σχέση. Το βλέμμα της είναι χαλαρό και ανέμελο, η ίδια ανεπιτήδευτη και φιλική –χαίρεται εξάλλου που θα έρθει στην Ελλάδα -, αν και η αλήθεια είναι ότι νιώθεις καρφωμένος στην καρέκλα σου από ένα ευγενικό αλλά πολύ αποφασιστικό, αόρατο χέρι.
Αυτή η γυναίκα έχει μια σαρωτική δύναμη. «Στην Ελλάδα νιώθω σαν να πηγαίνω σπίτι μου αλλά χωρίς να αισθάνομαι πόνο. Μοιάζουμε σε όλα. Στο φαγητό, στη νοοτροπία, στη θρησκεία» λέει με τη βαριά αγγλική προφορά της διανθισμένη με τα παχιά σλαβικά «λ» της. Το λέει με μια θέρμη και νιώθεις ότι το εννοεί. «Δεν έχω πει ποτέ ψέματα στη ζωή μου. Δεν υποκρίνομαι» θα πει όταν η κουβέντα θα έρθει στο πώς ο κόσμος διαισθάνεται την ειλικρίνεια και την εντιμότητα των προθέσεων ενός ανθρώπου, ενός καλλιτέχνη. «Εξάλλου δεν υπάρχουν μυστικά για τη ζωή μου. Ολοι ξέρουν τα πάντα για μένα, έχω εκθέσει όλο το είναι μου. Αυτό σε κάνει ανοιχτό και ευάλωτο, αλλά είναι και ένας από τους λόγους που ο κόσμος θέλει να βρίσκεται μαζί μου. Για να είναι με τη σειρά του ανοιχτός και ευάλωτος μαζί μου».
Καθώς η Μαρίνα Αμπράμοβιτς έρχεται στην Ελλάδα προσκεκλημένη της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, είναι σίγουρο ότι πολύς κόσμος θα θελήσει να βρεθεί κοντά της. Εκείνη πάντως θα ήθελε πρωτίστως να μιλήσει για το περίφημο Ινστιτούτο Μαρίνα Αμπράμοβιτς (ΜΑΙ). Ολοι έχουμε ακούσει γι’ αυτό. Το δυόμισι λεπτών βίντεο με τη Lady Gaga γυμνή να πραγματοποιεί ορισμένες από τις ασκήσεις της περίφημης Μεθόδου Αμπράμοβιτς δεν πέρασε απαρατήρητο από κανέναν. Αυτός ήταν εξάλλου ο στόχος. «Η Lady Gaga έχει 43 εκατομμύρια followers στο Twitter. Φανταστείτε λοιπόν 43 εκατομμύρια παιδιά που δεν έχουν ακούσει ποτέ για την τέχνη της περφόρμανς και το Ινστιτούτο μου και μαθαίνουν ξαφνικά για αυτά» λέει η Αμπράμοβιτς.
Το τι ακριβώς θα διδάσκει σε αυτό θέλει να το διευκρινίσει η ίδια, προς αποφυγή παρερμηνειών και παρεξηγήσεων. «Θέλω να δώσω ορισμένες ασκήσεις για να αισθάνεται κανείς πώς να είναι παρών στην εμπειρία της τέχνης αλλά και στη ζωή. Εξαρτάται από τον καθένα τι συναισθήματα θα του γεννηθούν σε αυτή τη διαδικασία. Στα 40 χρόνια της καριέρας μου χρησιμοποίησα διαφορετικούς τρόπους για να επιτύχω να είμαι «παρούσα». Ανέπτυξα λοιπόν αυτό το σύστημα. Σε μένα έχει λειτουργήσει, έχει αλλάξει τον τρόπο που βλέπω και ζω τη ζωή μου. Επειδή λοιπόν πιστεύω ότι πρέπει να μαθαίνεις από τη ζωή και μετά να μοιράζεσαι τη γνώση, θέλησα να δραστηριοποιηθώ μέσω του Ινστιτούτου. Ξέρετε, πιστεύω ότι είναι σημαντικό να το κάνει αυτό ένας καλλιτέχνης. Ο καλλιτέχνης δεν είναι ένας τύπος μποέμ που κάθεται στο στούντιό του και πειραματίζεσαι, πίνει ποτά, περνάει ωραία και κάνει και δουλειά στο μεταξύ, αυτά έχουν τελειώσει».
Τι ακριβώς έχει αρχίσει στο μεταξύ; Ο Jay-Z κάνει μια εξάωρη περφόρμανς με το τραγούδι του «Picasso Baby» στο πνεύμα της Αμπράμοβιτς στην Pace Gallery –στην οποία παρίσταται και η ίδια η Μαρίνα. Η ηθοποιός Τίλντα Σουίντον γίνεται η ωραία κοιμωμένη μέσα σ’ ένα γυάλινο κουτί στο ΜοΜΑ. Πού τελειώνει ο περφόρμερ και πού αρχίζει ο καλλιτέχνης της περφόρμανς (και αντίστροφα); «Τα όρια ανάμεσα στην περφόρμανς, στην ψυχαγωγία και στην ποπ κουλτούρα είναι πολύ ασταθή και θολά» λέει εντελώς ακομπλεξάριστα η Αμπράμοβιτς. «Προσωπικά, βλέπω τον κόσμο με πολύ απλό τρόπο. Τον χωρίζω σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς που είναι αυθεντικοί και σε αυτούς που ακολουθούν. Οι αυθεντικοί μπορεί να είναι αρχιτέκτονες, ποιητές, συγγραφείς, σταρ του κινηματογράφου, ποπ σταρ ή καλλιτέχνες της περφόρμανς. Τα πράγματα είναι εξίσου απλά με την τέχνη. Υπάρχει καλή τέχνη και υπάρχει κακή τέχνη. Στην περφόρμανς έχει σημασία το περιεχόμενο, αν μπορεί να σε συγκινήσει και να διευρύνει τον ορίζοντά σου. To καλό έργο τέχνης έχει πολλές ζωές».
«Η τέχνη σού τα παίρνει όλα»
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς πιστεύει ότι τα έργα που είναι μεγάλης διάρκειας είναι εκείνα που «σε μεταμορφώνουν». Πώς μπορεί να συγκεντρωθεί σε αυτά ο θεατής σε μια εποχή που όλοι μοιάζουμε να πάσχουμε από σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής; «Εσείς γιατί πιστεύετε ότι ήρθε τόσος κόσμος στο MoMA, γιατί περίμενε τόσες ώρες στην ουρά, γιατί κοιμήθηκε έξω από το Μουσείο για να καθήσει μαζί μου, και μάλιστα στη Νέα Υόρκη, μια πόλη όπου κανένας δεν έχει χρόνο;» γυρίζει πίσω την ερώτηση. «Δεν έπαιξε τον ρόλο του ότι είστε διάσημη;» απορώ. «Υπήρχαν άνθρωποι που δεν ήξεραν ποια είμαι, που πέρασαν από το Μουσείο και είδαν ότι κάτι συμβαίνει εκεί, κάτι απρόσμενα βαθύ και ουσιαστικό. Είναι απίστευτο πόσο αποφεύγουμε να μείνουμε μόνοι με τον εαυτό μας. Κάνουμε τα πάντα για να το αποφύγουμε. Τρέχουμε όλη την ημέρα, κοιτάμε διαρκώς το τηλέφωνό μας. Η κοινωνία μας οφείλει να σταματήσει για ένα λεπτό και να μείνει ακίνητη. Να βρεθείς στο παρόν για να συνειδητοποιήσεις ότι ο χρόνος δεν υπάρχει. Εγώ είμαι απλώς ένας καθρέφτης μέσω του οποίου αρχίζεις να πηγαίνεις βαθιά μέσα στον εαυτό σου. Εγώ έδειξα στους ανθρώπους τον εαυτό τους». Εξ ου και ετοιμάζει μια αντίστοιχη περφόρμανς στη Serpentine Gallery του Λονδίνου από τις 7 Ιουνίου και για τρεις μήνες, όπου θα καλεί τον κόσμο να σταθεί απέναντί της επί οκτώ ώρες καθημερινά. Στο μεταξύ είναι σίγουρο ότι θα παραμένει στην επικαιρότητα. «Οταν ήρθαν οι Pussy Riot στην Αμερική, ήθελαν να συναντηθούν μαζί μου. Μιλήσαμε και θέλω να τις υποστηρίξω. Γιατί είναι σημαντικό να βλέπεις τι συμβαίνει γύρω σου, να επιλέγεις ποιον θα υποστηρίξεις και ποιον όχι, και να λειτουργείς ως υπόδειγμα για τους άλλους». Ευκαιρία λοιπόν για μια τελευταία ερώτηση. Πού τελειώνει το Εγώ και πού αρχίζει ο καλλιτέχνης; «Ο καλλιτέχνης έχει πολύ δυνατό Εγώ γιατί αλλιώς δεν θα γινόταν καλλιτέχνης. Γιατί πρέπει να είσαι έτοιμος να θυσιάσεις την οικογένειά σου, τα παιδιά σου, ό,τι έχεις. Η τέχνη σου τα παίρνει όλα. Παράλληλα όμως όταν δημιουργείς ένα έργο τέχνης πρέπει να το αφήσεις ελεύθερο να φύγει μακριά από σένα, γιατί αν νομίσεις ότι είσαι πιο σημαντικός από το έργο σου τότε την έβαψες».
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς πιστεύει ότι τα έργα που είναι μεγάλης διάρκειας είναι εκείνα που «σε μεταμορφώνουν». Πώς μπορεί να συγκεντρωθεί σε αυτά ο θεατής σε μια εποχή που όλοι μοιάζουμε να πάσχουμε από σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής; «Εσείς γιατί πιστεύετε ότι ήρθε τόσος κόσμος στο MoMA, γιατί περίμενε τόσες ώρες στην ουρά, γιατί κοιμήθηκε έξω από το Μουσείο για να καθήσει μαζί μου, και μάλιστα στη Νέα Υόρκη, μια πόλη όπου κανένας δεν έχει χρόνο;» γυρίζει πίσω την ερώτηση. «Δεν έπαιξε τον ρόλο του ότι είστε διάσημη;» απορώ. «Υπήρχαν άνθρωποι που δεν ήξεραν ποια είμαι, που πέρασαν από το Μουσείο και είδαν ότι κάτι συμβαίνει εκεί, κάτι απρόσμενα βαθύ και ουσιαστικό. Είναι απίστευτο πόσο αποφεύγουμε να μείνουμε μόνοι με τον εαυτό μας. Κάνουμε τα πάντα για να το αποφύγουμε. Τρέχουμε όλη την ημέρα, κοιτάμε διαρκώς το τηλέφωνό μας. Η κοινωνία μας οφείλει να σταματήσει για ένα λεπτό και να μείνει ακίνητη. Να βρεθείς στο παρόν για να συνειδητοποιήσεις ότι ο χρόνος δεν υπάρχει. Εγώ είμαι απλώς ένας καθρέφτης μέσω του οποίου αρχίζεις να πηγαίνεις βαθιά μέσα στον εαυτό σου. Εγώ έδειξα στους ανθρώπους τον εαυτό τους». Εξ ου και ετοιμάζει μια αντίστοιχη περφόρμανς στη Serpentine Gallery του Λονδίνου από τις 7 Ιουνίου και για τρεις μήνες, όπου θα καλεί τον κόσμο να σταθεί απέναντί της επί οκτώ ώρες καθημερινά. Στο μεταξύ είναι σίγουρο ότι θα παραμένει στην επικαιρότητα. «Οταν ήρθαν οι Pussy Riot στην Αμερική, ήθελαν να συναντηθούν μαζί μου. Μιλήσαμε και θέλω να τις υποστηρίξω. Γιατί είναι σημαντικό να βλέπεις τι συμβαίνει γύρω σου, να επιλέγεις ποιον θα υποστηρίξεις και ποιον όχι, και να λειτουργείς ως υπόδειγμα για τους άλλους». Ευκαιρία λοιπόν για μια τελευταία ερώτηση. Πού τελειώνει το Εγώ και πού αρχίζει ο καλλιτέχνης; «Ο καλλιτέχνης έχει πολύ δυνατό Εγώ γιατί αλλιώς δεν θα γινόταν καλλιτέχνης. Γιατί πρέπει να είσαι έτοιμος να θυσιάσεις την οικογένειά σου, τα παιδιά σου, ό,τι έχεις. Η τέχνη σου τα παίρνει όλα. Παράλληλα όμως όταν δημιουργείς ένα έργο τέχνης πρέπει να το αφήσεις ελεύθερο να φύγει μακριά από σένα, γιατί αν νομίσεις ότι είσαι πιο σημαντικός από το έργο σου τότε την έβαψες».
πότε & πού:
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς θα συζητήσει με τον Ζβόνιμιρ Ντομπρόβιτς για το Ινστιτούτο και τη μέθοδό της στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών στις 7 Μαρτίου, στις 19.00. Η εκδήλωση εντάσσεται στον κύκλο «Transitions 1. Balkans: Φεστιβάλ της σύγχρονης ανεξάρτητης βαλκανικής σκηνής»
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
